Οι ιστορικές ρίζες του σοσιαλισμού βρίσκονται στον αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο (1642-1652) και στα κινήματα που αναφάνηκαν τότε, των Ισοπεδωτών και των Σκαπανέων. Αυτοί επιδίωκαν μαζί με τη θρησκευτική και την πολιτική ισότητα. Για να αποδείξουν μάλιστα τις ιδέες τους στην πράξη, είχαν όλοι κουρέψει εντελώς το κεφάλι τους.
Η Εθνική Ένωση των Εργατών Γκαζιού της Μεγάλης Βρετανίας ζητά την οκτάωρη εργασία.
Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης υπήρχε μια μυστική οργάνωση, η «Συνωμοσία των Ίσων». Αυτοί ονειρεύονταν να δημιουργήσουν μια ιδανική εξισωτική κοινωνία φωτισμένων ανθρώπων. Την ίδια εποχή η κοινωνική ισότητα και η αναδιοργάνωση της κοινωνίας με βάση νέες ιδέες υποστηρίζονταν από αυτούς που ονομάστηκαν ειρωνικά «ουτοπικοί σοσιαλιστές».
Οι ιδέες αυτές βρήκαν ανταπόκριση στην Αγγλία, κατά τη δεκαετία του 1830, στο κίνημα των Χαρτιστών, οι οποίοι ζητούσαν δικαίωμα ψήφου και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Αλλες μικρότερες οργανώσεις δρούσαν στη Γερμανία, την Ιταλία και την Ελβετία.
Το 1848 οι ίδιες ιδέες βρήκαν ανταπόκριση στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Το βασικό πλαίσιο ιδεών όμως δόθηκε από τον Κάρολο Μαρξ (1818-1883) και τον Φρειδερίκο Ένγκελς (1820-1895). Και οι δυο ήταν Γερμανοί, που ζούσαν εξόριστοι στην Αγγλία.
Το 1848 έγραψαν το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Αργότερα ο Μαρξ εξέδωσε ένα ογκώδες έργο σε τρεις τόμους, «Το Κεφάλαιο». Στο έργο αυτό ο Μαρξ ανέλυσε τα χαρακτηριστικά της οικονομίας του καπιταλισμού και σκιαγράφησε τη θέση των εργατών μέσα σ’ αυτήν. Η νομική ισότητα και οι μεταρρυθμίσεις, κατά το Μαρξ, δεν αρκούσαν για να μεταβληθεί η θέση των εργατών. Οι ίδιοι θα έπρεπε να συνειδητοποιήσουν τις αντιφάσεις της νέας κοινωνικής οργάνωσης και με τη συνειδητή δράση τους να τη μεταβάλουν ριζικά. Ελάχιστα βέβαια έγραψε ο Μαρξ για το πώς έπρεπε να είναι η σοσιαλιστική κοινωνία. Τον ενδιέφερε περισσότερο η κριτική της καπιταλιστικής κοινωνίας. Το έργο του άσκησε τεράστια επίδραση, μεταφράστηκε σ’ όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και σε πολλές γλώσσες της Ασίας και της Αφρικής.
Φωτογραφία των σοσιαλιστών του Χάμερσμιθ στη Μεγάλη Βρετανία.
Λίγοι διανοητές σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας άσκησαν τόσο μεγάλη επιρροή όσο ο Μαρξ. Βέβαια οι άνθρωποι κατάλαβαν ο καθένας με το δικό του τρόπο το έργο και τις θεωρίες του. Οι σοσιαλιστές, παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν το έργο του Μαρξ ως πηγή έμπνευσης, λίγα σημεία από τις θεωρίες του χρησιμοποίησαν. Με τον καιρό, όταν τα σοσιαλιστικά κόμματα έγιναν μεγάλα κόμματα με πολλούς βουλευτές, έδρασαν, χωρίς να αμφισβητούν ριζικά το πολιτικό καθεστώς των χωρών τους, και συγκέντρωσαν τις προσπάθειές τους στον εκδημοκρατισμό του πολιτικού συστήματος και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Βέβαια, δεν συμφωνούσαν όλοι οι σοσιαλιστές με αυτή την πολιτική κατεύθυνση. Στο τέλος του αιώνα τους ταλάνισε το ερώτημα που έθεσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ: «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση»;
Kατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου το σοσιαλιστικό κίνημα διασπάστηκε και κάθε σοσιαλιστικό κόμμα υποστήριξε την κυβέρνησή του. Σοσιαλιστές πολέμησαν εναντίον σοσιαλιστών. Τα ειρηνιστικά κηρύγματα του Ζαν Ζωρές, που δολοφονήθηκε λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, ξεχάστηκαν.
Ο μεγάλος διχασμός όμως του σοσιαλιστικού κινήματος προήλθε μετά το 1917, όταν επικράτησε η Ρωσική Επανάσταση. Δημιουργήθηκε ένα νέο επαναστατικό ρεύμα, το κομμουνιστικό. Οι κομμουνιστές επιδίωκαν τη ριζική κοινωνική ανατροπή, η οποία θα κατέληγε στη «δικτατορία του προλεταριάτου» (εργατικής τάξης). Βέβαια, όπως έχει ειπωθεί, η δικτατορία του προλεταριάτου αντικαταστάθηκε από τη δικτατορία του κόμματος, και εκείνη από τη δικτατορία της Κεντρικής Επιτροπής, που κατέληξε στη δικτατορία του Γενικού Γραμματέα, εκεί όπου τα κομμουνιστικά κόμματα κατέλαβαν την εξουσία.
Με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος συνδέεται μια εποχή μεγάλων προσδοκιών αλλά και απογοητεύσεων, ηρωισμών αλλά και αιματηρών κατασταλτικών μεθόδων. Οι κομμουνιστές συχνά υπήρξαν θύματα αυτών των μεθόδων, όπως και οι δημιουργοί τους.
Η Εθνική Ένωση των Εργατών Γκαζιού της Μεγάλης Βρετανίας ζητά την οκτάωρη εργασία.
Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης υπήρχε μια μυστική οργάνωση, η «Συνωμοσία των Ίσων». Αυτοί ονειρεύονταν να δημιουργήσουν μια ιδανική εξισωτική κοινωνία φωτισμένων ανθρώπων. Την ίδια εποχή η κοινωνική ισότητα και η αναδιοργάνωση της κοινωνίας με βάση νέες ιδέες υποστηρίζονταν από αυτούς που ονομάστηκαν ειρωνικά «ουτοπικοί σοσιαλιστές».
Οι ιδέες αυτές βρήκαν ανταπόκριση στην Αγγλία, κατά τη δεκαετία του 1830, στο κίνημα των Χαρτιστών, οι οποίοι ζητούσαν δικαίωμα ψήφου και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Αλλες μικρότερες οργανώσεις δρούσαν στη Γερμανία, την Ιταλία και την Ελβετία.
Το 1848 οι ίδιες ιδέες βρήκαν ανταπόκριση στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Το βασικό πλαίσιο ιδεών όμως δόθηκε από τον Κάρολο Μαρξ (1818-1883) και τον Φρειδερίκο Ένγκελς (1820-1895). Και οι δυο ήταν Γερμανοί, που ζούσαν εξόριστοι στην Αγγλία.
Το 1848 έγραψαν το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Αργότερα ο Μαρξ εξέδωσε ένα ογκώδες έργο σε τρεις τόμους, «Το Κεφάλαιο». Στο έργο αυτό ο Μαρξ ανέλυσε τα χαρακτηριστικά της οικονομίας του καπιταλισμού και σκιαγράφησε τη θέση των εργατών μέσα σ’ αυτήν. Η νομική ισότητα και οι μεταρρυθμίσεις, κατά το Μαρξ, δεν αρκούσαν για να μεταβληθεί η θέση των εργατών. Οι ίδιοι θα έπρεπε να συνειδητοποιήσουν τις αντιφάσεις της νέας κοινωνικής οργάνωσης και με τη συνειδητή δράση τους να τη μεταβάλουν ριζικά. Ελάχιστα βέβαια έγραψε ο Μαρξ για το πώς έπρεπε να είναι η σοσιαλιστική κοινωνία. Τον ενδιέφερε περισσότερο η κριτική της καπιταλιστικής κοινωνίας. Το έργο του άσκησε τεράστια επίδραση, μεταφράστηκε σ’ όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και σε πολλές γλώσσες της Ασίας και της Αφρικής.
Φωτογραφία των σοσιαλιστών του Χάμερσμιθ στη Μεγάλη Βρετανία.
Λίγοι διανοητές σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας άσκησαν τόσο μεγάλη επιρροή όσο ο Μαρξ. Βέβαια οι άνθρωποι κατάλαβαν ο καθένας με το δικό του τρόπο το έργο και τις θεωρίες του. Οι σοσιαλιστές, παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν το έργο του Μαρξ ως πηγή έμπνευσης, λίγα σημεία από τις θεωρίες του χρησιμοποίησαν. Με τον καιρό, όταν τα σοσιαλιστικά κόμματα έγιναν μεγάλα κόμματα με πολλούς βουλευτές, έδρασαν, χωρίς να αμφισβητούν ριζικά το πολιτικό καθεστώς των χωρών τους, και συγκέντρωσαν τις προσπάθειές τους στον εκδημοκρατισμό του πολιτικού συστήματος και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Βέβαια, δεν συμφωνούσαν όλοι οι σοσιαλιστές με αυτή την πολιτική κατεύθυνση. Στο τέλος του αιώνα τους ταλάνισε το ερώτημα που έθεσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ: «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση»;
Kατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου το σοσιαλιστικό κίνημα διασπάστηκε και κάθε σοσιαλιστικό κόμμα υποστήριξε την κυβέρνησή του. Σοσιαλιστές πολέμησαν εναντίον σοσιαλιστών. Τα ειρηνιστικά κηρύγματα του Ζαν Ζωρές, που δολοφονήθηκε λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, ξεχάστηκαν.
Ο μεγάλος διχασμός όμως του σοσιαλιστικού κινήματος προήλθε μετά το 1917, όταν επικράτησε η Ρωσική Επανάσταση. Δημιουργήθηκε ένα νέο επαναστατικό ρεύμα, το κομμουνιστικό. Οι κομμουνιστές επιδίωκαν τη ριζική κοινωνική ανατροπή, η οποία θα κατέληγε στη «δικτατορία του προλεταριάτου» (εργατικής τάξης). Βέβαια, όπως έχει ειπωθεί, η δικτατορία του προλεταριάτου αντικαταστάθηκε από τη δικτατορία του κόμματος, και εκείνη από τη δικτατορία της Κεντρικής Επιτροπής, που κατέληξε στη δικτατορία του Γενικού Γραμματέα, εκεί όπου τα κομμουνιστικά κόμματα κατέλαβαν την εξουσία.
Με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος συνδέεται μια εποχή μεγάλων προσδοκιών αλλά και απογοητεύσεων, ηρωισμών αλλά και αιματηρών κατασταλτικών μεθόδων. Οι κομμουνιστές συχνά υπήρξαν θύματα αυτών των μεθόδων, όπως και οι δημιουργοί τους.
