Λουίς Μπουνιουέλ - Η τελευταία πνοή

Luis Bunuel (1900-1983): Ισπανός σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας. Στη διάρκεια των σπουδών του στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, γνώρισε το ζωγράφο Σαλβαδόρ Νταλί, τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και άλλους καλλιτέχνες, που έστρεψαν το ενδιαφέρον του από τις φυσικές επιστήμες στην ποίηση και τον κινηματογράφο. 

Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι, όπου και δούλεψε σαν βοηθός σκηνοθέτη. Το 1928, συνεργαζόμενος με τον Νταλί, σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία ("Ένας ανδαλουσιανός σκύλος"), ένα από τα αριστουργήματα του ποιητικού σινεμά, ξεκινώντας μια μεγάλη καριέρα.

Υπηρέτησε τον σουρεαλισμό μέχρι το τέλος της ζωής του, ακόμα και όταν όλοι οι υπόλοιποι τoν παράτησαν. Ακόμα και στις πιο "εμπορικές" ταινίες του, διεισδύουν στοιχεία σουρεαλιστικής αφήγησης, όπως είναι ο παράξενος λόγος, η ονειρική εικόνα, οι αλλόκοτες καταστάσεις και το απροσδόκητο θέαμα.

Έζησε και δημιούργησε σε πολλές χώρες (Ισπανία, Γαλλία, Μεξικό), κερδίζοντας παγκόσμια αναγνώριση και καταξίωση του έργου του. Οι ταινίες του σοκάρουν και σκανδαλίζουν, κυρίως το θρησκευτικό κατεστημένο, με το οποίο ήρθε σε αντίθεση πολλές φορές.

Τρεις είναι οι βασικοί θεματικοί άξονες που διατρέχουν σχεδόν το σύνολο του έργου του:

α) Μία έντονη και ειρωνική κριτική της αστικής τάξης, του καθωσπρεπισμού και της υποκρισίας της,

β) ένας επίσης έντονος αντικληρικαλισμός, μια απέχθεια δηλαδή προς τους ιερείς και την οργανωμένη Εκκλησία και

γ) μια εμμονή με τον έρωτα και τον θάνατο. Ένας ακατάσχετος και γοητευτικά συγκαλυμμένος ερωτισμός ξεπηδάει σχεδόν απ'όλες τις ταινίες του, μαζί με μία προσκόλληση στο γεγονός του θανάτου.

"Πάντα έβρισκά στον ερωτισμό, μια κάποια ομοιότητα με το θάνατο, μια σχεση μυστική αλλά σταθερή" (Μπουνιουέλ).

Κυρίαρχο θεματικό μοτίβο είναι οι υστερικές ψυχώσεις της θρησκευτικής πίστης και κυρίως ο ερωτισμός και η σεξουαλική στέρηση:

"Σχεδόν όλες μου οι ταινίες θίγουν αυτό το θέμα, τη στέρηση: αστοί που δεν μπορούν να βγούν από ένα δωμάτιο, άνθρωποι που θέλουν να δειπνήσουν και τους εμποδίζουν, ένας τύπος που προσπαθεί να σκοτώσει και δεν μπορεί, οι εραστές που δεν μπορούν να αγκαλιαστούν...η στέρηση είναι η απόσταση ανάμεσα στον πόθο και την πραγματικότητα" (Μπουνιουέλ).

Αν και κεντρωμένος περισσότερο στις συναισθηματικά ταραγμένες και σεξουαλικά ανισόρροπες ψυχές των αστών, καθώς και στις σκοτεινές δυνάμεις του ασυνειδήτου, εντούτοις, δεν έλειψαν από το έργο του οι ταινίες κοινωνικής καταγγελίας ("Γη χωρίς ψωμί", "Οι ξεχασμένοι"), που ενόχλησαν σφόδρα την Ισπανική και Μεξικάνικη πολιτική εξουσία, με την εικόνα της εξαθλίωσης και της φτώχιας που παρουσίαζαν.

Ταινίες και οι δύο με έντονα νεορεαλιστικές αποχρώσεις, αλλά χωρίς τον συναισθηματισμό των νεορεαλιστών.

"Πάντα στον Μπουνιουέλ μια φρουδική συνείδηση της εσωτερικής πραγματικότητας συναντιέται με τη μαρξιστική συνείδηση της κοινωνικής πραγματικότητας, ένα ραντεβού που καθυστέρησε πολύ στη δυτική σκέψη" (Ρέιμοντ Ντέρνιατ).

Αυτό ομως που κάνει τον Μπουνιουέλ να ξεχωρίζει και να παραμένει νεανικός και επίκαιρος, είναι η ικανότητά του να μην είναι δογματικός, ούτε διδακτικός, αλλά και να διατηρεί μια παιδική αναρχικότητα και μια χιουμοριστική φρεσκάδα.

Το σκωπτικό, σκληρό και διαβρωτικό χιούμορ, κυριαρχεί στις ταινίες του, όχι απλώς σαν ένα κοινό αστείο, αλλά σαν ανατρεπτική δύναμη, σύμφωνα με τις επιταγές του σουρεαλισμού.

Αν και βαθύς γνώστης της κινηματογραφικής τεχνικής, σκηνοθετεί τις ταινίες του με μια εκπληκτική λιτότητα, χωρίς αισθητικές ακροβασίες και πομπώδεις προσεγγίσεις. Ήθελε η τεχνική να εξαφανίζεται, γι'αυτό εξάλλου και θαύμαζε την τεχνική στις ταινίες του Μπάστερ Κήτον, εκεί όπου κανείς δεν της έδινε σημασία.

Όσο περνούσε ο καιρός απλοποιούσε ολοένα και περισσότερο τα εκφραστικά του μέσα. Έδινε πολύ μεγάλη σημασία στο ντεκουπάζ πριν το γύρισμα, ενώ το μοντάζ το τελείωνε ταχύτατα.

Στη φωτογραφία δεν έδινε πολυ σημασία. Τη θεωρούσε απλώς την πένα ή το μελάνι του κινηματογράφου και όχι το μυαλό του.

Έλεγε άλλωστε ότι θέλησε να εξαφανίσει από τις ταινίες του τις ωραίες εικόνες "μέσα στις οποίες ο ευρωπαικός κινηματογράφος με εξαίρεση τον Βισκόντι, χάνεται συχνά".

Οι σημαντικότερες ταινίες του είναι:

"Ένα Ανδαλουσιανός σκύλος" (1929) η 16λεπτη ταινία σύμβολο του σουρεαλισμού, με μια σειρά από ασύνδετες και ονειρικές σκηνές (η εικόνα του ξυραφιού που σκίζει το μάτι παραμένει θρυλική),

"Η Χρυσή Εποχή" (1930) καταγγελία της καταπιεστικής συμπεριφοράς της αστικής τάξης και της Εκκλησίας, δοξασμός στην ανατρεπτική δύναμη του Έρωτα, της μόνης που απειλεί τον εφησυχασμό της αστικής τάξης,

"Γη χωρίς ψωμί" (1933) ένα ντοκιμαντέρ σκηνοθετημένο με πρωτόγνωρο ρεαλισμό για ένα εγκατελειμμένο, απόκληρο τόπο στην Εστρεμαδούρα της Ισπανίας,

"Οι ξεχασμένοι" (1950) μία ακόμα αδυσώπητη καταγραφή εξαθλιωμένων περιοχών (του Μεξικού αυτή τη φορά) και την άθλιας ζωής των κατοίκων του,

"El" (1952), ιστορία μιας παράφορης ζήλειας που οδηγεί στην παράνοια,

"Η εγκληματική ζωή του Αρτσιμπλάντο Ντε Λα Κρούζ" (1955) πορτρέτο ενός συναισθηματικά και σεξουαλικά ευνουχισμένου αστού, που προσπαθεί να βρει υποκατάστατο της σεξουαλικής πράξης στη δολοφονία, ως την απόλυτη πράξη κατάκτησης του θηλυκού,

"Ναζαρέν" (1958) μία από τις αγαπημένες ταινίες του ίδιου του σκηνοθέτη για ένα φιλάνθρωπο ιερέα που έχει αφιερώσει την ζωή του στον Λόγο του Κυρίου, αλλά που στέκεται ανίκανος να βοηθήσει δύο γυναίκες, έστω και αν αυτός είναι ο σκοπός του, προβληματισμός παρόμοιος με αυτόν που συναντάμε στο αριστουργηματικό "Βιριδιάνα" (1961), όπου κι εδώ μία δόκιμη μοναχή παρά την έντονη θρησκευτική της πίστη και παρά την αγνότητα των προθέσεών της, στέκεται αδύναμη και ανεδαφική μπροστά στην σκληρή πραγματικότητα,

"Ο εξολοθρευτής άγγελος" (1962) μια ταινία συμβολική για μια παρέα αριστοκρατών που συγκεντρώνονται για δείπνο και διαπιστώνουν στο τέλος της βραδιάς, ότι για κάποιον ανεξήγητο λόγο αδυνατούν να διασχίσουν το κατώφλι του σαλονιού,

"Η ωραία της ημέρας" (1967) η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία του σκηνοθέτη με την Κατρίν Ντενέβ στον πρωταγωνιστικό ρόλο μιας νεαρής αστής, που το πρωί είναι πιστή και σεμνή σύζυγος και το βράδυ πόρνη σε οίκο ανοχής,

"Ο Γαλαξίας" (1969) μια ταινία για τη μισαλλοδοξία και την απόλυτη αλήθεια,

"Τριστάνα" (1970) μια από τις πιο βατές ταινίες του Μπουνιουέλ, για μια νεαρή ορφανή κοπέλα προστατευόμενη του αριστοκράτη Δόν Λόπε, που νοιώθει να ασφυκτιά από τον καταπιεστικό έρωτά του,

"Η διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας" (1972) για μια παρέα αστών που προσπαθούν να γευματίσουν χωρίς όμως να τα καταφέρνουν, δοσμένη με πολύ χιούμορ και ειρωνία,

"Το φάντασμα της ελευθερίας" (1974) η πιο σουρεαλιστική απ'όλες τις ταινίες του, κατά τον ίδιο ένα φόρος τιμής στον Κάρλ Μάρξ και στις πρώτες φράσεις του Μανιφέστου ("Ένα φάντασμα πλάνάται πάνω από την Ευρώπη...") και

"Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου" (1977), η τελευταία ταινία του Μπουνιουέλ, που περιγράφει τον παράφορο έρωτα ενός πλούσιου ευγενή για τη νεαρή καμαριέρα του.

Λουίς Μπουνιουέλ - Η τελευταία πνοή

Αυτό που με συναρπάζει στο βιβλίο του Λουίς είναι ο πλούτος και η ποικιλία αυτού του πολύχρονου βίου που μοιράστηκε ανάμεσα σε τόσες χώρες και πολιτισμούς. Ξεκινάει από τον Μεσαίωνα και φτάνει στη σύγχρονη εποχή. Περνά από τον σουρεαλισμό, τον Ισπανικό Εμφύλιο, το Χόλιγουντ, το Μεξικό. Μια ζωή γεμάτη χιούμορ, μοναξιά, φιλία, φαντασία, ιδωμένη από ένα από τα πιο διεισδυτικά βλέμματα του καιρού μας, το βλέμμα ενός γελαστού ή κάποτε μελαγχολικού ερημίτη.

Αυτό που επίσης συναρπάζει, όπως στα ισπανικά περιπετειώδη μυθιστορήματα, είναι η αγάπη για την ανάπαυλα, το ανέκδοτο, το χιούμορ. Ο Λουίς σταματά ξαφνικά, κάθεται κάτω από ένα δέντρο κι αρχίζει να μιλά για πράγματα σημαντικά: το κρασί, τον έρωτα, τον Θεό, το τυχαίο, το όνειρο και τον θάνατο.

Αυτό το βιβλίο είναι η εικόνα ενός ξεχωριστού ανθρώπου, εκπληκτικός και κάποτε αλλόκοτος περίπατος στον ταραγμένο 20ό αιώνα... η μυστική περιπέτεια μιας ζωής που ταλαντεύεται ανάμεσα στο τυχαίο και την ελευθερία. (Κλοντ Καριέρ)

➤  Buñuel in the Labyrinth of the Turtles - Η ταινία κινουμένων σχεδίων του Σαλβαδόρ Σίμο