Στην επιστημονικά και τεχνολογικά προηγμένη εποχή μας πληροφορούμαστε συχνά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι ορισμένες ομάδες ατόμων επιδίδονται σε τελετές μαγείας, που κάποτε απασχολούν ακόμη και την ποινική δικαιοσύνη. Δεν είναι άλλωστε λίγοι εκείνοι που δέχονται ότι η μαγεία μπορεί να επηρεάσει τη ζωή των ανθρώπων και μάλιστα προσφεύγουν στις υπηρεσίες της, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.
Πρόκειται για κατάλοιπα και επιβιώσεις της μαγικής ψυχοτροπίας.
Ιστορικά, η μαγεία υπήρξε η πρώτη αδέξια, έστω, προσπάθεια του ανθρώπου να επηρεάσει τα φυσικά φαινόμενα προς όφελός του. Υπάρχουν εθνολόγοι, σύμφωνα με τους οποίους οι αρχές που ρυθμίζουν τη σκέψη ορισμένων από τους λεγόμενους “πρωτόγονους” λαούς δεν είναι οι ίδιες με τις αρχές, σύμφωνα με τις οποίες λειτουργεί η δική μας σκέψη.
Ο πρωτόγονος αγνοεί το φυσικό νόμο και τη μηχανική αιτιότητα και γι’ αυτό δέχεται την ύπαρξη δυνάμεων κρυφών και άγνωστων στον αμύητο. Επιπλέον, τα διάφορα φυσικά φαινόμενα προσπαθεί να τα εξηγήσει με βάση την πίστη σε ορισμένες επιδράσεις και επηρεασμούς. Από ανάλογες πεποιθήσεις του πρωτόγονου απορρέουν οι κάθε λογής μαγικές πράξεις: ο μάγος που τρυπά μικρά ανθρώπινα ομοιώματα για να σκοτώσει από μακριά τους εχθρούς του, που ραντίζει τους αγρούς με σταγόνες νερού για να προκαλέσει βροχή, που κατασκευάζει φίλτρα για να γεννήσει κατά βούληση ερωτικό συναίσθημα σε κάποιο πρόσωπο κτλ. θεωρεί ότι οι υποκειμενικές και “εξωτερικές” ομοιότητες είναι όργανα αντικειμενικής δράσης και πιστεύει ότι όποιος κατέχει το σύμβολο ενός πράγματος κατέχει και το ίδιο το πράγμα.
Θα ήταν όμως λάθος να υποθέσουμε ότι η πρωτόγονη νοοτροπία είναι θέμα αποκλειστικά και μόνο γεωγραφικής κατανομής των λαών.
Η λογική επιστημονική σκέψη δεν είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου πνεύματος. Έχουν διαπιστωθεί σε αυτό και άλλες «δομές» και μορφές λειτουργίας, που, ενώ είναι διαφορετικές μεταξύ τους, συνυπάρχουν και εκδηλώνονται σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους. Όπως δείξαμε παραπάνω, υφίσταται και ένα εξωλογικό στοιχείο, που, ενώ κυριαρχεί στη νοοτροπία των πρωτόγονων λαών, πολύ συχνά κάνει την εμφάνισή του στη σκέψη και στη συμπεριφορά και των λεγόμενων «προηγμένων» λαών, που υποτίθεται ότι διάγουν το επιστημονικό στάδιο της ιστορικής ανέλιξής τους. «Στις φλυαρίες, στα όνειρα, στα παραληρήματα, οι αντιφάσεις και οι παραλογισμοί είναι συνεχείς» (Π. Ζανέ).
Η μαγική ψυχοτροπία όχι μόνο διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες, αλλά και επιβιώνει σε αρκετές περιπτώσεις ως τις μέρες μας, παρεμποδίζοντας την γενίκευση της λογικής-επιστημονικής σκέψης.
Εδώ βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί η άποψη ορισμένων ανθρωπολόγων όπως ο Λεβί-Στρως, οι οποίοι δε δέχονται πως υπάρχει ουσιώδης διαφορά μεταξύ της «μαγικής» σκέψης των πρωτογόνων και της δικής μας επιστημονικής αντίληψης του κόσμου. Σύμφωνα με την τοποθέτηση αυτή, είναι δύσκολο να γίνει δεκτό πως υπάρχει πραγματική πρόοδος των ανθρώπων μέσα στην ιστορία.
Πρόκειται για κατάλοιπα και επιβιώσεις της μαγικής ψυχοτροπίας.
Ιστορικά, η μαγεία υπήρξε η πρώτη αδέξια, έστω, προσπάθεια του ανθρώπου να επηρεάσει τα φυσικά φαινόμενα προς όφελός του. Υπάρχουν εθνολόγοι, σύμφωνα με τους οποίους οι αρχές που ρυθμίζουν τη σκέψη ορισμένων από τους λεγόμενους “πρωτόγονους” λαούς δεν είναι οι ίδιες με τις αρχές, σύμφωνα με τις οποίες λειτουργεί η δική μας σκέψη.
Ο πρωτόγονος αγνοεί το φυσικό νόμο και τη μηχανική αιτιότητα και γι’ αυτό δέχεται την ύπαρξη δυνάμεων κρυφών και άγνωστων στον αμύητο. Επιπλέον, τα διάφορα φυσικά φαινόμενα προσπαθεί να τα εξηγήσει με βάση την πίστη σε ορισμένες επιδράσεις και επηρεασμούς. Από ανάλογες πεποιθήσεις του πρωτόγονου απορρέουν οι κάθε λογής μαγικές πράξεις: ο μάγος που τρυπά μικρά ανθρώπινα ομοιώματα για να σκοτώσει από μακριά τους εχθρούς του, που ραντίζει τους αγρούς με σταγόνες νερού για να προκαλέσει βροχή, που κατασκευάζει φίλτρα για να γεννήσει κατά βούληση ερωτικό συναίσθημα σε κάποιο πρόσωπο κτλ. θεωρεί ότι οι υποκειμενικές και “εξωτερικές” ομοιότητες είναι όργανα αντικειμενικής δράσης και πιστεύει ότι όποιος κατέχει το σύμβολο ενός πράγματος κατέχει και το ίδιο το πράγμα.
Θα ήταν όμως λάθος να υποθέσουμε ότι η πρωτόγονη νοοτροπία είναι θέμα αποκλειστικά και μόνο γεωγραφικής κατανομής των λαών.
Η λογική επιστημονική σκέψη δεν είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου πνεύματος. Έχουν διαπιστωθεί σε αυτό και άλλες «δομές» και μορφές λειτουργίας, που, ενώ είναι διαφορετικές μεταξύ τους, συνυπάρχουν και εκδηλώνονται σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους. Όπως δείξαμε παραπάνω, υφίσταται και ένα εξωλογικό στοιχείο, που, ενώ κυριαρχεί στη νοοτροπία των πρωτόγονων λαών, πολύ συχνά κάνει την εμφάνισή του στη σκέψη και στη συμπεριφορά και των λεγόμενων «προηγμένων» λαών, που υποτίθεται ότι διάγουν το επιστημονικό στάδιο της ιστορικής ανέλιξής τους. «Στις φλυαρίες, στα όνειρα, στα παραληρήματα, οι αντιφάσεις και οι παραλογισμοί είναι συνεχείς» (Π. Ζανέ).
Η μαγική ψυχοτροπία όχι μόνο διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες, αλλά και επιβιώνει σε αρκετές περιπτώσεις ως τις μέρες μας, παρεμποδίζοντας την γενίκευση της λογικής-επιστημονικής σκέψης.
Εδώ βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί η άποψη ορισμένων ανθρωπολόγων όπως ο Λεβί-Στρως, οι οποίοι δε δέχονται πως υπάρχει ουσιώδης διαφορά μεταξύ της «μαγικής» σκέψης των πρωτογόνων και της δικής μας επιστημονικής αντίληψης του κόσμου. Σύμφωνα με την τοποθέτηση αυτή, είναι δύσκολο να γίνει δεκτό πως υπάρχει πραγματική πρόοδος των ανθρώπων μέσα στην ιστορία.
