Φιλαρμονικές εταιρείες
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη Γαλλία, παρότι θεωρήθηκε έθνος του οποίου τα μουσικά ενδιαφέροντα περιορίζονταν κυρίως στην όπερα και το μπαλέτο, υπήρξε εμφάνιση πολλών εταιρειών ενόργανης μουσικής από τo 1828, οπότε και ιδρύθηκε η Εταιρεία Συναυλιών του Κονσερβατουάρ (Société des Concerts du Conservatoire) με πολλές άλλες εταιρείες να ακολουθούν μέχρι το ορόσημο του 1871, οπότε ιδρύθηκε η Εθνική Εταιρεία Μουσικής (Société Nationale de Musique).
Μεταξύ των δύο αυτών ορίων ιδρύθηκαν στο Παρίσι περίπου 125 εταιρείες που εκτέλεσαν έργα για ορχήστρα ή μουσική δωματίου. Πολλές από αυτές διήρκεσαν πολύ λίγο, ακόμα και για μία καλλιτεχνική περίοδο (Cooper 1981).
Μουσικες ακαδημίες
Ονομαστές ήταν οι ιταλικές ακαδημίες του 16ου αιώνα στη Βενετία, τη Φλωρεντία, τη Σιένα και αλλού, όπου συζητούνταν διάφορα μουσικά θέματα ή χρηματοδοτούνταν θεατρικές παραστάσεις και παραστάσεις όπερας, μέχρι και τον 18ο αιώνα.
Η πρώτη αποκλειστικά εστιασμένη στη μελέτη της μουσικής ήταν η ακαδημία της Βερόνας που ιδρύθηκε το 1543. Οι μουσικές συναυλίες που δίνονταν εκεί προορίζονταν τις περισσότερες φορές αποκλειστικά για τα μέλη, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δίνονταν και δημόσιες συναυλίες. Οι δύο πιο φημισμένες ακαδημίες της Ιταλίας στην ιστορία της μουσικής, η Φιλαρμονική Ακαδημία (Accademia Filarmonica) της Μπολόνιας, η οποία λειτουργεί μέχρι τις μέρες μας, και η Ακαδημία των Αρκάδων (Accademia degli Arcadi) της Ρώμης, ιδρύθηκαν τον 17ο αιώνα.
Από το 1861 ως το τέλος του αιώνα ιδρύονται 21 φιλαρμονικές ακαδημίες για τη δημόσια εκτέλεση ορχηστρικής μουσικής στα μεγαλύτερα μουσικά κέντρα της Ιταλίας.
Στη Γαλλία αντίστοιχα, η πρώτη ακαδημία, με την ονομασία Ακαδημία της Ποίησης και της Μουσικής (Académie de Poésie et de Musique) ιδρύθηκε το 1570 και σκοπός της ήταν να αναβιώσει την ποίηση και τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων. Στις συναντήσεις της ακαδημίας, εκτός από μουσική, συζητούνταν και άλλα θέματα, όπως φιλοσοφία και μαθηματικά. Το κλείσιμο της ακαδημίας αυτής ακολούθησε η ίδρυση άλλων μέσα στον 17ο αιώνα, κάποιες από τις οποίες διατηρήθηκαν και τον 18ο αιώνα.
Στη Γερμανία ιδρύονται ακαδημίες για την καλλιέργεια των τεχνών και των επιστημών, η Ακαδημία των Τεχνών (Akademie der Künste) και η Ακαδημία των Επιστημών (Akademie der Wissenschaften), στο Βερολίνο, το 1696 και το 1700 αντίστοιχα. Πιο εξειδικευμένη στη μουσική ήταν η Ακαδημία Τραγουδιού του Βερολίνου (Berliner Singakademie) που ιδρύθηκε το 1791, ενώ παρόμοιες ακαδημίες τραγουδιού με τον όρο Ακαδημία τραγουδιού (Singakademie) συναντάμε στη Γερμανία και τον 19ο αιώνα.
Στην Αγγλία το ρόλο των ακαδημιών στη διάδοση της μουσικής ικανοποιούσαν τα διάφορα σχολεία και πανεπιστήμια, όπως και οι κύκλοι της αυλής μέχρι τον 18ο αιώνα.
Από τον 18ο αιώνα οι ακαδημίες απευθύνονταν σε συνεχώς διευρυνόμενο κοινό, ενώ τον 19ο αιώνα με την ίδια ονομασία συναντάμε σε πολλές πόλεις της Ευρώπης εκπαιδευτικά ιδρύματα μουσικής υπό την αιγίδα της πολιτείας. Στα τέλη του 18ου αιώνα είχε γίνει συνήθεια στις μουσικές ακαδημίες να προσκαλούν το κοινό να ακούει παραστάσεις ανά τακτά διαστήματα.
Έτσι, σταδιακά, μερικές από αυτές τις εταιρείες μετατράπηκαν σε οργανισμούς συναυλιών. To γεγονός της σύνδεσης των συναυλιών με τις ακαδημίες μαρτυρείται από το γεγονός ότι μέχρι και τον 19ο αιώνα στην Ιταλία, ή ακόμα και στη Βιέννη, αντί της λέξης «κονσέρτο» χρησιμοποιούνταν η λέξη «ακαδημία» (Plantinga 1984).
Η πρώτη χώρα που φαίνεται να ξεκίνησε το θεσμό των εταιρειών συναυλιών, ως ιδρυμάτων αποκλειστικά για το σκοπό των μουσικών παραστάσεων μη συνδεδεμένων με το θέατρο, ήταν η Αγγλία. Η πρώτη τέτοια εταιρεία ήταν η Ακαδημία Αρχαίας Μουσικής, το παράδειγμα της οποίας ακολούθησαν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Grazia 1993).
Σε μία ακαδημία του Παρισιού, η οποία ιδρύθηκε το 1741 με την επωνυμία Ακαδημαϊκή Εταιρεία των Παιδιών του Απόλλωνα ή των «Μυστών του Απόλλωνος», όπως την ονομάζει ο Συναδινός (1919, 172) (Société Académique des Enfants d’Apollon), παρουσίασε συνθέσεις του το 1882 ο Σπύρος Σαμάρας και, λόγω των καλών εντυπώσεων που άφησε από τη συναυλία, εκλέχτηκε αμέσως μέλος της εταιρείας (Συναδινός 1919).
Ιδιωτικοι οργανισμοί
Στο Μόναχο ιδρύθηκαν τον 19ο αιώνα ιδιωτικές εταιρείες με ονόματα όπως Harmonie, Frohsinn και Museum, στις οποίες μπορούσε να ακούσει κανείς φημισμένους βιρτουόζους, όπως τους Hummel και Moscheles. Οι βραδινές συναυλίες που γίνονταν σ’ αυτές τις εταιρείες είχαν μεγάλη απήχηση (Münster 2008).
Αντίστοιχος με τον όρο «ακαδημία» για ενώσεις ερασιτεχνών και επαγγελματιών που ασχολούνταν με τη μουσική ήταν στη Γερμανία, από τον 16ο αιώνα και εξής, ο όρος «collegium musicum». Ο όρος αναφέρεται σε μία ένωση από λάτρεις της μουσικής και ερασιτέχνες που πραγματοποιούσαν τακτικές συναντήσεις για την εκτέλεση μουσικής.
Τέτοιοι οργανισμοί ήταν χαρακτηριστικοί στη μουσική ζωή των αστών από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα. Παρά το λατινικό του όνομα ο όρος χρησιμοποιήθηκε, εκτός από τη Γερμανία, σε γερμανόφωνες και γενικότερα προτεσταντικές χώρες, όπως η Ελβετία και η Ολλανδία, αλλά και στην Αμερική από μετανάστες προτεσταντικών εκκλησιών. Δεν υπήρχε σταθερός τύπος σ’ αυτούς τους οργανισμούς, αλλά διέφεραν ως προς τον αριθμό και την κοινωνική προέλευση των μελών τους, τον ιδιωτικό ή δημόσιο χαρακτήρα της ένωσης, το ρόλο που έπαιζαν οι επαγγελματίες μουσικοί και την εκλογή του ρεπερτορίου.
Το κοινό χαρακτηριστικό ήταν η προέλευσή τους από τη μορφωμένη μεσαία τάξη και το ότι ήταν ερασιτεχνικοί οργανισμοί (Platen & Fenlon 2008). Σταδιακά άρχισαν να ζητάνε τη βοήθεια επαγγελματιών μουσικών και, όσο η ποιότητα των εκτελέσεών τους βελτιωνόταν, τόσο προσήλκυαν περισσότερο κοινό που πλήρωνε εισιτήριο για να τις παρακολουθήσει.
Στη Λειψία τη δεκαετία του 1830 ο J. S. Bach ήταν διευθυντής του τοπικού collegium musicum, που έδινε παραστάσεις με οργανική μουσική και καντάτες. Ο Telemann ίδρυσε και διεύθυνε collegia musica σε δύο γερμανικές πόλεις, τη Φρανκφούρτη και το Αμβούργο. Η ανάμιξη των δύο συνθετών σε αυτές τις μουσικές δραστηριότητες πραγματοποιήθηκε σε μια στιγμή που άρχισε να φαίνεται καθαρά ότι το μέλλον της ευρωπαϊκής μουσικής έπαυε να περιορίζεται στην παροχή υπηρεσιών προς την εκκλησία και την αυλή και προσανατολιζόταν προς τη μορφωμένη μεσαία τάξη, το ενδιαφέρον της οποίας επιδίωκε να κερδίσει και η οποία θα αναδεικνυόταν προστάτης της μουσικής παραγωγής και διακίνησης (Plantinga 1984).
Η τάση για μεγαλύτερο επαγγελματισμό, από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, οδήγησε στην εγκατάλειψη αυτών των ενώσεων, με αποτέλεσμα τον 19ο αιώνα ο όρος και το περιεχόμενό του να αποτελεί ένα ιστορικό απολίθωμα. Ο όρος αναβίωσε κατά τον 20ό αιώνα, κυρίως για ιδρύματα που είχαν ως κύριο έργο την εκτέλεση παλιάς μουσικής. Αυτές οι εταιρείες είχαν συνήθως μικρό αριθμό μελών, τα περισσότερα των οποίων ήταν ανώτατα στελέχη της τοπικής κοινωνίας, όπως γιατροί, δικηγόροι, έμποροι ή δημοτικοί άρχοντες, οι οποίοι συγκεντρώνονταν στο σπίτι κάποιου μέλους ή σε κάποιον άλλο χώρο και είτε έπαιζαν μουσική μόνοι τους είτε παρακολουθούσαν συναυλίες. Ο ιδιωτικός χαρακτήρας αυτών των ενώσεων φαινόταν από το ότι ήταν εξαρτημένες από μεμονωμένα ιδρυτικά μέλη, με συνέπεια συχνά να διαλύονται όταν τα μέλη τους μετακόμιζαν ή πέθαιναν (Platen & Fenlon 2008).
Συμμετοχή των γυναικών
Η συμμετοχή των γυναικών στους μουσικούς συλλόγους, αν ιδωθεί με τα δεδομένα της σημερινής εποχής, θα θεωρηθεί εξαιρετικά περιορισμένη. Για τα δεδομένα όμως της κοινωνίας των τελών του 19ου αιώνα δεν εκπλήσσει η μικρή παρουσία των γυναικών στους περισσότερους συλλόγους, μουσικούς και μη.
Η θέση των γυναικών στους μουσικούς συλλόγους ήταν περιορισμένη ακόμα και στη δυτική Ευρώπη, όπου το επάγγελμα της γυναίκας μουσικού ήταν ήδη κατοχυρωμένο. Η Harrison (2003), τονίζοντας τις διακρίσεις φύλου και κοινωνικής τάξης που υπήρχαν στις εταιρείες της Γαλλίας των μέσων του 19ου αιώνα, αναφέρει ότι η ίδρυση της Εταιρείας για τη Μουσική και τη Φωνητική (Société pour la Musique et la Phonétique) στην Μπεζανσόν της Γαλλίας το 1839 συνάντησε την εχθρική στάση των τοπικών αρχών και της αστυνομίας, επειδή η εταιρεία δεχόταν γυναίκες, κάτι που θεωρούνταν ανάρμοστο για τα ήθη, και προσθέτει ότι η είσοδος γυναικών σε σωματείο της Γαλλίας του 19ου αιώνα ήταν δείγμα ότι αυτό είχε χάσει τον ηθικό του προσανατολισμό.
Η ιδιωτική σφαίρα αποτελούσε το χώρο ανάληψης δράσης των γυναικών, ενώ οι άντρες προορίζονταν για τη δημόσια. Ο Weber (2004) παρατηρεί την κυριαρχία του ανδρικού φύλου στα συμβούλια των εταιρειών που διοργάνωναν συναυλίες κλασικής μουσικής στις αίθουσες συναυλιών των μεγάλων δυτικοευρωπαϊκών πρωτευουσών του 19ου αιώνα, καθώς η τυπικά οργανωμένη ηγεσία παραδοσιακά θεωρούνταν κατάλληλη για τους άνδρες, ενώ οι γυναίκες ασκούσαν άτυπη επίδραση αναλαμβάνοντας τη διοργάνωση συναυλιών στα σαλόνια.
Η περίπτωση της Βασιλικής Εταιρείας των Γυναικών Μουσικών (Royal Society of Female Musicians) στην Αγγλία, η οποία κατά τις δεκαετίες 1840 και 1850 οργάνωνε συναυλίες με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για άρρωστες ή ηλικιωμένες γυναίκες μουσικούς, χαρακτηρίζεται ως ορόσημο για την ιστορία της ηγεσίας των γυναικών στη μουσική ζωή (Weber 2004).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου