Η Αγγλια στην Βικτωριανη εποχη

Στη Βρετανία οι κοινωνικοί αγώνες δεν άγγιξαν ούτε τη φιλελεύθερη δομή του καθεστώτος ούτε τις θέσεις της παραδοσιακής αριστοκρατίας και της νέας αστικής τάξης, αλλά παρήγαγαν εκλογικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που εξασφάλισαν μεγαλύτερη σταθερότητα για το καθεστώς της χώρας.

Το Crystal Palace ήταν ένα τεράστιο γυάλινο κτήριο βικτοριανού στιλ, το οποίο ανεγέρθηκε στο Λονδίνο το 1851 για να φιλοξενήσει την πρώτη παγκόσμια έκθεση. Εγκαταστάθηκε στο Χάιντ Παρκ, στη συνέχεια διαλύθηκε και ξαναχτίστηκε σε άλλη περιοχή της πόλης, το Sydenham Hill, το 1852. Ήταν ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα αρχιτεκτονικής σιδήρου και ενέπνευσε την κατασκευή πολλών άλλων κτιρίων. Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1936. Oφείλει το όνομά του σε μια προταση του γνωστου περιοδικου σάτιρας της εποχης, το Punch. H εκθεση ειχε τεραστια επιτυχια, τετοια ώστε να ακολουθησουν κι άλλες στο Δουβλινο και στην Νεα Υορκη το 1853 και στο Παρισι το 1855.

Η βικτωριανή εποχή πήρε την ονομασία της από τη βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας Βικτώρια, η οποία βασίλεψε από το 1837 μέχρι τον θάνατό της το 1901. Στη διάρκεια της βασιλείας της η Βρετανία, όπως και ολόκληρος ο κόσμος, υπέστη μια από τις πιο σημαντικές μεταμορφώσεις. Η παλιά, αγροτική οικονομία, έδωσε τη θέση της στην οικονομία της βιομηχανικής επανάστασης. Οι αποστάσεις άρχισαν ξαφνικά να μικραίνουν, καθώς τα τρένα και τα ατμόπλοια όργωναν τον κόσμο από τη μια άκρη ως την άλλη. Η θρησκεία και η δεισιδαιμονία έδωσαν προοδευτικά τη θέση τους στους νόμους της φυσικής και της επιστήμης. Ανακαλύψεις και εφευρέσεις που θα φάνταζαν απίστευτες και ανέφικτες μόλις μερικές δεκαετίες πριν άρχισαν να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας: τηλέγραφος, τηλέφωνο, ηλεκτρικοί λαμπτήρες, φωνόγραφος, φωτογραφικές μηχανές όχι μόνο διευκόλυναν και ομόρφαιναν τη ζωή, αλλά άλλαζαν και την αντίληψη της ίδιας της πραγματικότητας. 

Στα χρόνια της Βικτωρίας η χώρα της έφθασε στη μέγιστη ακμή και όπως λεγόταν ο ήλιος της βρετανικής αυτοκρατορίας δεν έδυε ποτέ. Η πατρίδα της γνώρισε σταθερότητα, παρά τις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες, σε μία Ευρώπη, όπου κυριαρχούσε η ανασφάλεια. Η δημοκρατία διευρύνθηκε με την είσοδο στο εκλογικό παιγνίδι όλου του ανδρικού πληθυσμού, ενώ σταδιακά διαμορφώθηκε η σχέση ηγεμόνα και πολιτικής εξουσίας: «Ο βασιλιάς βασιλεύει και δεν κυβερνά». Η Βικτωρία έκανε τη μοναρχία σεβαστή, εξασφαλίζοντας τη μακροημέρευσή της, όχι ως πολιτικής δύναμης, αλλά ως πολιτικού θεσμού. Κορυφαίοι σύμβουλοί της, όπως οι Ντισραέλι, Γλάδστων και Πάλμερστον, κυβέρνησαν τη χώρα.

Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος στην εποχή της υπήρξε κολοσσιαία, με την κορύφωση της Βιομηχανικής Επανάστασης. Ο Δαρβίνος άλλαξε την άποψη που βλέπουμε τη ζωή, η ιατρική προόδευσε ραγδαία, η τέχνη της φωτογραφίας εξαπλώθηκε, η βιομηχανία ποδηλάτων γνώρισε μεγάλες δόξες, ο κινηματογράφος και το αυτοκίνητο έκαναν δειλά την εμφάνισή τους περί τα τέλη της βασιλείας της.

Κορυφαία ονόματα της πέννας, όπως οι Ντίκενς, Λιούις Κάρολ, Κίπλινγκ, Τένισον, Λιούις Στίβενσον, οι αδελφές Μπροντέ, απαθανάτισαν με τα έργα τους την εποχή της και προείδαν το μέλλον, όπως ο Γουέλς. Ακόμη και ο εκ των ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού Κάρολος Μαρξ ζήτησε καταφύγιο στο Λονδίνο, όπου άφησε τα εγκόσμια και το μνημείο του στο Χάιγκεϊτ αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα του Λονδίνου. Πίστευε ακράδαντα ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα ξεκινήσει από τη Μεγάλη Βρετανία.

Για περισσότερο από μισό αιώνα, από το συνέδριο της Βιέννης του 1815, το Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας, και οι αποικίες του, βρίσκονται στο επίκεντρο του διεθνούς συστήματος. 

Το Free Trade, η «ελεύθερη αγορά», ταυτόχρονα με το gold standard, την δυνατότητα δηλαδη μετατροπής σε χρυσό της στερλινας, το οποίο τέθηκε σε πλήρη λειτουργία από το 1821, καθιστά τα χαρτονομίσματα που εκτυπώνονται στο Λονδίνο το νόμισμα αναφοράς του διεθνούς εμπορίου. και το Χρηματιστήριο της πόλης, η  City, κανει το Λονδινο το οικονομικο κέντρο του κόσμου. 

Η βαθιά και ριζοσπαστική διαδικασία του κοινωνικού και οικονομικού μετασχηματισμού, η οποία ξεκίνησε το δεύτερο μισό του δέκατου όγδοου αιώνα, έφτασε στην οριστική θεσμική της επιβεβαίωση κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας της Βικτωριας.

Οι προϋποθέσεις για να επιτευχθει αυτο ηταν : οι νόμοι που καθιστούσαν δυνατή τη διάθεση ενός φτηνού εργατικού δυναμικού, με την καταστροφή του παραδοσιακού κόσμου των αγροτών και την ταχεία διαδικασία αστικοποίησης. η κρατική οικονομική παρέμβαση και υποστήριξη της τεχνολογικής και βιομηχανικής ανάπτυξης στα χρόνια των πολέμων με τη Γαλλία (1792-1815) και οι νόμοι και κανονισμοι για τον έλεγχο και τη στρατιωτική καταστολή κάθε μορφής κοινωνικής διαφωνίας.

Το Poor Law Amendment Act του 1834 επιχειρεί να δώσει μια σύγχρονη απάντηση στο πρόβλημα της φτώχειας στη χώρα, εμπνευσμένο από τον ωφελιμισμό του Jeremy Bentham με τη δημιουργία των working houses: το αποτέλεσμα, ωστόσο, ήταν να κανει ακομα χειροτερη την κατάσταση πολλών ανέργων και των φτωχών στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα, όπως εξιστορειται πολυ καλά από τον Dickens στο Oliver Twist (1837-1839).

Ο Alexis de Tocqueville (1835) θα επισημάνει τις αντιφάσεις της βικτωριανής κοινωνίας, μιλώντας για το Μπέρμιγχαμ: "[...] εδώ ο σκλάβος, εκεί ο κύριος. Εκεί ο πλούτος μερικών, εδώ η δυστυχία της πλειοψηφίας. Ο καθαρός χρυσός ρέει από αυτόν τον βρώμικο υπόνομο. Εδω ο πολιτισμός κανει τα θαύματα του και ο πολιτισμένος άνθρωπος για άλλη μια φορά γίνεται απολιτιστος. "

Σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, οι μεγάλες διαδικασίες του μετασχηματισμού βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη όταν στέφεται η Βικτωρια. Το 1832, η πρώτη Reform Act επέκτεινε τον αριθμό των ψηφοφόρων κατά περίπου το ένα τρίτο, μέσω του επαναπροσδιορισμού των εκλογικών περιφερειών, δίνοντας μεγαλύτερη προσοχη  στα αστικά κέντρα και αφαιρώντας τον παραδοσιακό έλεγχο των υποψηφίων από την αριστοκρατία.

Το 1867 θα διπλασιαστει ο αριθμός των ατόμων που έχουν δικαίωμα ψήφου, συμπεριλαμβανομένων για πρώτη φορά σημαντικών μεριδίων εργαζομένων.  Η Reform Act του 1884 και η Redistribution Act του 1885 τριπλασιάζει τον αριθμό των ψηφοφόρων, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων αγροτών και των εργαζομένων: η καθολική ψηφοφορία ομως για ολους τους ανδρες θα φτάσει μόνο το 1918 και για τις γυναικες το 1928.

Γουίλιαμ Γκλάντστοουν

Ο Γουίλιαμ Γκλάντστοουν (1809 –1898, ήταν διαπρεπής Άγγλος πολιτικός του Φιλελεύθερου Κόμματος που διετέλεσε πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου. 

Το 1834 έγινε δεύτερος λόρδος θησαυροφύλακας και το 1835 υφυπουργός Αποικιών, οπότε τάχθηκε επανειλημμένα υπέρ της κατάργησης της δουλείας στις αποικίες. Το 1862, ως Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Πάλμερστον, ψήφισε υπέρ της ενώσεως των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα. Το 1867 διαδέχθηκε τον Λόρδο Ρώσσελ στην αρχηγία του κόμματος των Φιλελευθέρων και το 1868 σχημάτισε την πρώτη υπό την προεδρία του κυβέρνηση, οπότε και κατάφερε να ψηφιστεί νόμος για τον χωρισμό της εκκλησίας από το κράτος.

Παραιτήθηκε το 1873 κατόπιν απορρίψεως ενός νομοσχεδίου του και δεν έπαψε να παρακολουθεί τα πολιτικά γεγονότα, επιτιθέμενος με δριμύτητα κατά της φιλοτουρκικής πολιτικής του Μπέντζαμιν Ντισραέλι. Κατά τη διάρκεια των εκλογών του 1880, με πλειοψηφία κέρδισε τις εκλογές και έγινε για δεύτερη φορά πρωθυπουργός. Έτσι πέτυχε να σταλεί στο Βερολίνο για τη συνδιάσκεψη, η οποία τελικά θα έδινε τη Θεσσαλία στην Ελλάδα, το 1881.
 
Το 1886 σχημάτισε την τρίτη του κυβέρνηση με πρόγραμμα τη χορήγηση πλήρους αυτονομίας στην Ιρλανδία. Επειδή η Βουλή καταψήφισε το σχετικό νομοσχέδιο, έγιναν εκλογές το 1892, οι οποίες τον έφεραν για τέταρτη φορά στη θέση του πρωθυπουργού. Το νομοσχέδιο του ψηφίστηκε από την Βουλή, αλλά απορρίφθηκε από την Βουλή των Λόρδων. Τελικά, ο Γκλάντστοουν παραιτήθηκε οριστικά από την πολιτική το 1893, οπότε και ασχολήθηκε με τη μετάφραση των Ωδών του Ορατίου και άλλων συγγραφέων.

Μπέντζαμιν Ντισραέλι

Ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι (1804 -1881), ήταν Άγγλος πολιτικός της συντηρητικής παράταξης και λογοτέχνης, επονομαζόμενος και "Ντίζυ" (Dizzy). Διετέλεσε δύο φορές Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας (1868 και 1874-1880) ενώ για τρεις περίπου δεκαετίες πρωταγωνίστησε στην αγγλική πολιτική.

Όταν το 1841 οι συντηρητικοί ήλθαν στην εξουσία ο πρωθυπουργός Σερ Ρόμπερτ Πηλ δεν περιέλαβε τον Ντισραέλι στη κυβέρνησή του. Η απόρριψη αυτή είχε ως συνέπεια ο Ντισραέλι να αρχίσει ν΄ ασκεί ιδιαίτερη κριτική στις πολιτικές αποφάσεις του αρχηγού του, γενόμενος έτσι δεινός ομιλητής. Μάλιστα την ίδια εποχή ανέλαβε πολιτικός καθοδηγητής μιας ομάδας νεαρών που συγκροτούσαν την λεγόμενη «Νέα Αγγλία» που αναζητούσε μια περισσότερο ριζοσπαστική κίνηση σε αντίθεση με την ρομαντική που ακολουθούσε ο Πηλ. 

Το 1845 με τη σιτοδεία που παρατηρήθηκε τότε στην Ιρλανδία και την ανάκληση των προστατευτικών δασμών για τα εισαγόμενα σιτηρά εκ μέρους του Πηλ, ο Ντισραέλι άδραξε την ευκαιρία να συσπειρώσει γύρω του την «Νέα Αγγλία» και τους γαιοκτήμονες κατορθώνοντας με μια σειρά λαμπρών ομιλιών να συγκροτήσει σε ενιαίο σώμα την αντιπολίτευση κατά του Πηλ, με συνέπεια ο τελευταίος να παραιτηθεί και να ανοίξει ο δρόμος της αρχηγίας των συντηρητικών από τον Ντισραέλι.

Samuel Smiles

Σκωτσέζος συγγραφέας (1812 - 1904). Γιατρός, αφιερώθηκε στην προώθηση κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων σύμφωνα με τις αρχές της σχολης του Μάντσεστερ και στο γράψιμο βιογραφιων των ιδρυτών βιομηχανιων και των εργατων:  Life of George Stephenson (1857); Lives of the engineers (1861-62).). 

Απεκτησε τεράστια φήμη, best seller της εποχης,  με το βιβλίο Self-help (1859) σχετικά με την ηθική και την εκπαίδευση των πολιτων. Αυτο το εργο οπως και τα επομενα Character (1871); Thrift (1875); Duty (1880); Life and labour (1887), άσκησαν σημαντική εκπαιδευτική επιρροή για αρκετές δεκαετίες.

➤  Εργάτες στη Βικτωριανή Αγγλία, 1901 (video)