Ενας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ού αιώνα, πρωτοπόρος του δομισμού (στρουκτουραλισμού) ως μεθόδου κατανόησης της ανθρώπινης κοινωνίας και πολιτισμού.
Ο Κλοντ Λεβί-Στρος (1908-2009) γεννήθηκε το 1908 στις Βρυξέλλες από Γάλλους γονείς. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια φιλοσοφία στο Παρίσι. Μετά από δύο χρόνια διδασκαλίας στη μέση εκπαίδευση, το 1934 εκλέγεται καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία. Εκεί ξεκινάει η καριέρα του στο χώρο της εθνολογίας, με τη διοργάνωση στα επόμενα τέσσερα χρόνια πολλών αποστολών στις περιοχές της Αμαζονίας και στο Μάτο Γκρόσσο.
Επιστρέφει στη Γαλλία το 1939 και το 1941, μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας, φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από το 1942 έως το 1945 διδάσκει στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης. Το 1950 γίνεται directeur d' etudes στην Ecole Pratique des Hautes Etudes του Παρισιού. Από το 1959 έως τη συνταξιοδότησή του το 1982 κατέχει την έδρα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France. Το 1973 εξελέγη ισόβιο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
«Οτιδήποτε είναι καθολικό στον άνθρωπο απορρέει από τη φυσική τάξη και χαρακτηρίζεται από αυθορμησία, οτιδήποτε υποτάσσεται σε έναν κανόνα ανήκει στον πολιτισμό και παρουσιάζει τα κατηγορήματα του σχετικού και του επιμέρους» Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο οι θεμελιώδεις φυσικές ιδιότητες του ανθρώπινου είδους είναι σε κάθε περίπτωση οι ίδιες, ενώ αντίθετα υπάρχουν πολλές μορφές πολιτισμού ή «κουλτούρας». (Λεβί - Στρως).
Ο Κλοντ Λεβί-Στρος (1908-2009) γεννήθηκε το 1908 στις Βρυξέλλες από Γάλλους γονείς. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια φιλοσοφία στο Παρίσι. Μετά από δύο χρόνια διδασκαλίας στη μέση εκπαίδευση, το 1934 εκλέγεται καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία. Εκεί ξεκινάει η καριέρα του στο χώρο της εθνολογίας, με τη διοργάνωση στα επόμενα τέσσερα χρόνια πολλών αποστολών στις περιοχές της Αμαζονίας και στο Μάτο Γκρόσσο.
Επιστρέφει στη Γαλλία το 1939 και το 1941, μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας, φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από το 1942 έως το 1945 διδάσκει στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης. Το 1950 γίνεται directeur d' etudes στην Ecole Pratique des Hautes Etudes του Παρισιού. Από το 1959 έως τη συνταξιοδότησή του το 1982 κατέχει την έδρα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France. Το 1973 εξελέγη ισόβιο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
Για το έργο του Στρος έχουν γραφτεί πολυάριθμες μελέτες. Πέθανε στις 30 Οκτωβρίου 2009 στο σπίτι του, στο Παρίσι, λίγες μέρες πριν γιορτάσει τα εκατοστά πρώτα γενέθλιά του.
Από τον Μονταίνιο στον Μονταίνιο
Αν και εκφωνήθηκαν με απόσταση άνω του μισού αιώνα μεταξύ τους, οι δύο διαλέξεις που συγκεντρώνονται στο παρόν βιβλίο απηχούν η μία την άλλη: διαγράφουν έναν ευρύ κύκλο, τον κύκλο του δημόσιου λόγου του διασημότερου Γάλλου ανθρωπολόγου.
H "Άγρια σκέψη", δηµοσιευµένη το 1962, περιλαµβάνει την καλύτερη έκθεση των νόµων οι οποίοι, σύµφωνα µε τον Levi-Strauss, διέπουν την ανθρώπινη νόηση στις κοινωνίες χωρίς γραφή.
Ως "άγρια σκέψη" ο Γάλλος ανθρωπολόγος όρισε τη µορφή εκείνη της σκέψης που αναδύθηκε κατά τη νεολιθική περίοδο και η οποία οδήγησε στην ανακάλυψη των "τεχνών του πολιτισµού": στην κεραµική, στην υφαντική, στη γεωργία και στην εξηµέρωση των ζώων, δραστηριότητες που εξακολουθούν να αποτελούν τα ερείσµατα της ανθρώπινης ζωής.
Η αρχή των ανακαλύψεων αυτών θα πρέπει να αναζητηθεί στην επιµονή της άγριας σκέψης να παρατηρεί την εµπειρική ποικιλοµορφία και να την εκµεταλλεύεται πρωτίστως θεωρητικά, προκειµένου να καταστήσει σηµαίνοντα τον πραγµατικό κόσµο.
