Edmund Burke - Υπεράσπιση της προκατάληψης

Στα αποσπάσματα από τους Στοχασμούς για την Επανάσταση στη Γαλλία, που ακολουθούν, ο αναγνώστης εύκολα διαπιστώνει τον μαχητικό χαρακτήρα του έργου καθώς ο στοχαστής εκλαμβάνει το συγκεκριμένο γεγονός ως μια καταστροφή πρωτοφανών διαστάσεων.

Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δέχεται επίθεση! Αυτό λοιπόν που υπερασπίζεται είναι οι παραδοσιακές αρχές και αξίες με τη μακραίωνη και τιμημένη ιστορία απέναντι στη βαρβαρότητα και στο νεωτεριστικό πνεύμα των Διαφωτιστών. Ενάντια στον αφηρημένο, θεωρητικό λόγο αντιτάσσει την προκατάληψη.

Αυτή η πολιτική μού φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα εμβριθούς στοχασμού ή, μάλλον, το ευτυχές

αποτέλεσμα τού να ακολουθεί κανείς τη φύση, η οποία είναι σοφία χωρίς στοχασμό, σοφία που υπερβαίνει τον στοχασμό. Το πνεύμα της καινοτομίας μαρτυρά κατά κανόνα έναν εγωιστικό χαρακτήρα και μια κοντόφθαλμη αντίληψη των πραγμάτων.

Οι άνθρωποι που δεν κοιτούν ποτέ πίσω, προς τους προγόνους τους, δεν θα κοιτάξουν ποτέ μπροστά, προς τους απογόνους τους. Επιπλέον, ο λαός της Αγγλίας γνωρίζει καλά ότι η ιδέα της κληρονομιάς παρέχει μια βέβαιη αρχή συντήρησης και μια βέβαιη αρχή μεταβίβασης, χωρίς να αποκλείει καθόλου την αρχή της προόδου. Επιτρέπει την απόκτηση, αλλά διασφαλίζει ό,τι αποκτά.

Οποιαδήποτε πλεονεκτήματα αντλούνται από ένα κράτος που στηρίζεται στις αρχές αυτές παγιώνονται, όπως συμβαίνει με ένα αδιαίρετο και αναπαλλοτρίωτο οικογενειακό αγαθό. […]

Έτσι, χάρη στην πρόνοια μιας θαυμαστής σοφίας, η οποία διασφαλίζει τη συνοχή της μεγάλης

μυστηριώδους κοινωνίας των ανθρώπων, το όλον δεν είναι ποτέ ούτε γερασμένο, ούτε μεσήλικο, ούτε νεαρό, αλλά παραμένει σε μια κατάσταση αμετάβλητης σταθερότητας, διαμέσου της αδιάκοπης εναλλαγής της παρακμής, της πτώσης, της αναγέννησης και της προόδου. Έτσι, ακολουθώντας το παράδειγμα της φύσης και στους χειρισμούς μας που σχετίζονται με την πολιτεία, ό,τι βελτιώνουμε δεν είναι ποτέ ριζικά καινούργιο, ενώ ό,τι διατηρούμε δεν καταντά ποτέ εντελώς απαρχαιωμένο. […]

Χάρη στην αντίστασή μας στην καινοτομία, χάρη στην ψυχρή νωθρότητα του εθνικού μας χαρακτήρα, φέρουμε ακόμα τη στάμπα των προπατόρων μας. Δεν έχουμε χάσει (όπως αντιλαμβάνομαι) τη

γενναιοδωρία και την αξιοπρέπεια της σκέψης του 14ου αιώνα· δεν έχουμε ακόμα εκλεπτυνθεί σε αγρίους.

Δεν είμαστε οι προσήλυτοι του Ρουσσώ, δεν είμαστε οι μαθητές του Βολταίρου· ο Ελβέτιος δεν έχει καμιά τύχη ανάμεσά μας. Οι άθεοι δεν είναι οι ιεροκήρυκές μας και οι τρελοί δεν είναι οι νομοθέτες μας. […] Δεν μας έχουν ανοίξει και έπειτα ξαναράψει, για να μας στουμπώσουν, σαν βαλσαμωμένα πουλιά σε μουσείο, με άχυρα και κουρέλια και ασήμαντα, λερωμένα κομμάτια χαρτιού σχετικά με τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Διατηρούμε το σύνολο των συναισθημάτων μας ακόμα ατόφιο και ακέραιο, ανεπιτήδευτο από τη

σχολαστικότητα και την απιστία. Έχουμε πραγματικές καρδιές από σάρκα και αίμα να χτυπάνε στο στήθος μας. Φοβόμαστε τον Θεό· αντιμετωπίζουμε τους βασιλείς με δέος, με τρυφερότητα τα κοινοβούλια· με ευπείθεια τους άρχοντες, με ευλάβεια τους ιερείς και με σεβασμό την αριστοκρατία. […]

Βλέπετε, κύριε, σε αυτό τον διαφωτισμένο αιώνα έχω το θράσος να ομολογώ ότι είμαστε γενικά

άνθρωποι με φυσικά συναισθήματα· ότι, αντί να αποβάλλουμε όλες τις παλαιές μας προκαταλήψεις, σε πολύ μεγάλο βαθμό τις περιθάλπουμε· και θα πρόσθετα, προς ακόμα μεγαλύτερη καταισχύνη μας, ότι τις περιθάλπουμε επειδή ακριβώς είναι προκαταλήψεις. […] Σε περίπτωση ανάγκης η προκατάληψη είναι πάντα άμεσα διαθέσιμη· έχει δεσμεύσει από πριν τον νου σε μια σταθερή πορεία σύμφωνη με τη σοφία και την αρετή, έτσι ώστε τη στιγμή της απόφασης ο άνθρωπος να μην μένει ποτέ διστακτικός και αναποφάσιστος, αμήχανος και γεμάτος αμφιβολίες.

Burke, E. (2010), Στοχασμοί για την Επανάσταση στη Γαλλία.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η συνταύτιση Burke και συντηρητισμού πιθανόν να έφερνε σε αμηχανία τον ίδιο τον Burke, και ίσως να τον αδικεί, στον βαθμό που η απόλυτη εναντίωσή του στη Γαλλική Επανάσταση μπορεί να τον κατατάξει στους αρνητές της προόδου και στις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης.

Οφείλουμε, για παράδειγμα, να σημειώσουμε ότι υπερασπίστηκε την Αμερικανική Επανάσταση, όπως υπερασπίστηκε και τα δικαιώματα των Ινδών υπηκόων της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Ο ίδιος ο στοχαστής δεν θα έβρισκε εδώ κάποια αντίφαση σχετικά με τη στάση του προς την Επανάσταση του

1789. Θεωρεί ότι οι Αμερικανοί έποικοι δικαίως εξεγείρονται εναντίον του Βρετανικού Στέμματος, διότι το τελευταίο δεν σέβεται τα δικαιώματα που έχουν ως Άγγλοι, όπως θεωρεί ότι οι Ινδοί αξίζουν καλύτερη μεταχείριση, στη βάση του δικού τους μακραίωνου πολιτισμού (Quinton, 2007, σ. 291).

Παρατηρούμε, επομένως, ότι ο συντηρητισμός του Burke επιτρέπει στοιχεία φιλελευθερισμού και είναι αρκετά εκλεπτυσμένος, ώστε να μην ανάγεται εύκολα και να μην εξαντλείται στην αντίδραση και στην παλινόρθωση