Robert Musil - Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες

Ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες είναι μια ιστορία που διαρκεί ένα χρόνο: από το 1913 έως την έκρηξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αντικείμενο είναι η πραγματικότητα παραμονές του πολέμου όπως βιώνεται από τον Ούλριχ, τον άνθρωπο χωρίς ιδιότητες.

Θεωρείται το αριστούργημα του Musil και ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά γεγονότα του εικοστού αιώνα, μαζι με το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Proust και τον Οδυσσεα του Joyce. Το μυθιστόρημα  χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, εκ των οποίων το τρίτο είναι ατελές και το τέταρτο τελειώνει αποτομα. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1930 και έγινε δεκτός με καποια εκπληξη από τους κριτικούς, αλλά μόνο μετά το 1945 καταλαβαν πλήρως την αξία του έργου, το οποίο μεταφράστηκε σε όλες τις γλώσσες. 

Ο Musil είναι γνωστό ότι εργάστηκε σε αυτό το μυθιστόρημα για είκοσι χρόνια. Ειμαστε στη Βιέννη του 1913, (ενα χρονο πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο), η δράση δεν ξεπερνά την αρχή του ίδιου του πολέμου και τελειώνει (όπως το The Enchanted Mountain του Thomas Mann) με την απόφαση του πρωταγωνιστή να επιστρατεφτεί.

Ο πρωταγωνιστής Ulrich Anders είναι "ο άνθρωπος χωρίς ποιότητα": παρά το γεγονός ότι είναι εξαιρετικά προικισμένος και έχει άπειρα χαρισματα, είναι στην πραγματικότητα "ένας άνθρωπος που περιμένει", ο οποίος δεν γνωρίζει ή δεν θέλει να δράσει ή που "δεν τολμά" να αναλάβει δράση . Είναι ο άνθρωπος σε κρίση, ο οποίος εμφανίζεται την πρώτη δεκαετία του αιώνα: αρχίζει να αμφισβητεί την πραγματικότητα, δηλαδή, αισθάνεται τη βαθιά, ανεξέλεγκτη απόσταση μεταξύ της γύρω πραγματικότητας και του δικού του πνεύματος. Είναι ο άνθρωπος που παραμένει πίσω στο χρόνο, με μια ακινησία που τον παραλύει, ακριβώς επειδή η πραγματικότητα αρχίζει να τον φοβίζει: στην πραγματικότητα, η κατάσταση του πρωταγωνιστή (όπως πολλές άλλες περιστάσεις που τον αφορούν) είναι αυτοβιογραφική, και είναι ταυτόχρονα η κατάσταση της Αυστρίας, μιας ασυνήθιστης και πολυσύνθετης χώρας, ενός μίγματος φυλών και εθνών, με παράξενες ελευθερίες σκέψης, γεματης αντιφάσεις, που επικεντρώνονται στον Francesco Giuseppe, του οποίου η έβδομη δεκαετία βασιλείας θα γιορταστει το 1918. 

Ο Musil φαντάζεται ότι, από το 1913, ξεκινα ο προγραμματισμος για ένα μεγαλειώδες πάρτι ή εκδήλωση που θα γινει το 1918 για το γιορτασμο του βασιλια. Ο Musil το ονομαζει παράλληλη δράση.  Αυτό το έργο είναι εξίσου αόριστο, όπως και η ίδια η Αυστρία. Δημιουργείται μια ειδική επιτροπή, η οποία συνεδριάζει περιοδικά στο σαλόνι της συζύγου ενός ανώτερου υπουργού, Diotima Tuzzi. Η παράλληλη δράση δεν είναι ακόμη γνωστή τι θα είναι: εάν ένα πολιτιστικό γεγονός, ή ένα μεγαλοπρεπές έργο ειρήνης, ή μια φιλανθρωπική δράση, ή ακόμη και μια πολιτική δράση: για το λόγο αυτό, στο σαλόνι του Τούζι συγκεντρώνονται οι εκπρόσωποι όλων τιων ανώτερων και πιο αντιπροσωπευτικων τάξεων, καθώς και ξένοι παρατηρητές. Ο καθένας υποβάλλει τη δική του πρόταση, η οποία υποβάλλεται και εξετάζεται από τη γραμματεία παράλληλης δράσης, με επικεφαλής τον Ulrich Anders. 

Το δεύτερο μέρος ασχολείται ακριβέστερα με τη σχέση μεταξύ του Ulrich και της δίδυμης αδερφής του Agathe, για την οποία αισθάνεται ότι προσελκύεται από μια νοσηρή στοργή που θα τελειώσει με αιμομιξία.

Εάν «πραγματικότητα είναι η δεδομένη μορφή όλων όσα βιώνει ο άνθρωπος» και ποίηση η εικόνα αυτών των βιωμάτων που προκύπτει από έναν ορισμένο τρόπο θεώρησης αν ποίηση υπάρχει και έξω από αυτό που ορίζεται ως ειδική ποιητική δημιουργία, και δη εκεί όπου «στο καθημερινό βίωμα εμφανίζεται κάτι που δεν μπορεί να συλληφθεί πλήρως διαμέσου των εννοιών», τότε Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ είναι μια μεγαλειώδης απόπειρα σύνθεσης του κόσμου των πραγμάτων με τον κόσμο των συναισθημάτων και των ιδεών μια απόπειρα αναίρεσης όλων των αντιθετικών ζευγών, όλων των δυϊσμών που κυριαρχούν στη συνείδηση του ανθρώπου, με εργαλείο μια γλώσσα ικανή να καταστήσει προσιτό ό,τι είναι ακόμη και πέρα από τις λέξεις και τα ονόματα: ό,τι είναι πέρα από κάθε είδους -ισμό και επιτρέπει τη θεώρηση του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα χώρο του ως ένα αδιάσπαστο και ενιαίο όλον.

Είναι το έπος μιας εποχής που δεν το χαρακτηρίζει, όπως αναφέρει κάπου ο ίδιος ο Ρόμπερτ Μούζιλ, «σαφήνεια με την οποία, λόγου χάριν, η ατομική ηθική πυκνώνει μεταβαλλόμενη σε ηθική ή το συναίσθημα σε αιτιοκρατική ψυχολογία, αλλά μια εποπτική εικόνα των αιτίων, διαπλοκών και περιορισμών, των ρευστών σημασιών ανθρώπινων κινήτρων και ενεργειών - μια ερμηνεία της ζωής».

Η συγγραφή του έργου Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ αρχίζει το 1919 και τελειώνει στις 15 Απριλίου 1942, ημέρα του θανάτου του Ρόμπερτ Μούζιλ, «με ένα κόμμα στη μέση μιας σελίδας».