Με τον όρο ρεαλισμός εννοείται η προσπάθεια να καταγραφεί λογοτεχνικά η νέα κοινωνική πραγματικότητα, απότοκος της βιομηχανοποίησης, της αστικοποίησης και των επιστημονικών ανακαλύψεων. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αντώνης Δεσποτίδης: «Στη Γαλλία, εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1826 στο Mercure Français για να χαρακτηρίσει τη λογοτεχνία του πραγματικού, αυτή που, κατά τη γνώμη του συντάκτη, θα αποτελούσε τη λογοτεχνία του 19ου αιώνα.
Στην ίδια χώρα, τη δεκαετία του 1830, εμφανίζονται οι πρόδρομοι του ρεαλισμού: ο Stendhal, ο
οποίος όριζε το μυθιστόρημα ως καθρέφτη, και ο Honoré de Balzac, που απέβλεπε σε μια “μελέτη ηθών” (étude de moeurs) χρησιμοποιώντας την ακρίβεια του ζωολόγου επιστήμονα.
Στην αποκρυστάλλωσή του, όμως, σε συνειδητό λογοτεχνικό κίνημα, που έμελλε να επηρεάσει αποφασιστικά την εξέλιξη της λογοτεχνίας, συνέβαλαν οι ιστορικές συνθήκες, καθώς και το καλλιτεχνικό και το πνευματικό κλίμα της εποχής: η επανάσταση του 1848 η οποία επανέφερε στο προσκήνιο τη λαϊκή βούληση και τη δύναμη των μαζών· η ανακάλυψη της φωτογραφίας το 1839 που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τον κόσμο· η ζωγραφική του Courbet, ο οποίος ήταν αντίθετος στην εξιδανίκευση της τέχνης· το επιστημονικό κριτικό πνεύμα του SainteBeuve· ο θετικισμός του A. Comte και η μεταφορά του στην ιστορία της λογοτεχνίας από τον H. Taine.
Η νέα πίστη που έδινε το στίγμα της στο β΄ μισό του 19ου ήταν ο επιστημονισμός» (Δεσποτίδης, 1913).
Στην αποκρυστάλλωσή του, όμως, σε συνειδητό λογοτεχνικό κίνημα, που έμελλε να επηρεάσει αποφασιστικά την εξέλιξη της λογοτεχνίας, συνέβαλαν οι ιστορικές συνθήκες, καθώς και το καλλιτεχνικό και το πνευματικό κλίμα της εποχής: η επανάσταση του 1848 η οποία επανέφερε στο προσκήνιο τη λαϊκή βούληση και τη δύναμη των μαζών· η ανακάλυψη της φωτογραφίας το 1839 που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τον κόσμο· η ζωγραφική του Courbet, ο οποίος ήταν αντίθετος στην εξιδανίκευση της τέχνης· το επιστημονικό κριτικό πνεύμα του SainteBeuve· ο θετικισμός του A. Comte και η μεταφορά του στην ιστορία της λογοτεχνίας από τον H. Taine.
Η νέα πίστη που έδινε το στίγμα της στο β΄ μισό του 19ου ήταν ο επιστημονισμός» (Δεσποτίδης, 1913).
Τοποθετώντας την παρατήρηση στη θέση της φαντασίας, ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία εκφράστηκε με διαφορετικούς τρόπους, προτάσσοντας το μυθιστόρημα ως κύριο όχημα αυτής της νέας οπτικής (Balzac, Fontane, Dickens, Austin, Dostoyevsky, Zola, Flaubert, κτλ.) και επιτρέποντας συγχρόνως την ανάδυση του διηγήματος ως μείζονος λογοτεχνικού είδους της εποχής.
Η πεζογραφία είναι εκείνη που δίνει δείγματα ρεαλιστικής γραφής και, επηρεασμένη από το ιστορικό μυθιστόρημα, επιχειρεί να αποτυπώσει την ιστορία εν τω γίγνεσθαι: μόνο που αυτή η ιστορία δεν είναι πλέον μια ιστορία κοινοτήτων ή εθνών (αυτήν την έχει αναλάβει η ιστοριογραφία), αλλά μια ιστορία των υποκειμένων. Έτσι, η ρεαλιστική γραφή αναπαριστά τη δυσκολία να διατηρήσει το άτομο την αυτονομία του μέσα στους οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς, οι οποίοι τρέφονται από
την παράδοξη προβολή της πίστης στην αέναη πρόοδο και συγχρόνως από την επιθυμία για διατήρηση της καθεστηκυίας τάξης.
Ο ρεαλισμός συνίσταται δηλαδή στην προσπάθεια για μια όσο το δυνατόν αντικειμενική και ταυτόχρονα διεισδυτική σκιαγράφηση της επιρροής που ασκεί η κοινωνία στον άνθρωπο· είναι το ειρωνικό ψυχογράφημα της αστικής τάξης, η κριτική των κοινωνικών δομών, της τρέχουσας ηθικής και των συμβάσεων μεταξύ του γυναικείου και του αντρικού φύλου.
Τη βασική ιδέα τη δίνει η σύγκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα, όπως τη μελετά η φυσική ιστορία της εποχής. Δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στο προφορικό ιδίωμα των ηρώων, το οποίο οι συγγραφείς του αστικού ρεαλισμού θεωρούν εξαρτώμενο από την τάξη και το φύλο του καθενός,
επιτυγχάνουν να κατασκευάσουν διαλόγους που μοιάζουν κοινότοποι, φυσικοί, καθημερινοί, οι οποίοι όμως καταδεικνύουν τα παιχνίδια εξουσίας μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία, αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα του υποκειμένου και καταγράφουν την διάβρωση που σημαίνει το χρήμα, αλλά και τη γεμάτη συμβάσεις επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.
Αν τα ρεαλιστικά μυθιστορήματα είναι κοινωνικές τοιχογραφίες μεγάλων διαστάσεων –ή και τεραστίων, αν λάβουμε υπόψη μας την Ανθρώπινη κωμωδία του Μπαλζάκ (Honoré de Balzac, 1798-1850) που έμεινε ημιτελής, περιλαμβάνοντας 91 μυθιστορήματα από τα 137, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο του συγγραφέα–, το διήγημα είναι ένα στιγμιότυπο, μια ιστορία μικρών διαστάσεων, μια λογοτεχνική φωτογραφία που αποτυπώνει συμπυκνωμένη την κοινωνική πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου