Το Συνέδριο του Βερολίνου υπήρξε ένα σπουδαίο ιστορικό διεθνές πολιτικό συνέδριο, που συνήλθε στο Βερολίνο και ήταν διάρκειας ενός μηνός (13 Ιουνίου - 13 Ιουλίου 1878 - ). Το συνέδριο αυτό συγκλήθηκε υπό την προεδρία του καγκελάριου Βίσμαρκ και τη συμμετοχή πληρεξούσιων της Αγγλίας, Αυστροουγγαρίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Οθωμανικής και Ρωσικής Αυτοκρατορίας και τεσσάρων βαλκανικών κρατών (Ελλάδα, Σερβία, Ρουμανία και Μαυροβούνιο), με στόχο τον καθορισμό των συνόρων των κρατών της Βαλκανικής Χερσονήσου μετά το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-78.
Στο Συνέδριο του Βερολίνου αναπτύχθηκε έντονα πολύπλευρη διπλωματική δραστηριότητα, κύριος στόχος της οποίας ήταν η ανατροπή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, που είχε συνομολογηθεί τρεις μήνες πριν (3 Μαρτίου 1878) μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αποφάσεις που έλαβε το συνέδριο σε σειρά πρωτοκόλλων διατυπώθηκαν στη συνέχεια στη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) που συνομολογήθηκε και υπεγράφη την ημέρα της λήξης του.
Τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Συνεδρίου του Βερολίνου, στη Ρωσία και τα Βαλκάνια είχε αναπτυχθεί σε ένα κίνημα γνωστό ως Πανσλαβισμός, τον πόθο να ενωθούν όλοι οι Σλάβοι των Βαλκανίων κάτω από μία κυβέρνηση. Στην Αυτοκρατορική Ρωσία, ο Πανσλαβισμός σήμαινε τη δημιουργία ενός ενοποιημένου σλαβικού κράτους υπό ρωσική κυριαρχία - ουσιαστικά ένα πρόσχημα για τη ρωσική κατάκτηση της Βαλκανικής χερσονήσου. Η υλοποίηση αυτού του στόχου θα είχε ως αποτέλεσμα τον έλεγχο των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου από τη Ρωσία, δίνοντάς της τον οικονομικό έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και σημαντική αύξηση της γεωπολιτικής ισχύος της.
Στα Βαλκάνια ο Πανσλαβισμός σήμαινε την ενοποίηση των Σλάβων των Βαλκανίων υπό την κυριαρχία ενός συγκεκριμένου βαλκανικού κράτους - αν και ποιό κράτος έπρεπε να λειτουργήσει ως εστία της ενοποίησης δεν ήταν πάντα σαφές. Η πρωτοβουλία κυμαινόταν μεταξύ της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η δημιουργία της Βουλγαρικής Εξαρχίας από τους Οθωμανούς το 1870 αποσκοπούσε στο να χωρίσει τους Βούλγαρους θρησκευτικά από τον Έλληνα Πατριάρχη και πολιτικά από τη Σερβία.
Από τη σκοπιά των Βαλκανίων η χερσόνησος χρειαζόταν ένα Πεδεμόντιο και το αντίστοιχο μιας Γαλλίας για να υποστηρίξει την ενοποίησή της. Αν και οι απόψεις για το πώς θα έπρεπε να προχωρήσουν οι πολιτικές στα Βαλκάνια διέφεραν, ξεκινούσαν με την εκθρόνιση του Σουλτάνου από κυβερνήτη των Βαλκανίων και με την εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη. Το πώς ή αν γενικά έπρεπε αυτό να προχωρήσει, ήταν το σημαντικό ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί στο Συνέδριο του Βερολίνου.
Ο Γερμανός Καγκελάριος Όττο φον Μπίσμαρκ, που ήταν επικεφαλής του Συνεδρίου, ανέλαβε να σταθεροποιήσει τα Βαλκάνια, να αναγνωρίσει τη μειωμένη ισχύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να εξισορροπήσει τα αντικρουόμενα συμφέροντα της Βρετανίας, της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας. προσπάθησε ταυτόχρονα να μειώσει τα οφέλη της Ρωσίας στην περιοχή και να αποτρέψει τη δημιουργία μιας Μεγάλης Βουλγαρίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθούν σαφώς τα οθωμανικά εδάφη στην Ευρώπη, η Βουλγαρία να ιδρυθεί ως ανεξάρτητο πριγκιπάτο μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ανατολική Ρωμυλία να επιστραφεί στους Τούρκους υπό ειδικό καθεστώς και η περιοχή της Μακεδονίας να επιστραφεί τελείως στους Τούρκους, που υποσχέθηκαν μεταρρυθμίσεις.
Η Ρουμανία πέτυχε πλήρη ανεξαρτησία, αφού αναγκάστηκε να αποδώσει μέρος της Βεσσαραβίας στη Ρωσία προκειμένου να αποκτήσει τη Βόρεια Δοβρουτσά. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο απέκτησαν τελικά πλήρη ανεξαρτησία, αλλά με λιγότερα εδάφη, με την Αυστροουγγαρία να καταλαμβάνει την περιοχή του Σαντζάκ. Η Αυστροουγγαρία πήρε επίσης τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, ενώ η Βρετανία πήρε την Κύπρο.
Τα αποτελέσματα χαιρετίστηκαν αρχικά ως μεγάλο επίτευγμα για την ειρήνευση και τη σταθεροποίηση. Ωστόσο οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες δεν ήταν πλήρως ικανοποιημένοι και τα παράπονα σχετικά με τα αποτελέσματα κακοφόρμισαν μέχρι να εκραγούν κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο το 1912-1913 και στη συνέχεια στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914.
Η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα κέρδισαν, αλλά πολύ λιγότερο από ό, τι νόμιζαν ότι δικαιούντο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποκαλούμενη τότε «ο ασθενής της Ευρώπης», ταπεινώθηκε και εξασθένησε σημαντικά, καθιστώμενη πιο ευάλωτη σε εσωτερικές αναταραχές και πιο ευάλωτη σε επίθεση. Παρόλο που η Ρωσία είχε νικήσει στον πόλεμο που προκάλεσε τη διάσκεψη, ταπεινώθηκε στο Βερολίνο και έφερε βαρέως τη μεταχείριση που υπέστη. Η Αυστρία απέκτησε πολλά εδάφη, γεγονός που εξόργισε τους Νότιους Σλάβους και οδήγησε σε δεκαετίες εντάσεων στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Ο Μπίσμαρκ έγινε μισητός στόχος των Ρώσων εθνικιστών και των Πανσλαβιστών και διαπίστωσε ότι είχε δεσμεύσει τη Γερμανία πολύ στενά με την Αυστρooυγγαρία στα Βαλκάνια.
Μακροπρόθεσμα εντάθηκαν οι εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Αυστροουγγαρίας, όπως και το ζήτημα των εθνοτήτων στα Βαλκάνια. Το συνέδριο αποσκοπούσε στην αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και στην παραμονή της Κωνσταντινούπολης στα χέρια των Οθωμανών. Ουσιαστικά ακύρωσε τη νίκη της Ρωσίας επί της φθίνουσα Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Το Συνέδριο του Βερολίνου επέστρεψε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εδάφη, που είχε δώσει η προηγούμενη συνθήκη στο Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας, κυρίως στη Μακεδονία, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό ρεβανσιστικό αίτημα στη Βουλγαρία που το 1912 οδήγησε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο.
Στο Συνέδριο του Βερολίνου αναπτύχθηκε έντονα πολύπλευρη διπλωματική δραστηριότητα, κύριος στόχος της οποίας ήταν η ανατροπή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, που είχε συνομολογηθεί τρεις μήνες πριν (3 Μαρτίου 1878) μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αποφάσεις που έλαβε το συνέδριο σε σειρά πρωτοκόλλων διατυπώθηκαν στη συνέχεια στη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) που συνομολογήθηκε και υπεγράφη την ημέρα της λήξης του.
Τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Συνεδρίου του Βερολίνου, στη Ρωσία και τα Βαλκάνια είχε αναπτυχθεί σε ένα κίνημα γνωστό ως Πανσλαβισμός, τον πόθο να ενωθούν όλοι οι Σλάβοι των Βαλκανίων κάτω από μία κυβέρνηση. Στην Αυτοκρατορική Ρωσία, ο Πανσλαβισμός σήμαινε τη δημιουργία ενός ενοποιημένου σλαβικού κράτους υπό ρωσική κυριαρχία - ουσιαστικά ένα πρόσχημα για τη ρωσική κατάκτηση της Βαλκανικής χερσονήσου. Η υλοποίηση αυτού του στόχου θα είχε ως αποτέλεσμα τον έλεγχο των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου από τη Ρωσία, δίνοντάς της τον οικονομικό έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και σημαντική αύξηση της γεωπολιτικής ισχύος της.
Στα Βαλκάνια ο Πανσλαβισμός σήμαινε την ενοποίηση των Σλάβων των Βαλκανίων υπό την κυριαρχία ενός συγκεκριμένου βαλκανικού κράτους - αν και ποιό κράτος έπρεπε να λειτουργήσει ως εστία της ενοποίησης δεν ήταν πάντα σαφές. Η πρωτοβουλία κυμαινόταν μεταξύ της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η δημιουργία της Βουλγαρικής Εξαρχίας από τους Οθωμανούς το 1870 αποσκοπούσε στο να χωρίσει τους Βούλγαρους θρησκευτικά από τον Έλληνα Πατριάρχη και πολιτικά από τη Σερβία.
Από τη σκοπιά των Βαλκανίων η χερσόνησος χρειαζόταν ένα Πεδεμόντιο και το αντίστοιχο μιας Γαλλίας για να υποστηρίξει την ενοποίησή της. Αν και οι απόψεις για το πώς θα έπρεπε να προχωρήσουν οι πολιτικές στα Βαλκάνια διέφεραν, ξεκινούσαν με την εκθρόνιση του Σουλτάνου από κυβερνήτη των Βαλκανίων και με την εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη. Το πώς ή αν γενικά έπρεπε αυτό να προχωρήσει, ήταν το σημαντικό ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί στο Συνέδριο του Βερολίνου.
Ο Γερμανός Καγκελάριος Όττο φον Μπίσμαρκ, που ήταν επικεφαλής του Συνεδρίου, ανέλαβε να σταθεροποιήσει τα Βαλκάνια, να αναγνωρίσει τη μειωμένη ισχύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να εξισορροπήσει τα αντικρουόμενα συμφέροντα της Βρετανίας, της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας. προσπάθησε ταυτόχρονα να μειώσει τα οφέλη της Ρωσίας στην περιοχή και να αποτρέψει τη δημιουργία μιας Μεγάλης Βουλγαρίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθούν σαφώς τα οθωμανικά εδάφη στην Ευρώπη, η Βουλγαρία να ιδρυθεί ως ανεξάρτητο πριγκιπάτο μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ανατολική Ρωμυλία να επιστραφεί στους Τούρκους υπό ειδικό καθεστώς και η περιοχή της Μακεδονίας να επιστραφεί τελείως στους Τούρκους, που υποσχέθηκαν μεταρρυθμίσεις.
Η Ρουμανία πέτυχε πλήρη ανεξαρτησία, αφού αναγκάστηκε να αποδώσει μέρος της Βεσσαραβίας στη Ρωσία προκειμένου να αποκτήσει τη Βόρεια Δοβρουτσά. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο απέκτησαν τελικά πλήρη ανεξαρτησία, αλλά με λιγότερα εδάφη, με την Αυστροουγγαρία να καταλαμβάνει την περιοχή του Σαντζάκ. Η Αυστροουγγαρία πήρε επίσης τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, ενώ η Βρετανία πήρε την Κύπρο.
Τα αποτελέσματα χαιρετίστηκαν αρχικά ως μεγάλο επίτευγμα για την ειρήνευση και τη σταθεροποίηση. Ωστόσο οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες δεν ήταν πλήρως ικανοποιημένοι και τα παράπονα σχετικά με τα αποτελέσματα κακοφόρμισαν μέχρι να εκραγούν κατά τους Πρώτο και Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο το 1912-1913 και στη συνέχεια στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914.
Η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα κέρδισαν, αλλά πολύ λιγότερο από ό, τι νόμιζαν ότι δικαιούντο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποκαλούμενη τότε «ο ασθενής της Ευρώπης», ταπεινώθηκε και εξασθένησε σημαντικά, καθιστώμενη πιο ευάλωτη σε εσωτερικές αναταραχές και πιο ευάλωτη σε επίθεση. Παρόλο που η Ρωσία είχε νικήσει στον πόλεμο που προκάλεσε τη διάσκεψη, ταπεινώθηκε στο Βερολίνο και έφερε βαρέως τη μεταχείριση που υπέστη. Η Αυστρία απέκτησε πολλά εδάφη, γεγονός που εξόργισε τους Νότιους Σλάβους και οδήγησε σε δεκαετίες εντάσεων στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Ο Μπίσμαρκ έγινε μισητός στόχος των Ρώσων εθνικιστών και των Πανσλαβιστών και διαπίστωσε ότι είχε δεσμεύσει τη Γερμανία πολύ στενά με την Αυστρooυγγαρία στα Βαλκάνια.
Μακροπρόθεσμα εντάθηκαν οι εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Αυστροουγγαρίας, όπως και το ζήτημα των εθνοτήτων στα Βαλκάνια. Το συνέδριο αποσκοπούσε στην αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και στην παραμονή της Κωνσταντινούπολης στα χέρια των Οθωμανών. Ουσιαστικά ακύρωσε τη νίκη της Ρωσίας επί της φθίνουσα Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Το Συνέδριο του Βερολίνου επέστρεψε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εδάφη, που είχε δώσει η προηγούμενη συνθήκη στο Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας, κυρίως στη Μακεδονία, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό ρεβανσιστικό αίτημα στη Βουλγαρία που το 1912 οδήγησε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο.
