Το Συνέδριο της Βιέννης

Το Συνέδριο της Βιέννης που διεξήχθη το 1814-1815 ήταν ένα από τα πλέον σημαντικά συνέδρια στην Ιστορία της Ευρώπης που αποτέλεσε και σταθμό στην ιστορία του Διεθνούς Δικαίου. Στο συνέδριο αυτό που συνήλθε στη Βιέννη, δυνάμει της πρώτης Συνθήκης των Παρισίων (1814), συμμετείχαν όλες οι τότε ευρωπαϊκές Ηγεμονίες με 450 συνολικά παρευρεθέντες αντιπροσώπους.

«Το Συνέδριο της Βιέννης», πίνακας του Ιζαμπέ (Isabey, 1819)

Ως γεγονός το συγκεκριμένο συνέδριο ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του γεωπολιτικού χάρτη της Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα. Οι Μεγάλες Δυνάμεις που συμμετείχαν, η Αγγλία, η Πρωσία, η Αυστρία, η Ρωσία αλλά και η ηττημένη Γαλλία, είχαν ως στόχο την εξυπηρέτηση των γεωπολιτικών σκοπιμοτήτων τους, αλλά και τις προτεραιότητες που τέθηκαν από τους νικητές των Ναπολεόντειων πολέμων, δηλαδή από τις τέσσερις πρώτες που είχαν και το μεγαλύτερο μέρος των κερδών του τελικού διακανονισμού.

Οι εργασίες του Συνεδρίου της Βιέννης ξεκίνησαν στις 18 Σεπτεμβρίου του 1814, υπό την προεδρία του Αυστριακού πολιτικού Μέττερνιχ, και έληξαν στις 9 Ιουνίου του 1815. Σε όλη τη διάρκεια του 9μηνου αυτού συνεδρίου μετείχαν ο Τσάρος της Ρωσίας, ο αυτοκράτορας της Αυστρίας (μετείχε τμηματικώς στη διάσκεψη) και οι Βασιλείς της Πρωσίας, Δανίας, Βυτεμβέργης και Βαυαρίας, όπως και ηγεμόνες άλλων, μικρότερων κρατών.

Όλες οι συμφωνίες που συνάφθηκαν σε αυτό το Συνέδριο περιλήφθηκαν σε ένα και μόνο πρωτόκολλο - πράξη που ονομάστηκε επίσημα: Τελική Πράξη του Συνεδρίου Βιέννης, και που συνυπογράφηκε απ' όλους τους αντιπροσώπους, την ημέρα που έληξαν και οι εργασίες του Συνεδρίου, στις 9 Ιουνίου 1815.

Αποφάσεις που πάρθηκαν στο συνέδριο

Ανεξαρτητοποίηση της Ελβετίας.
Καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων υπέρ της Αυστρίας.
Αποκατάσταση του βασιλείου των Κάτω Χωρών
Παραχώρηση της Γένουας στη Σαρδηνία
Ανακήρυξη του βασιλείου του Αννόβερου
Απόδοση χαρακτήρα «ελεύθερης πόλης» στην Κρακοβία

The national boundaries within Europe set by the Congress of Vienna

Η Γαλλία επέστρεψε στα σύνορα που είχε πριν από το 1789, υπό την ηγεσία των Βουρβόνων, διατηρώντας την εδαφική της ακεραιότητα, με μικρές απώλειες εδαφών στη Σαβοΐα και στα σύνορά της με το Βέλγιο και την Ελβετία. Αναγκάστηκε όμως να απαρνηθεί ορισμένες από τις αποικιακές κτήσεις της σε όφελος της Αγγλίας (Τομπάγκο, νήσοι Σεϋχέλλες, Αγία Λουκία, Κεϋλάνη). Η σοφία και ο ρεαλισμός των νικητών του πολέμου λειτούργησαν υπέρ της. Πέρα από τις πολεμικές αποζημιώσεις που της επιβλήθηκαν και τη σύντομη κατοχή από ξένα στρατεύματα, το συνέδριο απέφυγε αποφάσεις ταπεινωτικές, που θα μπορούσαν να εξωθήσουν τους Γάλλους σε πράξεις αντεκδίκησης.

Η Αγγλία, έχοντας επιβεβαιώσει τον ηγεμονικό της ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο μετά την κατατρόπωση των Γάλλων και την ενίσχυση της αποικιακής της αυτοκρατορίας, ενδιαφέρθηκε κυρίως για την παγίωση της ισορροπίας των δυνάμεων στην Ευρώπη και τον έλεγχο σημείων στρατηγικής αξίας. Αναλυτικότερα, διατήρησε στην κυριαρχία της τη Μάλτα, απέκτησε τα νησιά του Ιονίου Πελάγους (ως προτεκτοράτο) και το νησί Έλγκολαντ (μέχρι τότε ανήκε στη Δανία), καθώς και εδάφη που εντάχθηκαν στην αποικιακή της αυτοκρατορία (Τομπάγκο, Τρινιντάντ, Κεϋλάνη, νήσοι Αντίλλες, Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας).

Η Αυστριακή Αυτοκρατορία, με επικεφαλής τον Φραγκίσκο Α΄ των Αψβούργων-Λορένα, μέχρι το 1806 αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, έχασε το Βέλγιο, επέκτεινε όμως την επιρροή της στην Ιταλία, αποκτώντας τη Λομβαρδία και το Βένετο. Ανέκτησε, επίσης, το Τρεντίνο, την Ίστρια, τη Δαλματία και τις πρώην πολωνικές επαρχίες της Γαλικίας και της Βουκοβίνα κ.λπ., ενώ διατήρησε τις φρουρές της στην Πάρμα, τη Φερράρα και τη Ραβέννα. Της αναγνωρίστηκε, τέλος, το δικαίωμα να επεμβαίνει στα Βαλκάνια και στην Αδριατική ως εγγυήτρια δύναμη για την τήρηση της δημόσιας τάξης.

Η Ρωσική Αυτοκρατορία, υπό τον τσάρο Αλέξανδρο Α΄ Ρωμανώφ, έχοντας καθοριστική συμβολή στη νίκη επί του Ναπολέοντα, διεκδίκησε έναν ρόλο υπεροχής στη νέα τάξη πραγμάτων. Το σχέδιο όμως του τσάρου για την ίδρυση μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας μ’ εκείνον επικεφαλής δεν έγινε αποδεκτό από τους συμμάχους.

Έτσι οι Ρώσοι περιορίστηκαν στην απόκτηση της Φινλανδίας και της Βεσσαραβίας που αφαιρέθηκε από τους Τούρκους.

Ο Τσάρος Αλέξανδρος επιθυμούσε να διατηρήσει υπό την ηγεμονία του την Πολωνία. Τούτο όμως ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τα συμφέροντα των Αυστριακών, οι οποίοι σε μία τέτοια περίπτωση θα χρειαζόταν να παραχωρήσουν τμήμα των πολωνικών εδαφών που κατείχαν.

Οι Πρώσοι, που ήταν διατεθειμένοι να παραχωρήσουν ορισμένα από τα πολωνικά εδάφη που κατείχαν, με αντάλλαγμα την Σαξονία, τελικά πήραν μόνον μικρό τμήμα της. Κάτι τέτοιο επέκτεινε την ισχύ της αυτοκρατορίας τους.

Τελικά δημιουργήθηκε ένα μικρό πολωνικό κράτος με συνταγματικό Ηγεμόνα τον Ρώσο Αυτοκράτορα, ενώ τον Ιανουάριο του 1815 οι Μέττερνιχ, Κάσλρη και Σαρλ-Μωρίς ντε Ταλλεϋράν-Περιγκόρ υπέγραψαν μυστική συμφωνία, με την οποία δεσμεύονταν να κηρύξουν τον πόλεμο ενάντια στη Ρωσία και την Πρωσία, εάν το έκριναν απαραίτητο.

Το Βασίλειο της Πρωσίας, με επικεφαλής τον Γουλιέλμο Γ΄ των Χοεντσόλλερν, εδραίωσε τον γεωπολιτικό του ρόλο στην κεντρική και δυτική Ευρώπη με την απόκτηση του Ντάντσιχ, της σουηδικής Πομερανίας, ενός τμήματος της Σαξονίας και μεγάλου μέρους της Ρηνανίας (Βεστφαλία, Τριρ, Κολωνία).

Η Γερμανική Συνομοσπονδία, που αντικατέστησε την καταργημένη το 1806 Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, συγκροτήθηκε από 39 γερμανικά κράτη, τα οποία διοικούσε μια Δίαιτα με έδρα τη Φρανκφούρτη, υπό την προεδρία του αυτοκράτορα της Αυστρίας.

Η Ελβετική Συνομοσπονδία, αποτελούμενη από 22 καντόνια με ευρεία αυτονομία, ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος με διηνεκή ουδετερότητα, το οποίο διοικούσε μια Δίαιτα με έδρα τη Λουκέρνη. Η τελευταία αυτή απόφαση, στη ληψή της οποίας καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Ιωάννη Καποδίστρια, είναι και η μοναδική από όσες ελήφθησαν στο συνέδριο της Βιέννης που ισχύει μέχρι και σήμερα.

Τα βασίλεια της Ισπανίας και της Πορτογαλίας επιστράφηκαν στις δυναστείες των Βουρβόνων και των Μπραγκάντσα, αντίστοιχα. 

Το Βασίλειο των Κάτω Χωρών, που γεννήθηκε από την ένωση της Ολλανδίας με το Βέλγιο, δόθηκε στον βασιλιά Γουλιέλμο Α΄ της Οράγγης. Η Δανία αναγκάστηκε να παραχωρήσει τη Νορβηγία στη Σουηδία, απέκτησε όμως το Σλέσβιγκ και τα γερμανικά δουκάτα του Χόλσταϊν και του Λάουενμπουργκ, εντασσόμενη με αυτόν τον τρόπο στη Γερμανική Συνομοσπονδία. 

Τέλος, το Βασίλειο της Σουηδίας απαρνήθηκε τη Φινλανδία και την Πομερανία, αλλά κέρδισε τη Νορβηγία. 

Ιερή Συμμαχία

Η ανάγκη για παλινόρθωση των παλαιών καθεστώτων δημιούργησε την Ιερή Συμμαχία (Σεπτέμβριος, 1815) ως μορφή αντιδραστικής δύναμης για κάθε επανάσταση που θα έθιγε τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Συντάχθηκε δε από τους Αυτοκράτορες της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας και προσυπογράφθηκε από όλους τους Ηγεμόνες της Ευρώπης, με εξαίρεση τον Σουλτάνο.

1ο άρθρο της Συνθήκης της Ιερής Συμμαχίας
«Στο όνομα της Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδος [...]
Αρθρο 1ο
Σύμφωνα με τις επιταγές της Αγίας Γραφής που παραγγέλλουν σε όλους τους ανθρώπους να θεωρούν αλλήλους αδελφούς, οι τρεις συμβαλλόμενοι μονάρχες θα παραμείνουν ενωμένοι με δεσμούς πραγματικής και ακατάλυτης αδελφοσύνης και, θεωρώντας αλλήλους συμπατριώτες, θα παρέχουν ο ένας στον άλλον βοήθεια, συνδρομή και αρωγή σε κάθε ευκαιρία και κάθε τόπο. Θεωρώντας τους εαυτούς τους πατέρες των υπηκόων τους και των στρατών τους, θα τους καθοδηγήσουν στο πνεύμα αδελφοσύνης από το οποίο διακατέχονται οι ίδιοι, για να προστατεύσουν τη θρησκεία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη...»
J. Monnier, Α. Jardin, Histoire - classe de seconde, Fernand Nathan, Paris 1978