Ίταλο Καλβίνο -Τα αμερικανικά μαθήματα

O Ίταλο Καλβίνο (1923-1985) υπήρξε πεζογράφος, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος, ένας από τους κορυφαίους και πιο εκλεπτυσμένους συγγραφείς της μεταπολεμικής περιόδου. Γεννήθηκε στην Κούβα, αλλά σε νεαρή ηλικία επέστρεψε με την οικογένειά του στην Ιταλία και εγκαταστάθηκε στο Σαν Ρέμο. Την περίοδο 1943-1945 έλαβε ενεργό μέρος στην αντίσταση προσχωρώντας στους παρτιζάνους.

Εμφανίστηκε στην ιταλική πεζογραφία με το μυθιστόρημα Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές (1947) ύστερα από τη δημιουργική πίεση του Τσέζαρε Παβέζε. Στη δεκαετία του 1950 δημοσίευσε την τριλογία που τον καθιέρωσε, τρία σύντομα μυθιστορήματα (Ο διχοτομημένος υποκόμης, Ο αναρριχώμενος βαρόνος, Ο ανύπαρκτος ιππότης) που συναπαρτίζουν τον κύκλο Οι πρόγονοί μας (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2010).

Ο κύριος όγκος του έργου του κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη: Λίγο πριν πεις «Εμπρός» (1999), Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς (2003), Οι αόρατες πόλεις (2004), Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη (2005), Η είσοδος στον πόλεμο (2005), Η συλλογή της άμμου (2007), Οι Δύσκολοι έρωτες (2008), Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης (2009), Τελευταίο έρχεται το κοράκι (2010), Πάλομαρ (2011), Τα αμερικανικά μαθήματα (2013), Το κοσμοκωμικά (2015).

Τον Ιούνιο του 1984 ο Ίταλο Καλβίνο δέχτηκε την πρόσκληση του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ να δώσει έξι διαλέξεις με θέμα που θα διάλεγε ο ίδιος. Ο Καλβίνο επέλεξε ως θέμα του (και είναι τα τελευταία κείμενα που ολοκλήρωσε πριν πεθάνει) τις λογοτεχνικές αξίες που πρέπει πάση θυσία να διασωθούν στη νέα χιλιετία, τη χιλιετία που ζούμε τώρα και που ο ίδιος δεν πρόλαβε να ζήσει. Έτσι, τα Αμερικανικά μαθήματα λειτούργησαν τελικά ως ένα είδος πνευματικής διαθήκης του συγγραφέα και έγιναν ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του τόσο σε αναγνώστες όσο και σε μελετητές του έργου του, αφού συμπυκνώνουν αφενός τις απόψεις και τις λογοτεχνικές προτιμήσεις του συγγραφέα και αφετέρου δίνουν μια συμπαγή και πρωτότυπη άποψη για τη σχέση μυθοπλασίας και πραγματικής ζωής.

Στο δοκιμιακό βιβλίο του Τα αμερικανικά μαθήματα, ο Ίταλο Καλβίνο (Italo Calvino, 1923-1985) εισάγει τον όρο «υπερ-μυθιστόρημα» για να συνδέσει τον Περέκ (Georges Perec, 1936-1982) με

τον Μπαλζάκ και να διατυπώσει ορισμένες κατασκευαστικές αρχές που διέπουν ένα κείμενο που προφανώς τον γοητεύει:

«Ένα άλλο παράδειγμα αυτού που ονομάζω “υπερ-μυθιστόρημα»” είναι το βιβλίο του Ζωρζ Περέκ Ζωή, οδηγίες χρήσεως: ένα πολύ μεγάλο μυθιστόρημα, αποτελούμενο από πολλές ιστορίες που αλληλοτέμνονται (δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο υπότιτλός του είναι Μυθιστορήματα στον πληθυντικό), αναζωπυρώνοντας την απόλαυση των μεγάλων αφηγηματικών κύκλων αλά Μπαλζάκ. […]

Το παζλ καθορίζει το θέμα της πλοκής και το μορφικό μοντέλο του μυθιστορήματος. […] Όσο για το περιεχόμενο, ο Περέκ συνέταξε καταλόγους θεμάτων, χωρισμένων ανά κατηγορίες, και αποφάσισε ότι σε κάθε κεφάλαιο θα έπρεπε να εμφανίζεται ένα θέμα από κάθε κατηγορία –ακόμη κι αν αυτό αναπτυσσόταν ακροθιγώς–, έτσι ώστε να ποικίλλουν πάντα οι συνδυασμοί σύμφωνα με μαθηματικές πράξεις, τις οποίες δεν είμαι σε θέση να προσδιορίσω, για την ακρίβεια των οποίων όμως δεν έχω καμιά αμφιβολία. (Αν και έκανα παρέα με τον Περέκ κατά τη διάρκεια των εννιά χρόνων που

αφιέρωσε στη συγγραφή του μυθιστορήματος, δεν γνωρίζω παρά λίγους μόνο από τους κρυφούς κανόνες του.)

Αυτές οι θεματικές κατηγορίες είναι ούτε λίγο ούτε πολύ 42 και περιλαμβάνουν λογοτεχνικά παραθέματα, γεωγραφικές τοποθεσίες, ιστορικές χρονολογίες, έπιπλα, αντικείμενα, τεχνοτροπίες, χρώματα, φαγητά, ζώα, φυτά, ορυκτά κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο – όπως δεν ξέρω και πώς τα κατάφερε να τηρήσει αυτούς τους κανόνες ακόμη και στα πιο σύντομα και συνθετικά κεφάλαια.

Για να ξεφύγει από την αυθαιρεσία της ύπαρξης, ο Περέκ, όπως και ο ήρωάς του, νιώθει ανάγκη να επιβάλει στον εαυτό του αυστηρούς κανόνες (ακόμη κι αν αυτοί οι κανόνες είναι με τη σειρά τους αυθαίρετοι). […]

Θα ήθελα να επιμείνω στο γεγονός ότι, δομώντας το μυθιστόρημα με βάση σταθερούς κανόνες, τις λεγόμενες «contraintes», ο Περέκ όχι μόνο δεν κατέπνιγε την ελευθερία της αφήγησης, αλλά, αντίθετα, την ενίσχυε».

(Καλβίνο, 148-151)

•  ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥΣ