Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος

Άγγλος φυσιοδίφης, που επέφερε επαναστατικές αλλαγές στην ανθρώπινη γνώση με τη θεωρία του για τη βιολογική εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής. Ο Κάρολος Δαρβίνος, (Charles Robert Darwin), γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1809 στο Σρούσμπερι της Δυτικής Αγγλίας. Ήταν γιος του γιατρού Ρόμπερτ Ντάργουιν και της Σουζάνας Γουέτζγουντ, κόρης του περίφημου αγγειοπλάστη Τζοσάια Γουέτζγουντ.

Στο σχολείο ήταν μέτριος μαθητής, ενώ στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, όπου τον έστειλαν το 1825 για να σπουδάσει γιατρός, απέτυχε. Η περιγραφή των ασθενειών τού προκαλούσε ρίγος, όπως έλεγε, ενώ οι εγχειρίσεις χωρίς αναισθησία έθιγαν την ευαισθησία του. Δύο χρόνια αργότερα άρχισε να σπουδάζει θεολογία στο Κέιμπριτζ για να γίνει παπάς.

Λίγο μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, του έγινε μία πρόσκληση να συνοδεύσει μία εξερευνητική αποστολή, με στόχο να καταγράψει τα ζωικά είδη στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου και στη Γη του Πυρός.

Για κάθε μέρα από το 1832 έως το 1836 κρατούσε ειδικό ημερολόγιο και μετά το τέλος του ταξιδιού, άρχισε τις συγκριτικές μελέτες. Από το 1839 έως το 1846 πραγματοποίησε γεωλογικές παρατηρήσεις στις Άνδεις της Χιλής και βιολογικές παρατηρήσεις στα νησιά Γκαλάπαγκος.

 Το 1859 δημοσίευσε τα πορίσματά του στο βιβλίο «Η προέλευση των ειδών», υποστηρίζοντας ότι τα είδη του ζωικού βασιλείου δεν παραμένουν αμετάβλητα, όπως υποστήριζε ο Αριστοτέλης, αλλά έχουν κοινή καταγωγή και μέσω της φυσικής επιλογής εξελίσσονται με την πάροδο των χιλιετιών.

 Η θέση αυτή δημιούργησε έντονες αντιδράσεις από την πρώτη στιγμή, όχι μόνο από την επιστημονική κοινότητα, αλλά και από την Εκκλησία, που πιστεύει ότι η δημιουργία του κόσμου είναι αποτέλεσμα της Θείας Χάριτος.

Ο Δαρβίνος χαρακτηρίστηκε άθεος και χλευάστηκε ως απόγονος πιθήκων, ενώ κάποιοι από τους υποστηρικτές του σύρθηκαν στα δικαστήρια (Δίκη των Πιθήκων). Σήμερα, πάνω από ένα αιώνα μετά το θάνατό του, η επιστημονική κοινότητα έχει αποδεχτεί τη θεωρία του, η οποία επαληθεύτηκε στο μεταξύ μέσα από πλήθος παρατηρήσεων και νεότερων ανακαλύψεων.

 Στην προσωπική του ζωή, ο Δαρβίνος ήταν παντρεμένος με την πρώτη του εξαδέλφη Έμα Γουέτζγουντ (1808-1896), με την οποία απέκτησε 10 παιδιά. Ο Κάρολος Δαρβίνος πέθανε στις 19 Απριλίου 1882 στο Λονδίνο, σε ηλικία 73 ετών.

Ο Καρλ Μαρξ τού ζήτησε την άδεια να του αφιερώσει την αγγλική έκδοση του μείζονος έργου του «Κεφάλαιο», ο Δαρβίνος όμως αρνήθηκε, διότι δεν ήθελε να συνδεθεί το όνομά του με επιθέσεις κατά της θρησκείας. Πάντως, ήταν εκ πεποιθήσεως αγνωστικιστής.




Στις 29 Ιανουαρίου το 1839, ο Δαρβίνος παντρεύτηκε την ξαδέλφη του Έμμα Γουέτζγουντ. Απέκτησαν δέκα παιδιά.

Γραμμα του Δαρβίνου στην Έμμα Γουέτζγουντ

Nel My dear Titty.

I will give you categorical account, and first for my old beggarly self.— I was pretty brisk at first, but about four became bad & shivery—wh' ended in sharp headache, & disordered stomach, (but was not sick) & was very uncomfortable in bed till ten.— I was very very desolate & forlorn without my own Titty's sympathy & missed you cruelly.— But to day I am pretty brisk & enjoy myself.— I think my Father looking rather altered & aged, though he & the two old chicks appear very well, & charmingly affectionate to me. Doddy's reception of me was quite affecting— He sat on my knee for nearly a quarter of an hour, gave me some sweet kisses, & sniggered & looked at my face & pointing told every one I was pappa.— Everybody seems to like him,—they say he is so meek & good.— When I had had him for about five minutes,—I asked him, where was Mama, & he repeated your name twice in so low & plaintive a tone, I declare, it almost made me burst out crying— He is full of admiration at this new house & is friends with everyone & sits on grandpapa's knees— He shows me the different things in the house.— Dear old Doddy one could write for ever about him

I am grieved to hear my Father, who is kindness itself to him, thinks he looks a very delicate child— He says the cough proceeds from the stomach; but he cannot feel any hardness in it & he has felt it well.— He thinks the iron & chalk of the greatest consequence to him, but decidedly injurious if his bowels are not fully opened— He says he has no doubt the rhubarb in the cakes has been injured by the baking— I am most glad we sent him here— I have picked up even already many hints— he particularly wishes him to have plenty of meat.— & I felt quite ashamed, at finding out, what I presume you did not know anymore than I did, that he has had half a cup of cream every morning—which my Father (who seemed rather annoyed) says he believes is one of the most injurious things we could have given him— When we are at home, we shall be able to look more after him.— Only conceive Susan found him when he started in the carriage with his stocking & shoes half wet through.— My Father says getting his feet wet on the grass if afterwards changed is rather a good than bad thing, but to allow him to start on a journey in that state was risking his health— Last night Susan went into Doddy's room & found no water by his bed-side— I tell you all these disagreeablenesses; that you may feel the sam necessity, that I do, of our own selves look & not trusting anything about our children to others— I most heartily pray my Father may make poor dear Doddy look more robust & lose his cough.—f1

He has been calling you this morning so prettily dear little Soul.— My dear old Titty, I do hope you are pretty comfortable this day—my poor old soul, you have had a wretched time of it, this last month— I hope & suppose I shall hear tomorrow about your self & little Kitty Kumplings,f2 who, as I have several times remarked to myself, is not so bad a girl, as might be expected of Doddy's rival.— Give my kindest love to Elizabeth and to Uncle Jos & Aunt Bessy.—

Good Bye my dear old Titty— Right glad I shall be to see you on Tuesday. Your affectionate | C. D.

Η ιστορία του Δαρβινισμού

«Ο Δαρβίνος πέρασε είκοσι περίπου έτη, από το 1838 μέχρι το 1858, συλλέγοντας δεδομένα και παρατηρήσεις, καταχωρίζοντας σημειώσεις, εργαζόμενος σε άλλα αντικείμενα και γράφοντας κείμενα για την εξέλιξη και τη φυσική επιλογή, χωρίς ωστόσο να δημοσιεύει το παραμικρό σχετικά με αυτήν τη θεωρία, φοβούμενος τις αντιδράσεις σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα για εκείνην την εποχή. Έκανε όμως, αν και βαθμιαία, κοινωνούς των απόψεών του πολύ λίγους και πιστούς φίλους του […] Αρχικά ένιωθε ενοχές αντιλαμβανόμενος τις επιπτώσεις της θεωρίας του στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, έβλεπε τον εαυτό του ως τον «ιερωμένο του διαβόλου» (Devil’s Chaplain), ωστόσο υπερίσχυσε η επιστημονική του περιέργεια και η επιθυμία του να βρει μια επιστημονική λύση στο πρόβλημα της προέλευσης των ειδών και της προσαρμογής […]

Ενώ η δημόσια ανακοίνωση των απόψεών του αναβαλλόταν διαρκώς (ο Δαρβίνος απέφευγε να είναι προκλητικός, προσπαθούσε να αποσοβήσει τις έντονες αντιδράσεις που διέβλεπε ότι θα ακολουθούσαν), το 1858 έφτασε ταχυδρομικώς ένα δοκίμιο που του έστελνε από τη Μαλαισία ο Άγγλος φυσιοδίφης Alfred Russel Wallace (1823-1913). Ο Wallace, μαζί με τον Henry Bates (1825-1892), είχαν ταξιδέψει στη Νότιο Αμερική (1848-1852), όπου προέβησαν σε οικολογικές παρατηρήσεις, καθώς και σε παρατηρήσεις που αφορούσαν τη γεωγραφική κατανομή των διαφόρων μορφών ενός είδους […] Ο Wallace κέρδιζε τα προς το ζην πουλώντας έντομα, όστρακα και ζώα, προερχόμενα από τους Τροπικούς, σε συλλέκτες στην Αγγλία. Μετά τη Νότιο Αμερική είχε μεταβεί στην Ινδονησία, στο Αρχιπέλαγος της Μαλαισίας. Από εκεί έστειλε στον Δαρβίνο το δοκίμιό του, με την παράκληση να το διαβιβάσει στη Λινναιική Εταιρεία για δημοσίευση. Ο τίτλος του δοκιμίου του ήταν «Οn the Tendency of Varieties to Depart Indefinetely from the Original Type». O Wallace, επηρεασμένος από τον Lyell και τον Chambers, δέχεται αργότερα τη μεταβολή των ειδών και την κλαδογένεση. To 1855, σε μια μελέτη του δηλώνει ότι κάθε είδος γεννιέται στον ίδιο τόπο και χρόνο που προϋπάρχει ένα άλλο, πολύ συγγενές του είδος. Ο Δαρβίνος είχε δημόσια επαινέσει τις απόψεις του Wallace, γι’ αυτό και εκείνος του έστειλε το νέο δοκίμιο το 1858.

Η αποστολή του δοκιμίου του Wallace προκάλεσε στον Δαρβίνο ένα αίσθημα απελπισίας. Είκοσι χρόνια ασχολείτο με αυτό το πρόβλημα και είχε προτείνει τη φυσική επιλογή ως το βασικό μηχανισμό της εξέλιξης, και ιδού, κάποιος άλλος διατύπωνε τις ίδιες ιδέες και του στερούσε την προτεραιότητα! Οι ηθικές του αρχές του απαγόρευαν να αγνοήσει ή να εξαφανίσει το κείμενο. Έτσι, απελπισμένος προσέφυγε στους φίλους του Hooker και Lyell, οι οποίοι αποφάσισαν στο ίδιο τεύχος του περιοδικού της Λινναιικής Εταιρείας να δημοσιεύσουν συγχρόνως δύο κείμενα, ένα του Δαρβίνου και το άλλο του Wallace. Ο Δαρβίνος προέβη σε μια σύνοψη των απόψεών του, προσθέτοντας και μια επιστολή την οποία είχε αποστείλει στον Asa Gray στις ΗΠΑ, ώστε να γίνεται σαφές ότι οι απόψεις που δημοσίευε δεν ήταν πρόσφατες, δεν γεννήθηκαν από το κείμενο του Wallace. Τα δύο κείμενα δημοσιεύτηκαν συγχρόνως το 1858, ενώ το 1859 δημοσιεύθηκε ένα εκτενέστερο κείμενο του Δαρβίνου, το γνωστό έργο του για την «Καταγωγή των ειδών» (On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favoured races in the struggle for life: H Καταγωγή των ειδών διά της φυσικής επιλογής ή η διατήρηση των ευνοουμένων φυλών στον περί υπάρξεως αγώνα).

Η δημοσιότης που είχε πάρει το θέμα ήταν τέτοια, ώστε τα 1.200 αντίτυπα του βιβλίου εξαντλήθηκαν την ίδια μέρα που εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία. Βέβαια, οι απόψεις του Δαρβίνου διέφεραν κάπως από αυτές του Wallace. O Wallace έβλεπε έναν ανταγωνισμό μεταξύ ειδών, δεν μιλούσε για ανταγωνισμό μεταξύ ατόμων του ίδιου είδους. Θεωρούσε ότι η τεχνητή επιλογή δεν αποτελούσε ένα καλό αντίστοιχο της φυσικής επιλογής (διότι, κατά τον Wallace, στη φυσική επιλογή δεν υπάρχει επιλογή μεταξύ ατόμων του ίδιου είδους, όπως στην τεχνητή επιλογή). Αντίθετα, ο Δαρβίνος είχε βασίσει μεγάλο τμήμα της επιχειρηματολογίας του στα επιτεύγματα των βελτιωτών των ζώων και των καλλιεργητών των φυτών».

Ο ιερωμένος του διαβόλου

Μολονότι η δαρβινική θεωρία καθιερώθηκε πολύ σύντομα από τη διατύπωσή της, έχει σταθερά μέχρι τις μέρες μας ένα πλήθος αρνητών, τους οπαδούς του «δημιουργισμού». Σύμφωνα με αυτούς, η Βίβλος, ως ο καταγεγραμένος λόγος του Θεού, περιέχει αφηγήσεις που είναι ιστορικά κι επιστημονικά αληθείς. Έτσι, όλες οι μορφές ζωής –και βεβαίως ο άνθρωπος– δεν αναδύθηκαν μέσω φυσικών διαδικασιών από ανόργανα συστήματα. Προέκυψαν ως άμεση θεϊκή πράξη κατά την εβδομάδα της Δημιουργίας, όπως ακριβώς αναφέρονται στη Γένεση. Επομένως, τα είδη δημιουργήθηκαν ως τέτοια εξ αρχής. Επιπλέον δεν υπάρχει εξέλιξη, αλλά σταθερότητα στη φύση. Ορισμένες αλλαγές προέκυψαν με τον κατακλυσμό του Νώε που εκλαμβάνεται ως πραγματικό γεγονός.

Το κίνημα του δημιουργισμού, ετερόκλητο και πολυσχιδές, ισχυρό στις ΗΠΑ αλλά και με παρουσία σε πολλές χώρες –ο J. Arnould παρουσιάζει στο «Θεός εναντίον Δαρβίνου» πλήθος παραλλαγών του διαχρονικά– επικαλείτο θρησκευτικά επιχειρήματα το 19ο και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα προκειμένου να αντιπαρατεθεί στον Δαρβίνο. Προοδευτικά, όμως, αρχίζει να χάνει έδαφος, οπότε αναγκάζεται να επανακαθορίσει τη στρατηγική του. Επενδύεται με έναν ψευδοεπιστημονικό μανδύα, επιδιώκοντας να εμφανιστεί ως η αντίπαλη, «εναλλακτική» της εξέλιξης, βιολογική θεωρία. Η Ε. Scott στο «Εξέλιξη vs Δημιουργία» παρουσιάζει εξαντλητικά και καταρρίπτει ένα προς ένα τα επιχειρήματα της βιβλιογραφίας του δημιουργισμού.

Όμως, ποιο είναι το πεδίο της αντιπαράθεσης και ποιο το διακύβευμα, εφόσον οι δημιουργιστές δεν έχουν καμία επιρροή και κύρος στον επιστημονικό κόσμο; Στην ουσία του, ο δημιουργισμός είναι ένα άκρως συντηρητικό πολιτικό ρεύμα που έχει ως στόχο την ιδεολογική κατίσχυση στην κοινωνία. Μια από τις βασικές του επιδιώξεις υπήρξε ανέκαθεν ο επηρεασμός των προγραμμάτων διδασκαλίας στα σχολεία κι ο εξοβελισμός ή έστω ο υποβιβασμός της θεωρίας της εξέλιξης, κάτι που σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ κατάφερε ακόμη και με δικαστικές αποφάσεις, πάντα πρόσκαιρα ωστόσο. Η εχθρική στάση απέναντι στον Δαρβινισμό οφείλεται εντέλει στο γεγονός ότι αυτός υποδαυλίζει τα θεμέλια μιας αστόχαστης, δογματικής κι ετερόνομης στάσης ζωής που περιστρέφεται γύρω από τις ηθικές επιταγές του θρησκόληπτου συντηρητισμού. Εξ ου και ο Δαρβίνος εμφανίζεται ως ο ιερωμένος του Διαβόλου.

Λευτέρης Ζούρος

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ

O ομότιμος καθηγητής Βιολογίας υποστηρίζει ότι η παραδοχή πως είμαστε προϊόν της ίδιας διαδικασίας με την οποία δημιουργήθηκε κάθε μορφή ζωής είναι, εκτός από επιστημονικά ορθή, πηγή ταπεινότητας και ευθύνης.

Το μεγαλύτερο θέαμα στη Γη

Richard Dawkins

ΑΒΓΟ

Ο διάσημος γενετιστής απαντά σε όσους αμφιβάλλουν ότι η εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής είναι γεγονός, επικαλούμενος παραδείγματα που εντοπίζει σε πτηνά, έντομα, απολιθώματα και σε ίχνη των μακρινών προγόνων μας.

Τι είναι η εξέλιξη;

Ernst Mayr

ΚΑΤΟΠΤΡΟ

Ο συγγραφέας, ένας από τους κορυφαίους εξελικτικούς βιολόγους ο οποίος έχει χαρακτηριστεί και ως ο «Δαρβίνος του εικοστού αιώνα», εξηγεί τη θεωρία της εξέλιξης με αρκετά εκλαϊκευτικό τρόπο.

Το δέντρο της ζωής

Peter Sis

ΚΑΤΟΠΤΡΟ

Σπονδυλωτή αφήγηση της ζωής του Κάρολου Δαρβίνου: Μαθητικά και φοιτητικά χρόνια, εναντίωση στον πατέρα, ταξίδι με το Μπιγκλ, επιστημονική διαμόρφωση, επιστροφή στην Αγγλία κι αδιάκοπη έρευνα και γράψιμο.

Αγαπητέ κύριε Δαρβίνε

Gabriel Dover

ΤΡΑΥΛΟΣ

Mέσα από μια φανταστική αλληλογραφία, ανάμεσα στο γενετιστή συγγραφέα και στον Δαρβίνο, αποκαλύπτονται τα πρωτόγνωρα ευρήματα της σύγχρονης γενετικής και η επίδρασή τους στην εξέλιξη των βιολογικών καινοτομιών.