Ο Λεβί-Στρος ταξίδεψε πρώτη φορά στην Ιαπωνία το 1977. Γοητευμένος από την ετερότητα και την ευαισθησία ενός παλαιού πολιτισμού, τα ίχνη του οποίου ως προσεκτικός παρατηρητής μπορούσε να διακρίνει παρά τον γιγαντισμό των μεγαλουπόλεων της χώρας και τη ραγδαία εκβιομηχάνισή της, επανέλαβε αρκετές φορές τις επισκέψεις του μέσα στην επόμενη δεκαετία. Στο τέταρτο από αυτά τα ταξίδια (1986), προσκεκλημένος στο Τόκιο για μια σειρά διαλέξεων, διασταυρώνει το γνωστικό του πεδίο, την ανθρωπολογία, με τα μείζονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες στο τέλος του 20ού αιώνα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της κορύφωσης του «εκδυτικισμού» του πλανήτη.
Τα τρία κεφάλαια του παρόντος βιβλίου αντιστοιχούν σε ισάριθμες διαλέξεις, όπου σχολιάζονται τα προβλήματα που γεννά ο αναφαινόμενος τερματισμός της πολιτισμικής υπεροχής της Δύσης και προβάλλονται τρόποι εναλλακτικοί για τη συνύπαρξη και τη συνεργασία των ποικιλόμορφων πολιτισμών προκειμένου να επικρατήσει ο ουμανιστικός χαρακτήρας της ανθρωπότητας. Μόνο με την αποφυγή της πολιτισμικής μονοκαλλιέργειας και με τον δυναμικό συνδυασμό των ανομοιοτήτων τους θα μπορέσουν οι κοινωνίες να επιβιώσουν σε εταιρική προοπτική, διατηρώντας και συνάμα υπερβαίνοντας τις διαφορές τους.
"Διαπιστώνω τις σύγχρονες καταστροφές, την τρομακτική εξαφάνιση έμβιων ειδών, φυτικών ή ζωικών, και το γεγονός ότι, λόγω ακριβώς της σημερινής του πυκνότητας, το ανθρώπινο είδος υφίσταται μια μορφή εσωτερικής δηλητηρίασης, εάν μου επιτρέπεται ο όρος, και συλλογίζομαι το παρόν και τον κόσμο στον οποίο τελειώνω τον βίο μου: δεν είναι ένας κόσμος που μου αρέσει".
Ένα έργο αναφοράς που σηματοδότησε την πορεία και την εξέλιξη της ανθρωπολογίας.
Για να γνωρίσει καλύτερα τον άνθρωπο, το βιβλίο αυτό, πιστό στην εθνολογική μέθοδο, κατευθύνει το βλέμμα σε κοινωνίες πολύ απομακρυσμένες από εκείνη του παρατηρητή. Όμως, παρουσιάζεται επίσης και σαν μια σειρά σκέψεων πάνω σε ένα πολύ γενικό πρόβλημα της ανθρώπινης κατάστασης: εκείνο των σχέσεων ανάμεσα στον εξαναγκασμό και την ελευθερία.
Η επιστήμη των μύθων: αυτός θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του βιβλίου, αν ο συγγραφέας δεν αισθανόταν υποχρεωμένος να περιορίσει τις φιλοδοξίες του γνωρίζοντας καλά ότι, στο δρόμο που προσπάθησε να ανοίξει, μένει να γίνουν τα πάντα, ή σχεδόν τα πάντα, πριν να έχει κανείς το δικαίωμα να μιλήσει για πραγματική επιστήμη.
Γιατί αν, όπως το ελπίζουμε, η γνώση του ανθρώπου κάνει εδώ κάποια πρόοδο, αυτή συνίσταται αποκλειστικά και μόνον σε μια στάση ταπεινοφροσύνης απέναντι στο αντικείμενο, μια στάση που, για πρώτη φορά ίσως, παίρνει τους μύθους "στα σοβαρά".
[...] Όπως μαρτυρά και ο μαγειρικός τίτλος του, το βιβλίο αυτό αναφέρεται στις απαιτήσεις του σώματος και στις στοιχειώδεις σχέσεις που διατηρεί ο άνθρωπος με τον κόσμο.
Χάρη στη μουσική δομή του που το κάνει να μοιάζει με ένα μακρύ ορατόριο, χωρισμένο σε μέρη που θυμίζουν διαδοχικά το θέμα και τις παραλλαγές, την σονάτα, τη φούγκα, την καντάτα και τη συμφωνία, συγκρίνει τους δρόμους της μυθικής σκέψης με αυτούς της μουσικής που είναι, από όλες τις καλές τέχνες, εκείνη που μοιάζει πιο πολύ με επιστήμη, όντας ταυτόχρονα πηγή μοναδικών συγκινήσεων.
Στόχος μας, επομένως, δεν είναι να μειώσουμε, να αποκλείσουμε ή να τεμαχίσουμε, αλλά αντίθετα να ενσωματώσουμε όλες τις όψεις της γνώσης του ανθρώπου σε μία προσπάθεια εξήγησης, που θα ήταν εκ των προτέρων καταδικασμένη αν δεν βασιζόταν στον σεβασμό.[...]
Από τον Μονταίνιο στον Μονταίνιο
Η πρώτη διάλεξη εκφωνείται ενώπιον των στελεχών της CGT και φέρει τον τίτλο "Μια επαναστατική επιστήμη: η εθνογραφία". Έχοντας διαγράψει μια μακρά πορεία ως μέλος του σοσιαλιστικού κόμματος, ο Λεβί-Στρως στρέφει πλέον το ενδιαφέρον του στη ζωή των εξωτικών, πρωτόγονων, εξαθλιωμένων, παραμελημένων εκείνων λαών που κατοικούν στις παρυφές της ιστορίας και στο περιθώριο της γεωγραφίας.
Ο Λεβί-Στρως υπογραμμίζει το παράδοξο του σύγχρονου εθνογράφου: στα μάτια της δικής του κοινωνίας μοιάζει προοδευτικός, ενώ "επί του πεδίου" συμπεριφέρεται ως συντηρητικός, αφού ό,τι τον ενδιαφέρει πρωτίστως είναι οι παραδόσεις, τα κληρονομημένα ήθη και οι αρχέγονες πρακτικές.
Ο Λεβί-Στρως υπογραμμίζει το παράδοξο του σύγχρονου εθνογράφου: στα μάτια της δικής του κοινωνίας μοιάζει προοδευτικός, ενώ "επί του πεδίου" συμπεριφέρεται ως συντηρητικός, αφού ό,τι τον ενδιαφέρει πρωτίστως είναι οι παραδόσεις, τα κληρονομημένα ήθη και οι αρχέγονες πρακτικές.
Το δεύτερο κείμενο, που δημοσιεύεται εδώ, χρονολογείται στα 1992 και είναι αφιερωμένο στον Μονταίνιο και, δευτερευόντως, στον Jean de Lery. Η γνωστότερη όψη του Μονταίνιου είναι εκείνη του υμνητή της ετερότητας, του ανθρώπου που αντιλήφθηκε από πολύ νωρίς ότι, δίπλα στη δική μας, υπάρχουν κι άλλες, πολύ διαφορετικές "ανθρωπότητες", οι οποίες, επειδή ακριβώς αποτελούν ισότιμα μέλη του παρόντος κόσμου και τον εμπλουτίζουν με την παρουσία τους, αξίζουν όλη την εκτίμηση και τον σεβασμό μας.
Τα δύο δοκίμια που φιλοξενούνται στον τόμο είναι γραμμένα το 1937 και το 1992 αντιστοίχως, αλλά και στα δύο ο Στρως (στο δεύτερο με τη συνεπικουρία του Μονταίνιου) λέει πως δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ πρωτόγονων και αναπτυγμένων πολιτισμών και πως εκείνοι τους οποίους ονομάζουμε πρωτόγονους έχουν παραμείνει απλώς σε μιαν άλλη τροχιά, την οποία δεν ακολούθησαν όχι λόγω κάποιας γενετικής αδυναμίας αλλά λόγω της απομόνωσής τους στον χώρο – λόγω της έλλειψης γειτόνων ικανών να τους επηρεάσουν καθοριστικά. Το πιο νόστιμο απ’ όλα, πάντως, τόσο για τον Στρως όσο και για τον Μονταίνιο, είναι πως αυτοί οι απομονωμένοι πολιτισμοί κινδυνεύουν τα μάλα από τους αναπτυγμένους, γιατί οι άγριοι και οι βάρβαροι, όπως βιάζεται να επισημάνει ο Μονταίνιος, δεν είναι λιγότερο άγριοι και βάρβαροι από τους αναπτυγμένους – και μπορεί κάλλιστα να υποκύψουν στην επέλασή τους και να αφανιστούν κάποια στιγμή από προσώπου γης.
Ως "άγρια σκέψη" ο Γάλλος ανθρωπολόγος όρισε τη µορφή εκείνη της σκέψης που αναδύθηκε κατά τη νεολιθική περίοδο και η οποία οδήγησε στην ανακάλυψη των "τεχνών του πολιτισµού": στην κεραµική, στην υφαντική, στη γεωργία και στην εξηµέρωση των ζώων, δραστηριότητες που εξακολουθούν να αποτελούν τα ερείσµατα της ανθρώπινης ζωής.
Η αρχή των ανακαλύψεων αυτών θα πρέπει να αναζητηθεί στην επιµονή της άγριας σκέψης να παρατηρεί την εµπειρική ποικιλοµορφία και να την εκµεταλλεύεται πρωτίστως θεωρητικά, προκειµένου να καταστήσει σηµαίνοντα τον πραγµατικό κόσµο.
Σε αντίθεση µε τον δυτικό ορθολογισµό, η σκέψη των µη δυτικών κοινωνιών εξακολούθησε να βασίζεται στα δεδοµένα των αισθήσεων, φτάνοντας µε τον τρόπο αυτό στη δηµιουργία µιας "επιστήµης του συγκεκριµένου".
Το όνοµα του Levi-Strauss συνδέεται µε το επιστηµολογικό παράδειγµα της "δοµικής ανθρωπολογίας", το οποίο βασίστηκε στην επιλεκτική µεταφορά ορισµένων αρχών της δοµικής γλωσσολογίας του F. De Saussure, όπως αυτή τροποποιήθηκε από τη φωνολογία των N. Trubetzkoy και R. Jakobson. Η προσέγγιση που εισηγήθηκε ο Levi-Strauss ξεπέρασε τα όρια της ανθρωπολογικής θεωρίας και επηρέασε µια σειρά επιστηµονικούς κλάδους όπως, µεταξύ άλλων, η ψυχανάλυση, η πολιτική θεωρία, η φιλοσοφία ή η λογοτεχνική κριτική.
Παρά το γεγονός ότι σήµερα πλέον η δοµιστική προσέγγιση έχει διακλαδιστεί στα ποικίλα µεταδοµιστικά ρεύµατα, το έργο του Levi-Strauss παραµένει "κλασικό", και για τους νέους δρόµους που διάνοιξε για την ανθρωπολογική σκέψη αλλά και για το όραµά του για µια ισότιµη αποτίµηση των πολιτισµικών εκφράσεων όλων των κοινωνικών οµάδων, είτε αυτές ανήκουν στον δυτικό κόσµο είτε στις ταχύτατα εξαφανιζόµενες κοινωνίες των επονοµαζόµενων "αγρίων".
Τα τρία κεφάλαια του παρόντος βιβλίου αντιστοιχούν σε ισάριθμες διαλέξεις, όπου σχολιάζονται τα προβλήματα που γεννά ο αναφαινόμενος τερματισμός της πολιτισμικής υπεροχής της Δύσης και προβάλλονται τρόποι εναλλακτικοί για τη συνύπαρξη και τη συνεργασία των ποικιλόμορφων πολιτισμών προκειμένου να επικρατήσει ο ουμανιστικός χαρακτήρας της ανθρωπότητας. Μόνο με την αποφυγή της πολιτισμικής μονοκαλλιέργειας και με τον δυναμικό συνδυασμό των ανομοιοτήτων τους θα μπορέσουν οι κοινωνίες να επιβιώσουν σε εταιρική προοπτική, διατηρώντας και συνάμα υπερβαίνοντας τις διαφορές τους.
"Διαπιστώνω τις σύγχρονες καταστροφές, την τρομακτική εξαφάνιση έμβιων ειδών, φυτικών ή ζωικών, και το γεγονός ότι, λόγω ακριβώς της σημερινής του πυκνότητας, το ανθρώπινο είδος υφίσταται μια μορφή εσωτερικής δηλητηρίασης, εάν μου επιτρέπεται ο όρος, και συλλογίζομαι το παρόν και τον κόσμο στον οποίο τελειώνω τον βίο μου: δεν είναι ένας κόσμος που μου αρέσει".
Ο δυτικότροπος σύγχρονος πολιτισμός οφείλει να αναλογιστεί τις γόνιμες επιμειξίες χάρη στις οποίες μπόρεσε επί μακρόν να ηγεμονεύσει στον πλανήτη. Η Ανατολή, η Αμερική, η Ωκεανία, «ανακαλυπτόμενες» από τους αδηφάγους Ευρωπαίους, έχασαν μέρος της αυθεντικότητάς τους αλλά και μπόλιασαν τους κατακτητές-κηδεμόνες τους: συνήθειες (διατροφικές και άλλες), τεχνικές, τρόποι διαβίωσης, δεξιότητες και δράσεις ενσωματώθηκαν στις «μείζονες» κουλτούρες και τις μετάλλαξαν αισθητά.
Το πρώτο μέλημα της ανθρωπολογίας είναι να άρει αυτό το διαχωριστικό όριο ανάμεσα στις λεγόμενες ανώτερες και κατώτερες κουλτούρες, να εξαλείψει το στίγμα που αντιπαραθέτει ένα υπεροχικό «εμείς» στους «άλλους», οι οποίοι θεωρούνται πρωτόγονοι, υπανάπτυκτοι.
Ακόμη και οι δύο γνωστοί ιστορικοί ουμανισμοί, πρεσβεύει ο Λεβί-Στρος, ο αναγεννησιακός, κλασικός, και ο αστικός ουμανισμός του 18ου και του 19ου αιώνα, υπήρξαν περιορισμένης ισχύος: ο μεν πρώτος εκτεινόταν κατά βάση στον μεσογειακό κόσμο και ήταν αριστοκρατικός, καθώς βασιζόταν στη διάκριση προνομιούχων και μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων· ο δε δεύτερος, συνυφασμένος με την έκρηξη της δημογραφικής ανάπτυξης, την υποστήριξη βιομηχανικών και εμπορικών συμφερόντων, εξαπλώθηκε κατά πολύ χωρογραφικά αλλά, ουσιαστικά, διατεινόμενος ότι τις αναγνωρίζει πλήρως, επιτάχυνε τη φθίνουσα πορεία αλλόφυλων, έκκεντρων κοινωνιών ή ομάδων που λειτουργούσαν εκτός δυτικών κανόνων και θεσμών.
Ο σημερινός ουμανισμός θα είναι ανθρωπολογικός - ή δεν θα υπάρξει, λέει ο Λεβί-Στρος. Οι προηγούμενοι δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τις καταστροφές σε οικουμενική κλίμακα, την εξαθλίωση, τον υποσιτισμό, την αλλοίωση και μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος. Η ανθρωπολογία εστιάζοντας στο «βέλτιστον της ποικιλότητας» διδάσκει στους πλούσιους και ισχυρούς πολιτισμούς το μάθημα της ταπεινοφροσύνης, του σεβασμού στις διαφορετικές αξίες, όσο και αν ξενίζουν ή σοκάρουν επειδή μοιάζουν ασύμβατες με τις γνώριμες.
Το πρώτο μέλημα της ανθρωπολογίας είναι να άρει αυτό το διαχωριστικό όριο ανάμεσα στις λεγόμενες ανώτερες και κατώτερες κουλτούρες, να εξαλείψει το στίγμα που αντιπαραθέτει ένα υπεροχικό «εμείς» στους «άλλους», οι οποίοι θεωρούνται πρωτόγονοι, υπανάπτυκτοι.
Ακόμη και οι δύο γνωστοί ιστορικοί ουμανισμοί, πρεσβεύει ο Λεβί-Στρος, ο αναγεννησιακός, κλασικός, και ο αστικός ουμανισμός του 18ου και του 19ου αιώνα, υπήρξαν περιορισμένης ισχύος: ο μεν πρώτος εκτεινόταν κατά βάση στον μεσογειακό κόσμο και ήταν αριστοκρατικός, καθώς βασιζόταν στη διάκριση προνομιούχων και μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων· ο δε δεύτερος, συνυφασμένος με την έκρηξη της δημογραφικής ανάπτυξης, την υποστήριξη βιομηχανικών και εμπορικών συμφερόντων, εξαπλώθηκε κατά πολύ χωρογραφικά αλλά, ουσιαστικά, διατεινόμενος ότι τις αναγνωρίζει πλήρως, επιτάχυνε τη φθίνουσα πορεία αλλόφυλων, έκκεντρων κοινωνιών ή ομάδων που λειτουργούσαν εκτός δυτικών κανόνων και θεσμών.
Ο σημερινός ουμανισμός θα είναι ανθρωπολογικός - ή δεν θα υπάρξει, λέει ο Λεβί-Στρος. Οι προηγούμενοι δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τις καταστροφές σε οικουμενική κλίμακα, την εξαθλίωση, τον υποσιτισμό, την αλλοίωση και μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος. Η ανθρωπολογία εστιάζοντας στο «βέλτιστον της ποικιλότητας» διδάσκει στους πλούσιους και ισχυρούς πολιτισμούς το μάθημα της ταπεινοφροσύνης, του σεβασμού στις διαφορετικές αξίες, όσο και αν ξενίζουν ή σοκάρουν επειδή μοιάζουν ασύμβατες με τις γνώριμες.
Ο άνθρωπος παντού και πάντα ζει εν κοινωνία. Η μελέτη ανοίκειων κοινωνιών, εξωτικών και «απολίτιστων», εκ πρώτης όψεως «ψυχρών», ακίνητων δηλαδή επί μακρόν μέσα σε μια διάρκεια κυκλική και οιονεί αχρονική, μπορεί να συμβάλει εν μέρει στην κατανόηση μεγάλων προβλημάτων του σημερινού κόσμου, όπως π.χ. η σεξουαλικότητα ή η οικονομική ανάπτυξη.
Οι τρόποι παραγωγής και διανομής των αγαθών, οι δομές συγγενείας, οι γαμικοί κανόνες, τα δίκτυα σχέσεων που προκύπτουν εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και καθορίζουν τους δεσμούς με τους ανιόντες και τους κατιόντες, με δυο λόγια η εσωτερική συνοχή και οργάνωση αποτελούν σε κάθε κοινωνία ένα σύστημα του οποίου όλα τα στοιχεία, αλληλένδετα, συναρθρώνονται.
H αντιμετώπιση της στειρότητας, έντονο πρόβλημα στις δυτικές κοινωνίες από τη στιγμή που αναζητήθηκαν τρόποι βοηθούμενης ή τεχνητής αναπαραγωγής, έστρεψαν και πάλι την προσοχή στις οικογενειακές σχέσεις: μέσω διαφόρων συνδυαστικών χειρισμών (δωρεά ωαρίου ή σπέρματος, ενοικίαση μήτρας, επιλογή σπερματοζωαρίων κ.λπ.) είναι δυνατή η γέννηση παιδιών με δύο πατέρες ή δύο μητέρες, επεκτείνεται το καθεστώς της παρένθετης μητέρας και περιπλέκεται ο ορισμός των βιολογικών και κοινωνικών γεννητόρων. Πρόκειται ωστόσο για ερωτήματα οικεία στους ανθρωπολόγους.
Οι κοινωνίες που μελετούν μπορεί να αγνοούν τις σύγχρονες εργαστηριακές μεθόδους, έχουν όμως επινοήσει τρόπους εύρυθμης λειτουργίας του συστήματος μέσα σε πλαίσιο λογικής ταξινόμησης και γενεαλογικής ένταξης του καθενός στην οικογένεια, στενότερη και ευρύτερη.
Προφανώς, εν προκειμένω δεν προτείνεται η υιοθέτηση εξωτικών αντιλήψεων και εθίμων· αυτή όμως η απομακρυσμένη εγγύτητα επισημαίνει πως ό,τι θεωρείται αδιανόητο ή και σκανδαλώδες σε μια κουλτούρα μπορεί να είναι αποδεκτό ή να χαρακτηρίζεται «φυσιολογικό» σε μια άλλη: η διαλλακτικότητα, ο σεβασμός των νοητικών αρχών που διέπουν κάθε κοινωνικό σχηματισμό ενδέχεται να δώσουν απρόσμενες και βιώσιμες λύσεις σε προβλήματα που μοιάζουν δυσεπισκόπητα.
Οι τρόποι παραγωγής και διανομής των αγαθών, οι δομές συγγενείας, οι γαμικοί κανόνες, τα δίκτυα σχέσεων που προκύπτουν εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και καθορίζουν τους δεσμούς με τους ανιόντες και τους κατιόντες, με δυο λόγια η εσωτερική συνοχή και οργάνωση αποτελούν σε κάθε κοινωνία ένα σύστημα του οποίου όλα τα στοιχεία, αλληλένδετα, συναρθρώνονται.
H αντιμετώπιση της στειρότητας, έντονο πρόβλημα στις δυτικές κοινωνίες από τη στιγμή που αναζητήθηκαν τρόποι βοηθούμενης ή τεχνητής αναπαραγωγής, έστρεψαν και πάλι την προσοχή στις οικογενειακές σχέσεις: μέσω διαφόρων συνδυαστικών χειρισμών (δωρεά ωαρίου ή σπέρματος, ενοικίαση μήτρας, επιλογή σπερματοζωαρίων κ.λπ.) είναι δυνατή η γέννηση παιδιών με δύο πατέρες ή δύο μητέρες, επεκτείνεται το καθεστώς της παρένθετης μητέρας και περιπλέκεται ο ορισμός των βιολογικών και κοινωνικών γεννητόρων. Πρόκειται ωστόσο για ερωτήματα οικεία στους ανθρωπολόγους.
Οι κοινωνίες που μελετούν μπορεί να αγνοούν τις σύγχρονες εργαστηριακές μεθόδους, έχουν όμως επινοήσει τρόπους εύρυθμης λειτουργίας του συστήματος μέσα σε πλαίσιο λογικής ταξινόμησης και γενεαλογικής ένταξης του καθενός στην οικογένεια, στενότερη και ευρύτερη.
Προφανώς, εν προκειμένω δεν προτείνεται η υιοθέτηση εξωτικών αντιλήψεων και εθίμων· αυτή όμως η απομακρυσμένη εγγύτητα επισημαίνει πως ό,τι θεωρείται αδιανόητο ή και σκανδαλώδες σε μια κουλτούρα μπορεί να είναι αποδεκτό ή να χαρακτηρίζεται «φυσιολογικό» σε μια άλλη: η διαλλακτικότητα, ο σεβασμός των νοητικών αρχών που διέπουν κάθε κοινωνικό σχηματισμό ενδέχεται να δώσουν απρόσμενες και βιώσιμες λύσεις σε προβλήματα που μοιάζουν δυσεπισκόπητα.
"Όταν ο ανθρωπολόγος πιστεύει ότι κάνει ιστορία, κάνει το αντίθετο· και όταν φαντάζεται ότι δεν κάνει, τότε συμπεριφέρεται σαν καλός ιστορικός", σημειώνει ο κορυφαίος Γάλλος ανθρωπολόγος Claude Levi-Strauss (1908-2009) στην εισαγωγή της Δομικής Ανθρωπολογίας, του πιο αντιπροσωπευτικού έργου του, που κυκλοφόρησε το 1958.
Σ' αυτή τη συλλογή δοκιμίων ο Levi-Strauss σκιαγραφεί το πεδίο της ανθρωπολογίας ως επιστήμης, παρουσιάζοντας αναλυτικά το μοντέλο του δομισμού στις ανθρωπολογικές έρευνες.
Συγκρίνει ανθρωπολογικές θεωρήσεις, θέτει ζητήματα μεθοδολογίας και θεωρητικής ερμηνείας, στοχάζεται ως προς τη θέση και τη συμβολή της ανθρωπολογίας στις κοινωνικές επιστήμες - καταδεικνύοντας παράλληλα τη σύνδεσή της με άλλους γνωστικούς κλάδους, όπως η ιστορία, η γλωσσολογία και η κοινωνιολογία -, διερωτάται τέλος για τα προβλήματα που εγείρει η διδασκαλία της στo πλαίσιo των ακαδημαϊκών σπουδών.
Ο συγγραφέας εξετάζει, μεταξύ άλλων, την έννοια του αρχαϊσμού και της κοινωνικής δομής στην ανθρωπολογία, αναλύοντας μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα θέματα συγγένειας, κοινωνικής οργάνωσης, γλώσσας, τέχνης, θρησκείας, μυθοποιίας, τελετουργικής δραστηριότητας και συμβολικής δραστικότητας στις ιθαγενείς κοινωνίες.
Συγκρίνει ανθρωπολογικές θεωρήσεις, θέτει ζητήματα μεθοδολογίας και θεωρητικής ερμηνείας, στοχάζεται ως προς τη θέση και τη συμβολή της ανθρωπολογίας στις κοινωνικές επιστήμες - καταδεικνύοντας παράλληλα τη σύνδεσή της με άλλους γνωστικούς κλάδους, όπως η ιστορία, η γλωσσολογία και η κοινωνιολογία -, διερωτάται τέλος για τα προβλήματα που εγείρει η διδασκαλία της στo πλαίσιo των ακαδημαϊκών σπουδών.
Ο συγγραφέας εξετάζει, μεταξύ άλλων, την έννοια του αρχαϊσμού και της κοινωνικής δομής στην ανθρωπολογία, αναλύοντας μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα θέματα συγγένειας, κοινωνικής οργάνωσης, γλώσσας, τέχνης, θρησκείας, μυθοποιίας, τελετουργικής δραστηριότητας και συμβολικής δραστικότητας στις ιθαγενείς κοινωνίες.
"Αν θέλει κανείς να ασχοληθεί με το μοναχικό και ιδιαίτερο φαινόμενο που ονομάζεται Levi-Strauss, το έργο αυτό είναι η βασιλική οδός, μια πορεία που δεν είναι ίσως εύκολη αλλά οπωσδήποτε ανταμείβει τον αναγνώστη."
Ποιο περιθώριο ελιγμών διαθέτει η κουλτούρα μέσα στα όρια που θέτει στον άνθρωπο η βιολογική του φύση, το ίδιο το άτομο στους κόλπους των βασικών κοινωνικών ενοτήτων -οικογένεια, γάμος, συγγένεια- όπου γεννήθηκε και είναι επιφορτισμένο να διατηρήσει ή να ανανεώσει;
Με ποια ελευθερία η σκέψη αντιδρά στις πιέσεις του περίγυρου; Σε ποιους στοιχειώδεις κανόνες πρέπει να υπακούει η γλώσσα για να επιτρέψει την επικοινωνία;
Ποιες σχέσεις υπάρχουν ανάμεσα στην κλίμακα των πιθανών που συλλαμβάνει το πνεύμα και την πραγματοποίηση ορισμένων μόνο από αυτά;
Με ποια ελευθερία η σκέψη αντιδρά στις πιέσεις του περίγυρου; Σε ποιους στοιχειώδεις κανόνες πρέπει να υπακούει η γλώσσα για να επιτρέψει την επικοινωνία;
Ποιες σχέσεις υπάρχουν ανάμεσα στην κλίμακα των πιθανών που συλλαμβάνει το πνεύμα και την πραγματοποίηση ορισμένων μόνο από αυτά;
Ανοίγοντας το δρόμο του ανάμεσα στους θεσμούς, στα ήθη, στους μύθους, στις τελετουργίες και τις δοξαξίες των πιο διαφορετικών κοινωνιών, ο συγγραφέας πλησιάζει προοδευτικά στη δική μας. Δείχνει ότι σε μας όπως κι αλλού, αντί να έρχονται σε αντίθεση, ο καταναγκασμός και η ελευθερία αλληλοστηρίζονται.
Έτσι, διαλύεται η σύγχρονη ψευδαίσθηση ότι η ελευθερία δεν αντιμετωπίζει εμπόδια κι ότι η μόρφωση, η κοινωνική ζωή, η τέχνη απαιτούν για να ευδοκιμήσουν μια πράξη πίστης στην παντοδυναμία του αυθορμητισμού: ψευδαίσθηση που δεν είναι το αίτιο, αλλά όπου μπορεί να δει κανείς μια όψη της κρίσης την οποία περνάει σήμερα η Δύση.
Έτσι, διαλύεται η σύγχρονη ψευδαίσθηση ότι η ελευθερία δεν αντιμετωπίζει εμπόδια κι ότι η μόρφωση, η κοινωνική ζωή, η τέχνη απαιτούν για να ευδοκιμήσουν μια πράξη πίστης στην παντοδυναμία του αυθορμητισμού: ψευδαίσθηση που δεν είναι το αίτιο, αλλά όπου μπορεί να δει κανείς μια όψη της κρίσης την οποία περνάει σήμερα η Δύση.
Γιατί αν, όπως το ελπίζουμε, η γνώση του ανθρώπου κάνει εδώ κάποια πρόοδο, αυτή συνίσταται αποκλειστικά και μόνον σε μια στάση ταπεινοφροσύνης απέναντι στο αντικείμενο, μια στάση που, για πρώτη φορά ίσως, παίρνει τους μύθους "στα σοβαρά".
[...] Όπως μαρτυρά και ο μαγειρικός τίτλος του, το βιβλίο αυτό αναφέρεται στις απαιτήσεις του σώματος και στις στοιχειώδεις σχέσεις που διατηρεί ο άνθρωπος με τον κόσμο.
Χάρη στη μουσική δομή του που το κάνει να μοιάζει με ένα μακρύ ορατόριο, χωρισμένο σε μέρη που θυμίζουν διαδοχικά το θέμα και τις παραλλαγές, την σονάτα, τη φούγκα, την καντάτα και τη συμφωνία, συγκρίνει τους δρόμους της μυθικής σκέψης με αυτούς της μουσικής που είναι, από όλες τις καλές τέχνες, εκείνη που μοιάζει πιο πολύ με επιστήμη, όντας ταυτόχρονα πηγή μοναδικών συγκινήσεων.
Στόχος μας, επομένως, δεν είναι να μειώσουμε, να αποκλείσουμε ή να τεμαχίσουμε, αλλά αντίθετα να ενσωματώσουμε όλες τις όψεις της γνώσης του ανθρώπου σε μία προσπάθεια εξήγησης, που θα ήταν εκ των προτέρων καταδικασμένη αν δεν βασιζόταν στον σεβασμό.[...]
Μόλις τώρα πλησιάζουμε σε μια πληρέστερη εκτίμηση της φύσης και του ρόλου του μύθου στην ιστορία του ανθρώπου.
Με τις πέντε διαλέξεις που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο ο διακεκριμένος Γάλλος ανθρωπολόγος Claude Levi-Strauss προσφέρει τη γνώση μιαςολόκληρης ζωής αναλωμένης στην ερμηνεία των μύθων και στην προσπάθεια ανακάλυψης της σημασίας που αυτοί έχουν για τη νοητική δύναμη του ανθρώπου.
• Claude Lévy-Strauss: Η έγνοια για τον άνθρωπο περνάει μέσα από την έγνοια για κάθε μορφή ζωής. Διαβαστε εδω...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου