Ρομαντισμός - ρεαλισμός - νατουραλισμός (Σύνοψη)

• Ο Ρομαντισμός είναι ένα πανευρωπαϊκό κίνημα που εμφανίζεται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές

στην Ευρώπη.

• Ο όρος ρομαντισμός είναι ιδιαιτέρως ασαφής, καθώς αρχικά (στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα)

δηλώνει κυρίως τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη αποτυπώνει τη φύση, ενώ στη συνέχεια (τέλος του

18ου αιώνα) δηλώνει μια ανιστορική αντίληψη του κόσμου, η οποία δεν αφορά μόνο την τέχνη αλλά

συγχρόνως καθορίζει τη στάση ζωής και την σκέψη των ρομαντικών.

• Το κίνημα του Ρομαντισμού υπήρξε η ιστορική προϋπόθεση για τη δημιουργία των εθνικών φιλολογιών κατά τον 19ο αιώνα. Και αυτό όχι μόνο γιατί προώθησε την ιδέα του έθνους μέσω της τέχνης, αλλά και γιατί κατέλυσε τις ρυθμιστικές ποιητικές.

• Αν θεωρήσουμε ότι Kλασικισμός είναι η δημιουργική συνέχεια της ελληνορωμαϊκής παράδοσης,

οι ρομαντικοί στρέφονται και προς άλλες παραδόσεις και προς άλλες ιστορικές εποχές, δείχνοντας

ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Μεσαίωνα και την Ανατολή. Χωρίς όμως να απορρίπτουν την κλασική

παράδοση της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, απορρίπτουν τη ρυθμιστική λογική που επέβαλαν οι

νεοαριστοτελικές ποιητικές στην ποίηση.

• Ο Ρομαντισμός κατασκευάζει μια νέα εικόνα του καλλιτέχνη ως ενός ενορατικού, ιδιοφυούς υποκειμένου που αυτοπροβάλλεται μέσα από το έργο του ως η απόλυτη αρχή της τέχνης.

• Ο Friedrich Schlegel στρέφεται προγραμματικά κατά των κανονιστικών ποιητικών, του διαχωρισμού

της λογοτεχνίας σε είδη, του διαχωρισμού μεταξύ ζωής και τέχνης· και υπογραμμίζει την αυτονομία

του ποιητή και την αυθαιρεσία της ποιητικής πράξης.

• Ο Schiller διαχωρίζει την αφελή από την συναισθηματική ποίηση, τις ιδιοφυΐες από τις μη ιδιοφυΐες,

και αντιμετωπίζει αυτήν την κατηγοριοποίηση και ιστορικά (οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ένα με τη φύση,

οι σύγχρονοι όχι).

• Ο Ουγκώ τονίζει την ιστορικότητα της λογοτεχνίας και διαχωρίζει τρεις μεγάλες ιστορικές περιόδους

αντιστοιχώντας στην καθεμιά από ένα λογοτεχνικό γένος: την πρωτόγονη (ωδή), την αρχαία (εποποιία), την μοντέρνα ή ρομαντική (δράμα). Παράλληλα προκρίνει την υφολογική μείξη και τη μείξη των ειδών.

• Ο Schelling βλέπει στη λυρική ποίηση την έκφραση της ιδιαιτερότητας του υποκειμένου, στο έπος

την αντικειμενική ματιά πάνω στον κόσμο που δεν έχει ανάγκη το υποκειμενικό βλέμμα, ενώ στο

δράμα τη σύνθεση υποκειμενικής και αντικειμενικής οπτικής γωνίας.

• Ο Χέγκελ θα διακρίνει τρεις μεγάλες εποχές της τέχνης: εποχή της συμβολικής τέχνης (της ανατολικής τέχνης), που εκφράστηκε μέσω της αρχιτεκτονικής, της κλασσικής τέχνης (της τέχνης της

ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας), που κύρια έκφρασή της ήταν η γλυπτική, και της ρομαντικής τέχνης

(που ξεκινά τον χριστιανικό μεσαίωνα και κύριες εκφάνσεις της είναι η μουσική, η ζωγραφική και η

λογοτεχνία). Συγκεκριμένα, το αρχαίο έπος είναι η ιδανική αναπαράσταση της Ιδέας, μια και ο ήρωας

στην αρχαία επική ποίηση είναι όπως τα αρχαιοελληνικά αγάλματα, μια έκφραση απόλυτης ατομικότητας και ταυτόχρονα έκφραση των ιδανικών της κοινότητας. Περιγράφοντας την ιστορία ως ίδρυση ενός έθνους, το έπος λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως η βίβλος ενός λαού.

• Ο Γκαίτε δέχεται ότι δεν υπάρχει καθαρότητα των ειδών ή ότι μπορεί να υπάρξει μια αυστηρή τυπολογία· παραδέχεται επίσης ότι είναι δύσκολο να οριστούν τα γένη και τα είδη και αντιτείνει ένα κυκλικό σχήμα στο οποία όλα συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται μεταξύ τους, διατηρώντας ταυτόχρονα

τη μοναδικότητά τους.

• Οι ρομαντικές θεωρίες περί λυρικής ποίησης δεν σχετίζονται με τη ρητορική, καθώς ο Ρομαντισμός

αναπτύσσεται ως επιστροφή σε μια «φυσική γλώσσα».

• Μέσω της πρόζας, ο ποιητής αποκτά ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία στην επιλογή θεμάτων και αντικειμένων μίμησης, στη χρήση της γλώσσας και των ρητορικών σχημάτων, στην επιλογή του ύφους και κυρίως ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία έναντι των κανόνων και των συμβάσεων, που διέπουν τα λογοτεχνικά είδη.

• Η διάδοση του ιστορικού μυθιστορήματος σχετίζεται με την άνοδο του εθνικισμού, την άνθιση των

ιστορικών σπουδών μέσω της ανάπτυξης νέων ιστοριογραφικών μεθόδων, αλλά και την αυξανόμενη 

αίσθηση της ιστορικής αλλαγής που σηματοδοτεί ο 19ος αιώνας και άρα της συνειδητοποίησης της

απόστασης που χωρίζει το παρόν από το παρελθόν.

• Ο όρος ρεαλισμός στρέφεται ενάντια στον υποκειμενισμό της ρομαντικής ποιητικής. Ο ρεαλισμός

προσπαθεί να καταγράψει λογοτεχνικά τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, απότοκο της βιομηχανοποίησης, της αστικοποίησης και των επιστημονικών ανακαλύψεων. Ο ρεαλισμός, μέσω της παρατήρησης και όχι της φαντασίας, και με κύριο όχημα το μυθιστόρημα, προσπαθεί να σκιαγραφήσει αντικειμενικά και διεισδυτικά την επιρροή της κοινωνίας στον άνθρωπο.

• Το διήγημα αναπτύσσεται κατά τον 19ο αιώνα προσφέροντας μια φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας.

• Ο νατουραλισμός καταγράφει την κοινωνική πραγματικότητα με σχεδόν επιστημονικό τρόπο προσέγγισης, προβάλλοντας μια νέα αισθητική, η οποία αντιμετωπίζει το άσχημο και το περιθωριακό

ως άξια προσοχής, και αντιστέκεται κατ’ αυτόν τον τρόπο στην ιδεαλιστική αποτύπωση του ωραίου,

αλλά και στον αισθητικό εξωραϊσμό της πραγματικότητας, που συχνά εφάρμοσε ο ρεαλισμός.

• Η λογοτεχνία που αποτυπώνει το φανταστικό αναπτύσσεται ως απόρροια του ρομαντισμού και ως

αντίδραση τόσο στον ρεαλισμό όσο και στις επιστημονικές ανακαλύψεις.