Παρ’ όλα αυτά, οι ουτοπικοί σοσιαλιστές ανησυχούν για τις αρνητικές συνέπειες των νέων
κοινωνικών συνθηκών και οραματίζονται εναλλακτικές μορφές κοινωνικής συγκρότησης, οι οποίες
θεμελιώνονται στη συλλογική συνεργασία, στη συντροφικότητα, στο κοινό αγαθό και, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στην κοινοκτημοσύνη και στην κοινοβιακή ζωή. Χωρίς να πρέπει να υποτιμηθεί η αξία του θεωρητικού στοχασμού τους, οι ουτοπιστές υπήρξαν πρωτίστως άνθρωποι της πράξης, οι οποίοι δοκίμασαν να εφαρμόσουν τις ιδέες τους ιδρύοντας κοινότητες που προσδοκούσαν ότι όχι μόνο θα εξασφάλιζαν για τους κατοίκους τους υλική ευημερία και κοινωνική αρμονία, αλλά και ότι ταυτόχρονα θα συνιστούσαν πρότυπα οργάνωσης και, κατά προέκταση, παραδείγματα προς μίμηση. Ωστόσο, η επιτυχία τους υπήρξε περιορισμένη και δεν μακροημέρευσαν.
Étienne Cabet
Ο μάλλον λιγότερο μνημονευόμενος σήμερα ουτοπικός σοσιαλιστής, ο οποίος ωστόσο άσκησε τη
μεγαλύτερη επιρροή στην εποχή του (Newman, 2006, σσ. 11-12), είναι ο Étienne Cabet. Επηρεασμένος από τον More, συνέγραψε τη δική του μυθιστορηματική ουτοπία, το Ταξίδι στην Ικαρία (1839), με την οποία εξυμνούσε μια κοινότητα δομημένη στην τέλεια ισότητα, στην ομοιομορφία, αλλά και στη δημοκρατική συμμετοχή. Πράγματι, στη Γαλλία δημιουργήθηκαν αυτοδιοικούμενες κοινότητες κατά το «Ικαριώτικο» μοντέλο, καθώς επίσης και μία κοινότητα στις ΗΠΑ από Γάλλους μετανάστες στα μέσα του 19ου αιώνα.
Henri de Saint-Simon
Ο Henri de Saint-Simon συνέλαβε τη σημασία των κοινωνικών τάξεων όσον αφορά την κατανόηση
της λειτουργίας της κοινωνίας, καθώς και της ιστορικής εξέλιξης, ενώ ευελπιστούσε ότι η επιστήμη θα μπορέσει κατά τρόπο αντικειμενικό να παράσχει τους όρους με τους οποίους η κοινωνία δύναται να οργανωθεί κατά τον βέλτιστο και πλέον αποδοτικό τρόπο.
Ωστόσο, παρότι είναι δυνατόν να εντοπιστούν εδώ αναλογίες με μοτίβα της μαρξικής σύλληψης, που θα διατυπωθεί λίγες δεκαετίες αργότερα, ο Saint-Simon διαχωρίζει τις παραγωγικές τάξεις, τις οποίες συναιρεί στην αποκαλούμενη βιομηχανική-επιστημονική, από τις μη παραγωγικές τάξεις, οι οποίες προσιδιάζουν στον απερχόμενο κόσμο της φεουδαρχίας (ευγενείς και κλήρος) και εμποδίζουν την κοινωνική πρόοδο.
Ο ίδιος δεν προβληματίζεται από την εσωτερική διαίρεση της παραγωγικής τάξης σε κατόχους και μη των μέσων παραγωγής, και δεν εντοπίζει την ‒αποφασιστική για τον μαρξισμό‒ συγκρουσιακή διάσταση που προκύπτει από αυτή τη διαφορά.
Αντιθέτως, προσδοκά ότι εργάτες και βιομήχανοι θα συνυπάρξουν με συνεργατικό τρόπο. Μάλιστα, στον ίδιο πρέπει να αποδοθεί το τσιτάτο, γνωστότερο από τους Μαρξ και Ένγκελς, «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».
Πίστευε δηλαδή ότι ο επιστημονικός σχεδιασμός της οικονομίας ‒και επ’ αυτού αναφέρεται στον ρόλο που έχουν να παίξουν οι «ειδικοί», δηλαδή εκείνοι που έχουν, όπως θα λέγαμε σήμερα, τη σχετική τεχνογνωσία‒ σε συνδυασμό με την εμπέδωση σχέσεων αλληλεγγύης θα παραγάγει
κοινωνικό πλούτο, ο οποίος θα εξαλείψει τη φτώχεια και την ανέχεια. Οι ιδέες του δοκιμάστηκαν, όπως και του Cabet, σε μικρές κοινότητες.
Charles Fourier
Ο Charles Fourier, όπως και ο Saint-Simon, δεν απέρριπτε την ύπαρξη ατομικής ιδιοκτησίας, ενώ
επιπλέον δεν προβληματιζόταν από την ύπαρξη μεγάλων κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων.
Υπερασπιζόταν όμως και εκείνος την οργάνωση της κοινωνίας σε διαφορετικές βάσεις, στο πλαίσιο
αυτοδιαχειριζόμενων κοινοβίων, τα οποία ονόμασε φαλανστήρια (phalanstéres, από τη σύμφυρση των λέξεων «φάλαγγα» και «μοναστήρι»). Για τον Fourier το πρόβλημα ήταν διαφορετικής τάξεως.
Πίστευε ότι η κοινωνία λειτουργεί στρεβλά, επειδή καταπιέζει τα ανθρώπινα πάθη, την ερωτική-σεξουαλική έκφραση και τα συναισθήματα. Αυτή είναι και η αιτία της ανθρώπινης μιζέριας. Αντιθέτως, η ανεμπόδιστη εκδήλωσή τους θα κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους (Fourier, 2003). Είχε μάλιστα υπολογίσει ότι ο ιδανικός αριθμός μελών μιας κοινότητας είναι περί τα 1.600.
Στα φαλανστήρια επιδιώχθηκε, κατά τη σύλληψη του Fourier, η ανεμπόδιστη, εθελοντική ανάληψη καθηκόντων και εργασιών σύμφωνα προς τις επιθυμίες και τις κλίσεις του καθενός. Η προσδοκία ήταν ότι σε τέτοιες συνθήκες, και εφόσον οι άνθρωποι θα ένιωθαν ικανοποιημένοι, δεν θα υπήρχε καταπίεση, ούτε αντικοινωνική συμπεριφορά, κάτι που με τη σειρά του θα καθιστούσε και τους
κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους περιττούς.
Robert Owen
"Οκτώ ώρες εργασία, Οκτώ ώρες αναψυχή, Οκτώ ώρες ανάπαυση".
Ο Robert Owen ήταν ένας ακόμη από τους επιφανείς ουτοπικούς σοσιαλιστές, με πλούσια δράση και
αυτός στην ίδρυση κοινοτήτων. Ενώ και εκείνος, όπως ο Fourier, καταλόγιζε στις κοινωνικές σχέσεις, και όχι στην ανθρώπινη φύση, φαινόμενα και συμπεριφορές που θεωρούσε προβληματικές, και οραματιζόταν την κοινωνική αλλαγή, εντούτοις ήταν πεπεισμένος ‒όπως προκύπτει από τα γραπτά, αλλά και τις έμπρακτες ενέργειές του‒ ότι αυτή η αλλαγή θα ερχόταν μέσω της επέμβασης στα ανθρώπινα πάθη και μέσω της συστηματικής, διαπλαστικής κοινωνικής παρέμβασης στη διαμόρφωση αυτού που αποκαλούσε ανθρώπινο χαρακτήρα, κυρίως μέσω της εκπαίδευσης (Owen, 2007).
Καταλόγιζε στις υπάρχουσες δομές ότι καλλιεργούσαν αφενός τον ανταγωνισμό και την κτητικότητα (ελεύθερη αγορά), αφετέρου τις προλήψεις και τον παραλογισμό (Εκκλησία). Αναγνώριζε, υιοθετώντας εν προκειμένω τον κυρίαρχο λόγο των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, ότι οι μάζες των εργατικών και των λαϊκών στρωμάτων αναπτύσσουν τάσεις προς τον αλκοολισμό, τις χαμερπείς συνήθειες κ.ο.κ., αλλά εκτιμούσε ότι όλα αυτά ήταν απολύτως αναστρέψιμα, υπό την προϋπόθεση της παροχής κατάλληλης αγωγής και της αλλαγής των κοινωνικών συνθηκών. Όντως, δοκίμασε και τα δύο, με πρόσκαιρη επιτυχία, κυρίως στο Νέο Λάρνακ της Σκοτίας, όπου ίδρυσε σχετική κοινότητα, με άξονα το εργοστάσιο παραγωγής βάμβακος, το οποίο διεύθυνε ο ίδιος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου