Καθοριστική ως προς αυτή την εξέλιξη υπήρξε η εκλογή, τον Ιούνιο του 1846, ενός νέου πάπα, του Πίου Θ΄ (1846-78), έως τότε καρδιναλίου Φερρέττι (Giovanni Maria Mastai Ferretti), ο οποίος επικράτησε επί ενός συντηρητικού αντιπάλου, του καρδιναλίου Λαμπρουσκίνι, που υποστηριζόταν από την Αυστρία.
Ο νέος πάπας, γεννημένος στη Σενιγάλια το 1792, είχε δείξει από τα χρόνια που υπηρετούσε ως επίσκοπος στην Ίμολα τη συμπάθειά του προς τα έργα του Τζομπέρτι και την ανοχή του προς τις φιλελεύθερες ιδέες. Στα πρώτα βήματα της θητείας του επιβεβαίωσε αυτή την εικόνα, υιοθετώντας μια προσεκτική πολιτική μεταρρυθμίσεων φιλελεύθερου χαρακτήρα. Στις 16 Ιουλίου 1846 με την Εγκύκλιο της συγχώρεσης (Editto del perdono) χορήγησε ευρεία αμνηστία σε όσους είχαν καταδικαστεί για πολιτικά αδικήματα. Χαλάρωσε τους ελέγχους που παραδοσιακά ασκούσε η Διοίκηση στον Τύπο, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την κυκλοφορία των πρώτων φιλελεύθερων εφημερίδων. Διόρισε μια Consulta di Stato, ένα είδος δηλ. κοινοβουλίου συμβουλευτικού χαρακτήρα, στο οποίο συμμετείχαν τόσο εκκλησιαστικοί όσο και λαϊκοί. Ίδρυσε, τέλος, Πολιτική Αστυνομία στη θέση των μισθοφορικών στρατευμάτων, με επικεφαλής τον Άντζελο Μπρουνέττι, πρόσωπο δημοφιλές στη Ρώμη.
Οι φιλελεύθερες κινήσεις του πάπα είχαν μεγάλη απήχηση εντός και εκτός Ιταλίας και τον μετέτρεψαν σε σύμβολο της νέας εποχής. Στις ιταλικές πόλεις πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις υπέρ του με αιτήματα για παραχωρήσεις σε κάθε κράτος ανάλογες με αυτές του πάπα.
O Ματσίνι από το Λονδίνο κάλεσε τον πάπα «να γίνει απελευθερωτής της Ιταλίας από τους βαρβάρους», ενώ ο Γκαριμπάλντι από την Αμερική, όπου μαχόταν για την ανεξαρτησία της Ουρουγουάης, έθεσε εαυτόν στην υπηρεσία του ποντίφικα.
Στην Τοσκάνη ο δούκας Λεοπόλδος Β΄ ενήργησε με ανάλογο τρόπο ιδρύοντας Πολιτοφυλακή και παραχωρώντας περιορισμένη ελευθερία του Τύπου. Προσέλαβε επίσης ως συμβούλους του πρόσωπα γνωστά για τις φιλελεύθερες απόψεις τους, όπως ο Μπεττίνο Ρικαζόλι, ο Τζίνο Καππόνι κ.ά.
Στο Τορίνο ο βασιλιάς Κάρλο Αλμπέρτο κατάργησε τη λογοκρισία και παραχώρησε ελευθερία του Τύπου, επιτρέποντας την κυκλοφορία φιλελεύθερων εφημερίδων και περιοδικών. Απομάκρυνε, τέλος, από την κυβέρνηση πρόσωπα αντίθετα στις νέες ιδέες, όπως ο υπουργός Κλεμέντε Σολάρο ντέλλα Μαργκερίτα. Η στάση του βασιλιά δεν αποτελούσε έκπληξη. Είχε δώσει σαφή δείγματα ήδη από το 1845, όταν, απαντώντας στον Μάσσιμο ντ’Ατζέλιο, που του είχε μεταφέρει τις ελπίδες που στήριζαν σε αυτόν οι Ιταλοί πατριώτες, διαβεβαίωνε τον συνομιλητή του ότι σκόπευε να αναλάβει ουσιαστικό ρόλο στον ιταλικό αγώνα, με τα εξής λόγια: «Κάντε γνωστό σε αυτούς του κυρίους ότι θα πρέπει να παραμείνουν ήρεμοι και να μην προχωρήσουν σε καμιά κίνηση, καθώς δεν υπάρχει κάτι να κάνουν αυτή τη στιγμή. Ας είναι όμως βέβαιοι ότι μόλις παρουσιαστεί η κατάλληλη ευκαιρία, τη ζωή μου, τη ζωή των παιδιών μου, τα όπλα μου, τους θησαυρούς μου, τον στρατό μου, όλα θα τα ξοδέψω για την ιταλική υπόθεση».
Οι εξελίξεις στην Ιταλία άρχισαν να ανησυχούν τους Αυστριακούς που αποφάσισαν να καταλάβουν την πόλη της Φερράρας (13 Αυγούστου 1847), τμήμα του Κράτους της Εκκλησίας, περισσότερο για να εκφοβίσουν τους Ιταλούς. Η κίνηση που έλειπε ώστε οι ανησυχίες των Αυστριακών να μεταβληθούν σε συγκρούσεις πραγματοποιήθηκε από τον βασιλιά της Σαρδηνίας, ο οποίος τοποθετήθηκε σαφώς υπέρ του πάπα, δεσμευόμενος να τον στηρίξει όταν οι συνθήκες θα το ευνοούσαν.
Κάπως έτσι άρχισε να συγκροτείται μια ομάδα κρατών φιλικών προς τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Τον Οκτώβριο του 1847 το Παπικό Κράτος, το Μεγάλο Δουκάτο της Τοσκάνης και το Βασίλειο της Σαρδηνίας υπέγραψαν προκαταρκτική συμφωνία για ένα σχέδιο τελωνειακής ένωσης. Η ενέργεια αυτή αποτελούσε το πρώτο βήμα για τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς, όπως απαιτούσε η ιταλική επιχειρηματική και χρηματοοικονομική αστική τάξη, που θα λειτουργούσε ως προπομπός στην πορεία της Ιταλίας προς την πολιτική ενοποίηση.
Καθώς το πολιτικό θερμόμετρο ανέβαινε, η ένταση επηρέασε σύντομα και άλλα ιταλικά κράτη, σε ορισμένα από τα οποία πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία. Μια από τις πιο αυθεντικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας συνέβη στο Μιλάνο τον Ιούνιο του 1848, όπου οι πολίτες προχώρησαν στην «απεργία του καπνίσματος», με σκοπό να ζημιώσουν τα φορολογικά έσοδα της Αυστρίας.
Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών αποδείχτηκε το πλέον απρόθυμο τμήμα της Ιταλίας στην εφαρμογή των
μεταρρυθμίσεων. Ο βασιλιάς Φερδινάνδος Β΄ (1830-1859), απέναντι στον ενθουσιασμό του λαού για τον πάπα Πίο Θ΄, δήλωσε απρόθυμος να προβεί σε οποιαδήποτε παραχώρηση. Οι αντιδράσεις στην πολιτική του μετατράπηκαν αρχικά σε βίαιες διαδηλώσεις και κατόπιν στην πρώτη επανάσταση για την ανεξαρτησία της Ιταλίας. Οι Σικελοί πατριώτες (Φραντσέσκο Κρίσπι, Τζουζέππε Λα Φαρίνα, Τζουζέππε Λα Μάσσα κ.ά.), αφού σχεδόν προανήγγειλαν την επικείμενη επανάσταση στο Παλέρμο για τις 12 Ιανουαρίου 1848, ημέρα των γενεθλίων του βασιλιά, ξεσήκωσαν την πόλη και μετά από λίγες μέρες έδιωξαν τους Βουρβόνους από το νησί. Όρισαν τότε προσωρινή κυβέρνηση υπό την προεδρία του Ρουτζέρο Σέττιμο, που επανέφερε σε ισχύ το παλιό σύνταγμα του 1812 και την αυτονομία του νησιού.
Από το Παλέρμο η επανάσταση διαδόθηκε στην περιοχή της Νάπολης. Ο Φερδινάνδος Β΄, αδυνατώντας να λάβει στρατιωτική βοήθεια από την Αυστρία, καθώς ο πάπας Πίος Θ΄ είχε απαγορεύσει στον αυστριακό στρατό να διαβεί τα εδάφη της Αγίας Έδρας, έλαβε στις 11 Φεβρουαρίου 1848 την αναπάντεχη, για τη συγκυρία στην οποία ελήφθη, απόφαση να παραχωρήσει σύνταγμα.
Το σύνταγμα των Δύο Σικελιών βασίστηκε στο πρότυπο του μετριοπαθούς-φιλελεύθερου γαλλικού συντάγματος του 1830: ο βασιλιάς θα διατηρούσε την εκτελεστική εξουσία και θα μοιραζόταν με το κοινοβούλιο τη νομοθετική.
Η κίνηση του Βουρβόνου βασιλιά αύξησε την πίεση προς τους ηγέτες άλλων ιταλικών κρατών, οι οποίοι έως τα τέλη Μαρτίου 1848 θα παραχωρούσαν με τη σειρά τους συντάγματα (carte και statuti, κατά την ορολογία της εποχής): στην Τοσκάνη ο δούκας Λεοπόλδος Β΄ παραχώρησε σύνταγμα στις 17 Φεβρουαρίου 1848. στο Βασίλειο της Σαρδηνίας ο Κάρλο Αλμπέρτο, βασιλιάς από το 1831 στη θέση του Κάρλο Φελίτσε, παρά την αναποφασιστικότητά του, στις 4 Μαρτίου 1848 υποχώρησε στα λαϊκά αιτήματα και στις πιέσεις ορισμένων από τους υπουργούς του και παραχώρησε το περίφημο Statuto Albertino, που θα έμενε σε ισχύ μέχρι το 1948 ως ο καταστατικός χάρτης του Βασιλείου της Ιταλίας.
Το σύνταγμα του Κάρλο Αλμπέρτο βασίστηκε στο γαλλικό του 1830, προέβλεπε τη λειτουργία δύο συλλογικών οργάνων (camera), της γερουσίας και του κοινοβουλίου, διατήρησε ωστόσο τις ευρείες δικαιοδοσίες του βασιλιά. Δέκα μέρες αργότερα, στις 14 Μαρτίου 1848, σύνταγμα παραχώρησε και ο πάπας Πίος Θ΄.
Όλες αυτές οι εξελίξεις, σαφώς περιορισμένης επαναστατικότητας, εκλαμβάνονταν πλέον ως αποτελέσματα της επικράτησης των φιλελεύθερων ιδεών. Σηματοδότησαν, εξάλλου, τόσο το κλείσιμο του κύκλου των απόλυτων μοναρχιών, όπως τουλάχιστον αυτές λειτούργησαν στο πλαίσιο της Παλινόρθωσης, όσο και τη γένεση των συνταγματικών κυβερνήσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου