Μεταφραση - Νίκος Εγγονόπουλος

Στο τέταρτο μέρος του ποιήματος του Λόρκα Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας διαβάζουμε τον στίχο:

El otoño vendrá con caracolas.

Η λέξη caracoles σημαίνει «κοχύλια». Τι πιο λογικό να μεταφραστεί ο παραπάνω στίχος ως

εξής: Το φθινόπωρο θα ’ρθει με κοχύλια.

Ο Νίκος Εγγονόπουλος τον μετέφρασε ως εξής: Θε νά ’ρθει το χινόπωρο με τις θαλασσινές του τις μπουρούδες.

Το μετάφρασμά του είναι μεν αναμφισβήτητα μέσα στο σημασιακό πλαίσιο του ισπανικού στίχου, αλλά με τη χρήση των «θε ’να», «χινόπωρο» και «μπουρούδες» και την προσθήκη της λέξης «θαλασσινές» τρέπει κυριολεκτικώς το κείμενο από μετάφρασμα σε ελληνικό πρωτότυπο.

Εκείνο που συντελεί αποφασιστικά στη μετατροπή αυτή είναι η χρησιμοποίηση των «μπουρούδων».

Τι είναι η μπουρού; Είναι δύο πράγματα: η σφυρίχτρα των πλοίων και το μεγάλο κοχύλι που

χρησιμοποιείται ως τηλεβόας. Η μπουρού, λέξη τουρκικής καταγωγής (boru), έχει

πολιτογραφηθεί και είναι πια ελληνική, από τη στιγμή που τη χρησιμοποιούν ευρύτατα οι

ναυτικοί.

Ο Εγγονόπουλος, για να μην υπάρχει αμφισβήτηση ως προς το ποια σημασία θέλει να εννοήσει εδώ, προσθέτει την επεξηγηματική λέξη «θαλασσινές» κι έτσι όλοι καταλαβαίνουμε ότι μιλάει για «αχηβάδες», για «κόχυλες», για «κόργιαλους». Ο Εγγονόπουλος, ως μεταφράζον υποκείμενο, προσέφυγε στη χρήση της λέξης αυτής, όχι επειδή την πέτυχε σε κάποιο λεξικό ή για να ξενίσει, αλλά επειδή ανήκε στο προσωπικό του λεξιλόγιο τόσο ως Κωνσταντινουπολίτη όσο και ως θαλασσαναθρεμμένου.

Ο μεταφραστής, όταν μεταφράζει, εκτός όλων των άλλων, μεταφέρει και τον εαυτό του.

Επιπροσθέτως η λέξη μπουρού έχει περάσει και στην ποίηση.

Το ακόλουθο τετράστιχο από Τα ρω του έρωτα του Οδυσσέα Ελύτη: 

Από την άκρη του καιρού / και πίσω

απ’ τους χειμώνες / άκουγα σφύριζε η μπουρού / κι έβγαιναν οι Γοργόνες. 

Σαίξπηρ - Άμλετ

ΠΕΡΒΑΝΟΓΛΟΥ (1858) (σε δωδεκασύλλαβο)

Είναι ή μη, νυν τούτ’ έστι το ζήτημα.–

Πότερον, τω ανθρώπω ευγενέστερον

Οργίλου Μοίρας υποφέρειν τας δεινάς

Σφενδόνας και τα βέλη, ή οπλίζεσθαι

Κατά ωκεανού δεινών, και κατ’ αυτών

Εαυτόν αντιπαρατάττων τελευτάν;

Θνήσκειν –καθεύδειν– περαιτέρω δε ουδέν.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΚΕΛΑΣ (1883) (σε δεκαπεντασύλλαβο)

Να ζη κανείς ή να μη ζη – ιδού η απορία.

Τι είναι πλέον ευγενές; Να ζη, να υποφέρη

Της ειμαρμένης τα σκληρά τα βέλη, τας σφενδόνας;

Ή σ’ ένα πέλαγος δεινών ν’ αντισταθή ενόπλως,

Να τ’ αναγκάση ένοπλος να παύσουν! Ν’αποθάνη,

Να κοιμηθή… Ιδού το παν! Ω! Μόνον μ’ έναν ύπνον

Να παύη ο πονόκαρδος και τα δεινά τα χίλια

Που είναι η μοίρα της σαρκός, συντέλεια θα ήτο

Να την επιθυμή κανείς ενθέρμως! Να αποθάνη,

να κοιμηθή. Να κοιμηθή; Να ονειρεύτ’ ίσως!

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΟΛΥΛΑΣ (1889) (σε δεκατρισύλλαβο)

Να ήναι τις ή να μην ήναι, ιδού το ζήτημα·

Αν θέλ’ η ευγένεια της ψυχής όλα να στέργης

Τα πικρά βέλη που ακοντίζει τύχη αχρεία

Ή σ’ ένα πέλαγος κακών αρματωμένος

Αντίστασιν να κάμης και να παύσης όλα.

Θάνατος, –ύπνος, –τίποτ’ άλλο· και αν ειπούμε

Πώς μ’ έναν ύπνον παύει ο πόνος της καρδίας,

Και οι τόσοι κτύποι, της σαρκός αρχαία κλήρα,–

Θα ήταν τέλος άξιο των θερμών ευχών μας.

Θάνατος· –ύπνος· ύπνος! α! Και όνειρα μήπως!

Μ. ΔΑΜΙΡΑΛΗΣ (1890) (σε πεζό)

Να υπάρχη τις ή να μη υπάρχη; Ιδού το πρόβλημα. Τι είναι ευγενέστερον να υποφέρη

βέλη και σφενδονήματα απηνοτάτης ταύτης, ή να οπλισθή κατά πελάγους δεινών, και

αντιπαλαίων, να θέση τέρμα εις αυτά; Να αποθάνη να κοιμηθή, ουδέν άλλο. Και δι’

ενός ύπνου, ούτως ειπείν, ν’ απαλλαγώμεν των ψυχικών αλγηδόνων και των μυρίων

άλλων προσβολών, εις ας υπόκειται η σαρξ. Τέρμα τοιούτον είνε σφόδρα επιθυμητόν.

Να αποθάνη· να κοιμηθή· να κοιμηθή! Ίσως να ονειρευθή.

ΆΓΓΕΛΟΣ ΒΛΑΧΟΣ (1904) (σε δωδεκασύλλαβο)

Να ζης, ή να μη ζης· – ιδού το πρόβλημα.

Είν’ άρα ευγενέστερον να στέργη τις

Μοίρας σκληράς τα βέλη και τα τραύματα

Ή ένοπλος αυτός εξανιστάμενος

Κατά πελάγους συμφορών, να πολεμή

Και να τας παύη; –Θάνατος –ύπνος! Ουδέν

Άλλο· και ύπνος, όστις είν’ απαλλαγή

Πόνων καρδίας και μυρίων οδυνών,

Όσας η σαρξ ημών εκληρονόμησε.

Τοιούτο τέλος είνε πόθου άξιον.

Θάνατος –ύπνος!... Ύπνος; Ίσως όνειρα!