Μίκης Θεοδωράκης

Ο Μίκης Θεοδωράκης, κρητικής καταγωγής, γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925. Έζησε σε πολλές πόλεις της Ελλάδας για να καταλήξει στην Αθήνα, στην οποία έκτοτε διαμένει. Από το 1954 έως το 1960 εργάσθηκε στο Παρίσι και στο Λονδίνο γράφοντας συμφωνική μουσική, μπαλέτα και μουσική για ταινίες.

Στα 1960 τίθεται επικεφαλής του αναγεννητικού πολιτιστικού - πολιτικού κινήματος στην Ελλάδα με επίκεντρο τη σύζευξη ποίησης και μουσικής συνθέτοντας δεκάδες κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, επιθεωρήσεις, μουσική για το αρχαίο ελληνικό δράμα και άλλα. Το κίνημα αυτό συνδέεται με τις προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις της εποχής, που στόχευαν πέρα απ΄τον εκδημοκρατισμό της κοινωνικής ζωής σε μια βαθύτερη και ευρύτερη αναγέννηση του ελληνικού λαού.

Το γεγονός αυτό τον φέρνει συχνά στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής με κορύφωση την ενεργό συμμετοχή του στο αντιστασιακό κίνημα κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74). Ο Θεοδωράκης ασχολήθηκε με όλα τα είδη της μουσικής, το δε έργο του πολύμορφο και πλούσιο, επεκτείνεται πέραν της μουσικής σε τομείς όπως η ποίηση, η πεζογραφία, η φιλοσοφία, η μουσικολογία. Ακόμα και σε πολιτικά δοκίμια.

Η πρώτη περίοδος της μουσικής του δημιουργίας (1940-53) περιλαμβάνει τραγούδια, ορατόρια, μουσική δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά έργα. Κορυφαίο έργο η Πρώτη Συμφωνία.

Η δεύτερη περίοδος, η Παρισινή (1954-59) περιλαμβάνει έργα μουσικής δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά. Κορυφαίο έργο το μπαλέτο που ανέβηκε στα 1959 στο Covent Garden, η Αντιγόνη.

Η τρίτη περίοδος 1960-80 είναι αφιερωμένη στο κίνημα της έντεχνης λαϊκής μουσικής με κυριότερες συνθέσεις τα ορατόρια Άξιον Εστί και Canto General.

Ακολουθεί η τέταρτη περίοδος από το 1981 έως το 1988, κατά την οποία, συνεχίζοντας πάντοτε να συνθέτει κύκλους τραγουδιών, επιστρέφει στη συμφωνική μουσική με κύρια έργα την Τρίτη Συμφωνία, την Εβδόμη Συμφωνία, την πρώτη του Όπερα Κώστας Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου) και το μπαλέτο Ζορμπάς.

Τέλος κατά την πέμπτη περίοδο (1989 έως σήμερα) συνθέτει βασικά τις όπερές του (λυρικές τραγωδίες) Μήδεια, Ηλέκτρα και Αντιγόνη. Την Τριλογία αυτή συμπληρώνει η καινούρια του 'Οπερα Λυσιστράτη. Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του Λυρικού Βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισμό και την τελειοποίηση της λυρικής μουσικής έκφρασης σε όλο το φάσμα της μουσικής του δημιουργίας.

Ο Μίκης Θεοδωράκης αφηγείται:

«Βρίσκομαι το φθινόπωρο του 1964 στις Σέρρες για συναυλία. Οι φαντάροι ουρά μπροστά στο θέατρο, δεν έχουν λεφτά για εισιτήριο».

Λέω «να μπούνε τζάμπα». 

Λέει ο εφοριακός, καθοδηγημένος απ’ τους ασφαλίτες που είναι πλάι του, «πρέπει να πληρώσουν το φόρο».

«Μετράτε κεφάλια και πληρώνω εγώ», τους απαντώ.

Εκείνη τη στιγμή, μπροστά στο δισκάδικο που ήταν απέναντι απ’ το θέατρο, βλέπω να σχηματίζεται μια μεγάλη ουρά.

– Περί τίνος πρόκειται; ερωτώ.

– Ήρθε ο δίσκος του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ».

Χάρηκα. Τότε βλέπω να μπαίνει πίσω πίσω στην ουρά ένας χωριάτης μαζί με το μουλάρι του. Περίεργο. Τον πλησιάζω.

– Πατριώτη, του λέω, γιατί κάθεσαι στην ουρά; Τι πουλάνε στο μαγαζί;

Αφού με κοίταξε από πάνω ως κάτω, τέλος αποφάσισε να μου μιλήσει. Είχε, φαίνεται, το φόβο πως μπορεί να είμαι αστυνομικός.

– Μάθαμε στο χωριό ότι σήμερα θα ‘ρθει στις Σέρρες το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ και το χωριό μ' έστειλε ν’ αγοράσω το δίσκο…

– Ά! του είπα, σ’ ευχαριστώ για την πληροφορία.

Και σκέφτηκα εκείνη τη στιγμή «Άραγες υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό να κάνεις στη ζωή σου; Μήπως αυτό είναι η κορυφή;…».

Το Χρέος

Τα κείμενα που αποτελούν το "Χρέος" δημοσιεύονται σε τρεις τόμους, ανάλογα με τη θεματική τους: Ο Τόμος Α («Η Αντίσταση», 1967-1970) αποτελείται από τα ημερολόγια του Μίκη Θεοδωράκη όπου καταγράφει το χρονικό της παρανομίας, της σύλληψης, της φυλάκισης και της εξορίας του. Ο Τόμος Β («Η Ανάλυση») περιέχει κείμενά του ιδεολογικού, κομματικού και αγωνιστικού χαρακτήρα, συνεντεύξεις, επιστολές, άρθρα κ.λπ., όλα εργαλεία της αντιστασιακής του δράσης για την ανατροπή της δικτατορίας (1968-1974). Ο τόμος επεκτείνεται μέχρι το 1996, με σύγχρονες πολιτικές αναλύσεις. Τα κείμενα εδώ δεν ταξινομούνται πάντοτε με αυστηρή χρονολογική σειρά - χαλαρό προβάδισμα έχει η θεματική τους συνάφεια. Ο Τόμος Γ («Η Δημιουργία», 1967-1974) περιλαμβάνει (α) ημερολόγια από την περίοδο της παρανομίας μέχρι και την έξοδό του από το Στρατόπεδο του Ωρωπού, στα οποία καταγράφει τη διαδρομή της έμπνευσής του για τα έργα που μελοποίησε εκείνη την περίοδο, (β) κείμενα που στοιχειοθετούν το «καλλιτεχνικό πιστεύω» του, (γ) θεωρητικά κείμενα με τον τίτλο «Η μαχόμενη κουλτούρα», και (δ) Παραρτήματα – στο πρώτο, οι στίχοι που μελοποίησε κατά την περίοδο της παρανομίας μέχρι και τη φυγή του από τον Ωρωπό την άνοιξη του 1970, και στο δεύτερο ο κατάλογος των συναυλιών του ανά την υφήλιο από το 1971 έως το 1974.

ΤΟΜΟΣ Α: Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Το χρέος απέναντι στην ιστορία και απέναντι στα όνειρα, του Χριστόφορου Δ. Αργυρόπουλου

Σάν πρόλογος, του Μίκη Θεοδωράκη

Σάν πρόλογος, του Ροζέ Γκαρωντύ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ 1967-1970

ΤΟΜΟΣ Β: Η ΑΝΑΛΥΣΗ

ΜΕΡΟΣ Α' : ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ 1968-1969

ΜΕΡΟΣ B' : ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ 1970-1974

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ημερολόγια 1970: Άμεσα πολιτικά προβλήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ημερολόγια 1970: Το κόμμα και η ιδεολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ημερολόγια 1971: Άμεσα πολιτικά προβλήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ημερολόγια 1971: Το κόμμα και η ιδεολογία

ΕΦΑΛΑΙΟ 5. Ημερολόγια 1972: Το κόμμα και η ιδεολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ημερολόγια 1972: Άμεσα πολιτικά προβλήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ημερολόγια 1973: Άμεσα πολιτικά προβλήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ημερολόγια 1973: Το κόμμα και η ιδεολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ημερολόγια 1974: Άμεσα πολιτικά προβλήματα

ΜΕΡΟΣ Γ' : ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ 1974-1996

Eισαγωγή: Πολιτική φιλοσοφία

Λίγα λόγια για την πολιτική μου φιλοσοφία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ημερολόγια 1974-1977: Το μεταπολιτευτικό σκηνικό

Ι. Γιατί ο Καραμανλής;

ΙI. Για την ενότητα της Αριστεράς και την εθνική συμφιλίωση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ημερολόγια 1978-1988: Οι παλινδρομήσεις της "Αλλαγής"

Ι. Η απόπειρα συνεργασίας με το ΚΚΕ

ΙI. Αυτόνομος και πάλι στην πολιτική σκηνή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ημερολόγια 1989-1996: Απροσδόκητες εξελίξεις

Ι. Για μια κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας

ΙI. Το σκεπτικό στήριξης της Νέας Δημοκρατίας και η αδιέξοδη συμμετοχή στην κυβέρνηση Μητσοτάκη

Σύνοψη: Μερικά συμπεράσματα και απολογισμός

ΤΟΜΟΣ Γ: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ΜΕΡΟΣ Α': ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ 1967-1970

ΜΕΡΟΣ Β': ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΜΟΥ "ΠΙΣΤΕΥΩ". Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

Εισαγωγή: Μπορεί να υπάρξει μουσική τέχνη για τις μάζες; Ο "κύκλος" τραγουδιών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Το Άξιον εστί, βήμα προς τη μετασυμφωνική μουσική

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Για μια σύγχρονη τραγωδία - Για ένα σύγχρονο λυρικό θέατρο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'. Τα στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'. Διόνυσος και Καρυωτάκης: Έργα πολιτικής σκοπιμότητας

Επίλογος στο "Καλλιτεχνικό μου ''πιστεύω''"

ΜΕΡΟΣ Γ': Η ΜΑΧΟΜΕΝΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Εισαγωγή

Όσα προηγήθηκαν

Τα καθήκοντα της "μαχόμενης κουλτούρας"

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Για μια νέα πολιτική κουλτούρας - Για ένα κίνημα κουλτούρας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Τέχνη για τους λίγους;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'. Για τον Επιτάφιο και Το τραγούδι του νεκρού αδελφού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'. Η δίωξη του έργου μου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'. Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ': Ο καλλιτέχνης, η τέχνη, το κοινό και το κίνημα της μαχόμενης κουλτούρας

ΜΕΡΟΣ Δ': ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ

Παρανομία

Μπουμπουλίνας - Άγιος Παύλος - Φυλακές Αβέρωφ

Αθήνα - Βραχάτι

Εξορία - Ζάτουνα

Στρατόπεδο Ωρωπού

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΟΙ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ

Το κίνημα της Μαχόμενης Κουλτούρας και η μάχη της πολιτικής συναυλίας από το 1970 ώς το 1974

Ημερολόγιο συναυλιών, 1971-1974