Έφερε εις πέρας ένα μνημειώδες έργο, την «Ανθρώπινη Κωμωδία», μία συνεκτική συλλογή αρκετών μυθιστορημάτων που φιλοδοξούν να περιγράψουν σχεδόν εξαντλητικά τη γαλλική κοινωνία της εποχής του.
«...Δίκιο έχεις, φίλε μου, αλλά μόνο εμείς καταλαβαίνουμε ότι οι πόλεμοι έχουν μεταφερθεί στον κόσμο του χρήματος. Ο τραπεζίτης είναι ένας κατακτητής που θυσιάζει μάζες προκειμένου να φτάσει σε αποτελέσματα τα οποία κανείς δεν γνωρίζει στρατιώτες του είναι τα συμφέροντα των ιδιωτών. Σχεδιάζει τη στρατηγική του, στήνει ενέδρες, ρίχνει στη μάχη τους οπαδούς του, παίρνει πόλεις. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους γειτονεύουν τόσο στενά με την πολιτική που τελικά αναμιγνύονται ενεργά σ' αυτήν και οι περιουσίες τους χάνονται. [...] Σε κάθε αιώνα υπάρχει ένας τραπεζίτης με κολοσσιαία περιουσία που στο τέλος δεν αφήνει πίσω του ούτε περιουσία ούτε διάδοχο. [...] Η Τράπεζα είναι σαν τον Χρόνο, καταβροχθίζει τα παιδιά της...»
Έχουν περάσει περισσότερα από εκατόν πενήντα χρόνια από τότε που ο Μπαλζάκ έβαζε τα πιο πάνω λόγια στο στόμα κάποιου μυθιστορηματικού του ήρωα. Άραγε θα τα άλλαζε πολύ αν μπορούσε να παρατηρήσει και να περιγράψει και τη δική μας εποχή, με την ίδια οξυδέρκεια και το ίδιο ταλέντο;
Η θεοποίηση του χρήματος, κι όλο και περισσότεροι νεοφώτιστοι πιστοί του που συνωστίζονται στο ναό του, το Χρηματιστήριο, για να το λατρέψουν, οι αδίστακτοι κερδοσκόποι, οι κομπίνες που στήνονται εις βάρος των αφελών, οι οποίοι τελικά πέφτουν θύματα όχι μόνο των «επιτήδειων» αλλά και της δικής τους ματαιοδοξίας, ο διακαής πόθος των πάντων να γίνουν «μέτοχοι», να παίξουν αυτό το καινούργιο παιχνίδι με «χαρτιά» που τους υπόσχονται γρήγορα και εύκολα πλούτη - όλα αυτά είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που το ζούμε σήμερα όπως το έζησαν κι άλλοι σε άλλους καιρούς.
Οι συγγραφείς που έχουν ένα στόχο, έστω κι αν αυτός είναι η επιστροφή σε αρχές που ανιχνεύονται στο παρελθόν επειδή ακριβώς είναι αιώνιες, είναι πάντοτε υποχρεωμένοι να ανοίγουν ένα δρόμο.
Και να που όποιος βάζει το λιθαράκι του στο χώρο των ιδεών, όποιος επισημαίνει μια κατάχρηση, όποιος στιγματίζει το κακό ούτως ώστε να επανορθωθεί, αυτός θεωρείται πάντοτε ανήθικος.
Η μομφή της ανηθικότητας, που πάντα συνοδεύει τον θαρραλέο συγγραφέα, είναι άλλωστε το έσχατο μέσον στο οποίο προσφεύγει κανείς όταν δεν έχει τίποτε άλλο να πει σ' έναν ποιητή.
Αν είσαι αληθινός στις περιγραφές σου, αν ύστερα από μερόνυχτα σκληρής δουλειάς κατορθώσεις να γράψεις τη δυσκολότερη γλώσσα του κόσμου, ε, τότε σου πετάνε κατάμουτρα τη λέξη ανήθικος. Ο Σωκράτης ήταν ανήθικος, ο Χριστός ήταν ανήθικος και οι δύο υπέστησαν διωγμούς εν ονόματι της κοινωνίας που ανέτρεπαν ή μεταρρύθμιζαν.
Όταν θέλεις να σκοτώσεις κάποιον, τον κατηγορείς για ανηθικότητα. Αυτό το τέχνασμα, συνηθισμένο στα κόμματα, είναι ντροπή για όποιον το μεταχειρίζεται. Ο Λούθηρος και ο Καλβίνος ήξεραν καλά τι έκαναν χρησιμοποιώντας για ασπίδα τα θιγέντα υλικά Συμφέροντα. Γι' αυτό έζησαν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα.
• Honoré de Balzac -Ευγενία Γκραντέ
• Μπαλζάκ: Η ανθρώπινη κωμωδία
