Ελληνικα περιοδικα

 Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, οι εφημερίδες έχουν ήδη αναπτυχθεί αρκετά, απορροφώντας ένα όχι αμελητέο μερίδιο της λογοτεχνικής παραγωγής, οι εκδοτικοί οίκοι οργανώνονται καλύτερα, και τα περιοδικά επικεντρώνονται σταδιακά περισσότερο στη λογοτεχνία και τις άλλες τέχνες. Η μεταφρασμένη ύλη τους περιλαμβάνει πλέον περιοχές της ξένης λογοτεχνίας και πέρα από τη γαλλική, που κυριαρχούσε τον 19ο αιώνα. Στην Τέχνη (1898-1899.) και στον Διόνυσο (1901-1902), οι δημοτικιστές συνυπάρχουν με τους «βορρομανείς», δηλαδή τους λογοτέχνες που στρέφονται τώρα προς τη γερμανική και σκανδιναβική πνευματική παραγωγή, εκφράζοντας μια γενικότερη τάση των γραμμάτων. Στα Παναθήναια (1901-1918) πάλι θα δημοσιευτούν σημαντικά κείμενα, μεταξύ πολλών άλλων, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη καθώς και επιμελημένα μεταφράσματα.

Ο Νουμάς (1903-1927), στο μεταίχμιο μεταξύ εφημερίδας και περιοδικού, θα αποτελέσει το βασικό όργανο των δημοτικιστών και θα φιλοξενήσει όχι μόνο παρεμβατικά θεωρητικά κείμενα για το γλωσσικό ζήτημα, αλλά και αξιόλογα λογοτεχνήματα.

Ενδιαφέρουσα είναι και η φιλολογική επιθεώρηση της ίδιας εποχής Ακρίτας (1904-1906), ενώ ιδιαίτερα σημαντικά για τη λογοτεχνία είναι τα περιοδικά έντυπα της Αλεξάνδρειας (Αιγύπτου), Νέα Ζωή (1904-1916) και Γράμματα (1911-1921) και λίγο αργότερα Αλεξανδρινή Τέχνη (1926-1931). 

Μεσοπόλεμος: Πολιτικοποίηση, αθηναιοκεντρισμός και ποικιλία

Ακόμη πλουσιότερα και με ποικίλες στοχεύσεις γίνονται τα περιοδικά κατά τον Μεσοπόλεμο. Ένα καλό παράδειγμα προσφέρουν τα Ελληνικά Γράμματα (1945-1951) του Κωστή Μπαστιά, που παρουσιάζουν αμφίπλευρο χαρακτήρα, δημοτικιστικό και συνάμα αρκετά παραδοσιακό. Αξιόλογες και

άξιες μελέτης είναι και οι περιπτώσεις λαϊκών εντύπων, όπως το Μπουκέτο (1924-1946). Το πιο διαχρονικό πάντως λογοτεχνικό περιοδικό, που κυκλοφορεί ακόμα στις μέρες μας, η Νέα Εστία, πρωτοεκδόθηκε το 1927, με διευθυντή τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, και είχε πάντοτε εκλεκτές συνεργασίες. 

Οι Μακεδονικές Ημέρες (1932-1939, 1952-1953) εκφράζουν τους προβληματισμούς και τον νεωτερικό λόγο των λογίων της συμπρωτεύουσας Το 3ο Μάτι, που εκδίδεται μεταξύ 1935-1937, διακρίνεται για τις μοντερνιστικές του τάσεις. Ξεχωριστή μνεία πρέπει, τέλος, να γίνει στα πρώτα πολιτικοποιημένα λογοτεχνικά περιοδικά, όπως ήταν τα έντυπα της Αριστεράς Αναγέννηση (1926-1928), Λογοτεχνική Επιθεώρηση (1927), Νέα Επιθεώρηση (1928-1934), καθώς και το κομματικό περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι. Από το περίφημο βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη εκδόθηκε το περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα το 1935, που περιλάμβανε ποικίλη ύλη. Την ίδια περίοδο κυκλοφόρησαν και Τα Νέα Γράμματα, το λογοτεχνικό βήμα της Γενιάς του ’30.

Nostalgie

Το μεταπολεμικό τοπίο

Κρίσιμοι σταθμοί στην ιστορία του ελληνικού περιοδικού τύπου, τη μεταπολεμική εποχή, ήταν τα περιοδικά Ελεύθερα Γράμματα, Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, Επιθεώρηση Τέχνης, Κριτική και Εποχές. Τα Ελεύθερα Γράμματα (1945-1950) κυκλοφόρησαν πανηγυρικά και με ενθουσιασμό αμέσως μετά την Κατοχή, περιλαμβάνοντας κείμενα λογοτεχνών μεγάλου πολιτικού φάσματος. 

Η Αγγλοελληνική Επιθεώρηση (1845-1855) εκδόθηκε την ίδια δεκαετία και είχε αγγλοσαξονικό

προσανατολισμό. Ένα εμβληματικό έντυπο της Αριστεράς, που γνώρισε ποικίλες ζυμώσεις αλλά και συγκρούσεις στο εσωτερικό του, ήταν η Επιθεώρηση Τέχνης (1954-1967).

Το περιοδικό της Θεσσαλονίκης Κριτική (1959-1961), με εκτενή κείμενα κριτικής και στοχασμού, έχει έντονο το στίγμα του Μανόλη Αναγνωστάκη. Οι Εποχές (1963-1967)  εκδίδονται από τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη και συγκεντρώνουν στις σελίδες τους συνεργασίες πολλών σημαντικών παλαιότερων και νεότερων λογίων. 

Ο πλούτος και η ποικιλία της Μεταπολίτευσης

Στη Μεταπολίτευση κυκλοφόρησαν πολλά ενδιαφέροντα περιοδικά έντυπα, με πολύ επιμελημένη

τυπογραφική μορφή και διευρυμένο, σε σχέση με το παρελθόν, αναγνωστικό κοινό οπως το βραχύβιο αλλά σημαντικό Πρίσμα (1980-1981) του Δημήτρη Χατζή, και τα περιοδικά Λέξη και Δέντρο (το δεύτερο κυκλοφορεί ακόμα).. 

Επίσης τα περιοδικά Ποίηση, ένα περιοδικό αποκλειστικά αφιερωμένο στην ποιητική τέχνη, και Ποιητική, που αποτελεί τη συνέχειά του· το Εντευκτήριο, το ανθεκτικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης, το παρεμβατικό Πλανόδιον και ο αιρετικός Μανδραγόρας.

Σημαντικότατο έντυπο με πολύ ενδιαφέρονται αφιερώματα ήταν το περιοδικό Διαβάζω, η άτυπη συνέχεια του οποίου είναι ο ηλεκτρονικός Αναγνώστης. 

Παράλληλα με τα λογοτεχνικά περιοδικά, κυκλοφορησαν και επιστημονικα περιοδικά, προσανατολισμένα στη Νεοελληνική Φιλολογία, όπως ο Μολυβδοκονδυλοπελεκητής (1989-2000) και ο μετέπειτα Κονδυλοφόρος (2002-), ή στη Συγκριτική Γραμματολογία, όπως η Σύγκριση (1989-), ή πάλι στις μεταφραστικές σπουδές, όπως η Μετάφραση (1995-2008). Φιλολογικά είναι και τα Θέματα Λογοτεχνίας, και, με αρκετά πιο ευρύ περιεχόμενο, ο Πόρφυρας της Κέρκυρας (1980) και το Εντευκτήριο της Θεσσαλονίκης.

Στο τελευταίο τεύχος υπό τη διεύθυνση του Χατζιδάκι, ο ίδιος ο Χατζιδάκις, στη στήλη στην οποία σχολίαζε αποκόμματα εφημερίδων, με αφορμή μια δήλωση του κ. Δήμου ότι το Τέταρτο είναι ένα βαρετό (ή νεκρό) περιοδικό σε αντιδιαστολή με το Playboy που είναι το πιο ζωντανό και επιπλέον διαβάζεται έγραφε: «Η επιλογή σας ανήκει κ. Δήμου. Το να είστε πνευματώδης –έτσι λένε πως είστε- δε σημαίνει πως ανήκετε και στην κατηγορία των πνευματικών, των σκεπτομένων, και μάλιστα των ορθώς σκεπτομένων. Είκοσι βιβλία το χρόνο, εφημεριδογραφία ακατάπαυστη και αυτοκίνητα, καταλαβαίνω, θέλετε και ολίγον γυμνόν για να ξεσκάσετε. Τι σας φταίμε όμως εμείς κ. Δήμου και μας κάνετε φετφά τις προτιμήσεις σας; Μήπως γιατί δε μας απασχολήσατε ποτέ;». Από το επόμενο τεύχος και την αποχώρηση του Χατζιδάκι ο Νίκος Δήμου ήταν βασικός συνεργάτης του Τέταρτου...