Ζίγκμουντ Μπάουμαν

Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, κοινωνιολόγος, συγγραφέας και σταχαστής, γεννήθηκε στο Πόζναν της Πολωνίας στις 19 Νοεμβρίου 1925. Σε ηλικία 18 ετών κατετάγη στον Ελεύθερο Πολωνικό Στρατό και πολέμησε ενάντια στη ναζιστική κατοχή.

Παρέμεινε στο στρατό και μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αλλά τελικά αποστρατεύτηκε εξαιτίας της αντισημιτικής εκκαθάρισης.

Ο Μπάουμαν ολοκλήρωσε μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών στις κοινωνικές επιστήμες και το 1954 έγινε λέκτορας στη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας. Από το 1968 ζούσε στην Αγγλία.


Από το 1972 μέχρι το 1990 διετέλεσε καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Λιντς. Ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια του Λιντς και της Βαρσοβίας.

Η σκέψη του Μπάουμαν είχε δεχτεί επιρροές από σημαντικούς διανοούμενους του 19ου αιώνα, όπως τον Καρλ Μαρξ και τον Μαξ Βέμπερ, αλλά και του 20ού αιώνα, όπως τον Τεοντόρ Αντόρνο, τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Εμανουέλ Λεβινάς.

Ο Μπάουμαν πίστευε ότι η κοινωνιολογία είναι υπόθεση ηθική: "Το να σκεφτόμαστε κοινωνιολογικά σημαίνει ότι καταλαβαίνουμε περισσότερο τους ανθρώπους γύρω μας, κατανοούμε τις ελπίδες τους και τις επιθυμίες τους, τις ανησυχίες και τα προβλήματά τους". Τιμήθηκε με τα βραβεία European Amalfi Prize for Sociology & Social Sciences (1990) και Adorno (1998).

Έφυγε από τη ζωή στις 9 Ιανουαρίου 2017.

Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, ο καλύτερος τρόπος να βοηθήσουμε τους φτωχούς και να τους απαλλάξουμε από τη δυστυχία τους είναι να επιτρέψουμε στους πλουσίους να γίνουν πλουσιότεροι: αν οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερους φόρους, τότε εμείς οι υπόλοιποι θα βρεθούμε σε καλύτερη κατάσταση. Συνεπώς, ο πλούτος των ολίγων μας ωφελεί όλους. Αυτές οι κοινές αντιλήψεις έρχονται ωστόσο σε αντίθεση με την καθημερινή μας εμπειρία, με μια πληθώρα ευρημάτων βασισμένων σε μελέτες και φυσικά με τη λογική. Αυτό το παράδοξο χάσμα ανάμεσα στα αδιάσειστα τεκμήρια και τις κοινές αντιλήψεις μας κάνει να σταθούμε και να αναρωτηθούμε: γιατί αυτές οι αντιλήψεις είναι τόσο διαδεδομένες και γιατί αντιστέκονται στα συσσωρευμένα και διαρκώς αυξανόμενα τεκμήρια που αποδεικνύουν το αντίθετο; Αυτό το μικρό βιβλίο αποπειράται να δώσει μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Ο Bauman καταγράφει και αναλύει τις υπόρρητες υποθέσεις και τις αστόχαστες πεποιθήσεις στις οποίες βασίζονται οι παραπάνω αντιλήψεις και βρίσκει πως, μία προς μία, είναι ψευδείς, απατηλές και παραπλανητικές. Αυτές οι αντιλήψεις δύσκολα θα διατηρούνταν στο προσκήνιο αν δεν υπεράσπιζαν -ουσιαστικά, αν δεν προωθούσαν και δεν ενίσχυαν- την παρούσα, άνευ προηγουμένου, αδικαιολόγητη και ολοένα επιταχυνόμενη αύξηση της κοινωνικής ανισότητας, καθώς επίσης το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στην ελίτ των πλουσίων και την υπόλοιπη κοινωνία.

Όταν ο Φρόιντ έγραφε το κλασικό του κείμενο "Πολιτισμός πηγή δυστυχίας" τον απασχολούσε η λειτουγία της απώθησης. Για τον Φρόιντ, ο σύγχρονος πολιτισμός στηρίζεται στην απαγόρευση της αυθορμησίας και στον περιορισμό της αυτοέκφρασης. Σήμερα, στη μετανεωτερική εποχή, ο Φρόιντ, υποστηρίζει ο Bauman, έχει πλέον ξεπεραστεί ως προς όλες τις απόψεις του αυτές.

Στην εποχή μας, η ελευθερία του ατόμου αποτελεί την κυρίαρχη αξία, το κριτήριο πάνω στο οποίο εδράζονται όλοι οι κοινωνικοί κανόνες. Η μετανεωτερικότητα κυριαρχείται από τη θέληση για ευτυχία. Ωστόσο, αυτή η θέληση καταλήγει στο να θυσιάζει την ασφάλεια και αυτό προκαλεί τις πλέον έντονες ανησυχίες στη σημερινή μας κοινωνία.

Ρευστή αγάπη

Για την ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών

Ποτέ άλλοτε δεν γινόταν τόσος λόγος για ανθρώπινες σχέσεις, ή, απλώς, για "σχέση" (εννοώντας, στην περίπτωση αυτή, τη σχέση άντρα και γυναίκας), και ποτέ άλλοτε όσο σήμερα οι σχέσεις αυτές δεν ήταν τόσο ασταθείς και εύθραυστες. Ο άνθρωπος της ρευστής νεωτερικότητας (Liquid Modernity) -όπως αποκαλεί ο Ζ. Μπάουμαν τη μετανεωτερικότητα, την κοινωνία δηλαδή των τελευταίων δεκαετιών, με τους ραγδαίους ρυθμούς αλλαγής, διακρίνοντάς την από την καθαυτό νεωτερικότητα (Solid Modernity)- δημιουργεί δεσμούς εξαρχής χαλαρούς, ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο, κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.

Η κεντρική μορφή της ρευστής μοντέρνας εποχής μας είναι ακριβώς ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, γεγονός που, αφενός, τον οδηγεί σε μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, και, αφετέρου, του προκαλεί βαθύ αίσθημα ανασφάλειας. Ο θρίαμβος του ατομικισμού κατά τη μετανεωτερικότητα οδήγησε τελικά στο θάνατο το αυτόνομο άτομο της νεωτερικότητας και έβαλε στη θέση του ένα άλλο, ανίκανο να εμπιστεύεται και να δεσμεύεται, βουτηγμένο στον κομφορμισμό και το φόβο.

Η παραγωγή "ανθρώπινων απορριμμάτων" (ακριβέστερα, η σπατάλη ανθρώπινων ζωών, η δημιουργία "περιττών" πληθυσμών από μετανάστες, πρόσφυγες κι άλλους παρίες) αποτελεί αναπόδραστη συνέπεια της διαδικασίας του εκσυγχρονισμού, της εξέλιξης της νεοτερικότητας. Είναι μια αναπόφευκτη παρενέργεια της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της αναζήτησης της κοινωνικής ευταξίας που χαρακτηρίζει τη νεοτερικότητα.

Για όσο χρονικό διάστημα μεγάλα τμήματα του κόσμου παρέμεναν, πλήρως ή μερικώς, εκτός της διαδικασίας του εκσυγχρονισμού, αντιμετωπίζονταν από τις εκσυγχρονισμένες κοινωνίες ως τόποι που είχαν τη δυνατότητα να απορροφήσουν τον πλεονάζοντα πληθυσμό των "ανεπτυγμένων χωρών". Σε όλην αυτή την περίοδο, μπορούσαν ακόμη να αναζητηθούν (και να βρεθούν προσωρινά) παγκόσμιου χαρακτήρα λύσεις σε τοπικώς παραγόμενα προβλήματα υπερπληθυσμού. Καθώς όμως ο εκσυγχρονισμός αγγίζει πλέον και τις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη, ο "περιττός πληθυσμός" παράγεται παντού - και όλες ανεξαιρέτως οι περιοχές του κόσμου είναι πια υποχρεωμένες να υποστούν τις συνέπειες του παγκόσμιου θριάμβου της νεοτερικότητας. Κι έτσι, η ανάγκη πλέον είναι να βρεθούν (μάταια, όπως φαίνεται) τοπικές λύσεις σε παγκόσμιου χαρακτήρα προβλήματα. Η παγκόσμια διάχυση της νεοτερικότητας έχει προκαλέσει τη δημιουργία συνεχώς αυξανόμενων κατηγοριών ανθρώπων οι οποίοι στερούνται τα απαραίτητα μέσα επιβίωσης, ενώ ο πλανήτης μας διαθέτει όλο και λιγότερο χώρο για να τους εγκαταστήσει. Εξ ου και οι καινούργιες ανησυχίες αναφορικά με τους "μετανάστες" και τους "πολιτικούς πρόσφυγες", αλλά και ο όλο και σημαντικότερος ρόλος που οι "φόβοι ασφαλείας" παίζουν στη σύγχρονη πολιτική θεματολογία.

Με οξυδέρκεια, αλλά και πάθος το έργο του Ζίγκμουντ Μπάουμαν επιχειρεί να αναλύσει τις πολλαπλές συνέπειες που έχει επιφέρει ο μείζων αυτός μετασχηματισμός στη σύγχρονη πολιτική και κουλτούρα. Η διεισδυτική ανάλυση του Μπάουμαν καταδεικνύει ότι στο πρόβλημα της αντιμετώπισης των "ανθρώπινων απορριμμάτων" βρίσκεται το κελιδί για την κατανόηση αρκετών από τα ανεξήγητα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τη συλλογική ζωή των σημερινών ανθρώπων -από τις στρατηγικές παγκόσμιας κυριαρχίας μέχρι τις πιο ιδιωτικές πτυχές των ανθρώπινων σχέσεων.