James Cook

Ο θαλασσοπόρος που εξερεύνησε τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία, ενώ έδωσε το «λάθος» όνομα στα καγκουρό. Πέθανε στη Χαβάη σε συμπλοκή με τους ιθαγενείς και το σώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα...

Ο Τζέιμς Κουκ γεννήθηκε το 1728 στο Γιορκσάιρ της Αγγλίας. Τα ταξίδια του θεωρούνται εξαιρετικά σημαντικά όχι μόνο επειδή ανακάλυψε νέα και άγνωστα μέρη, αλλά επειδή μελέτησε και παρατήρησε τους ανθρώπους, τις συνήθειές τους και τον τρόπο ζωής τους. Οι σημειώσεις που κρατούσε στο ημερολόγιό του και τα σκίτσα του ζωγράφου του πλοίου είναι πραγματικά αξιοθαύμαστα, καθώς αποτελούν ένα είδος ανθρωπολογικής μελέτης για όλες αυτές τις φυλές που ήλθε σε επαφή. Εκτός των άλλων, ο Κουκ μετέφερε στην Αγγλία – η οποία προσπαθούσε να επιβληθεί ως θαλάσσια αυτοκρατορία – νέα προϊόντα, έδωσε το έναυσμα για περαιτέρω μελλοντικές εξερευνήσεις, καθώς επίσης έβαλε τα θεμέλια για τη συνέχιση της βρετανικής αποικιοκρατίας. Οι ανακαλύψεις και τα ταξίδια του ήταν αυτές που ώθησαν τους Βρετανούς να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στον μέχρι τότε, άγνωστο, Ειρηνικό ωκεανό....

Μπάρκαρε με αφορμή ένα παράξενο νόμισμα  Σε ηλικία μόλις 16 ετών, κι ενώ εργαζόταν σε ένα κατάστημα, ένας από τους πελάτες πλήρωσε για τα προϊόντα που είχε αγοράσει με ένα παράξενο νόμισμα που επάνω του αναγράφονταν τα γράμματα SSC (South Sea Company – Εταιρεία Νότιας Θάλασσας). Οι εικόνες που έρχονταν στο μυαλό του για ανεξερεύνητα μέρη του έγιναν έμμονες ιδέες κι έτσι παραιτήθηκε από το κατάστημα που εργαζόταν και αποφάσισε να μπαρκάρει. Το 1755 κατετάγη ως κελευστής στο Βρετανικό Πολεμικό Ναυτικό και συμμετείχε στην εκστρατεία στη βόρεια Αμερική κατά τον Επταετή Πόλεμο ως τοπογράφος στρατού. Η προσοχή και ο ζήλος που έδειχνε στα ταξίδια του σύντομα τον έκαναν διάσημο και τελικά χρηματοδοτήθηκε από το Στέμμα για τις αποστολές του. 

Καταπολέμησε το σκορβούτο και έφτιαξε σπουδαίους χάρτες 

Ο Κουκ ήταν πρωτοπόρος ναυτικός και εξερευνητής για την εποχή του, καθώς ήταν ο πρώτος που κατάφερε να καταπολεμήσει το σκορβούτο, ασθένεια που μάστιζε τους ναυτικούς εκείνη την εποχή. Πιο συγκεκριμένα, τους ανάγκασε πειραματικά να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες γκρέιπφρουτ και ξινολάχανου. Η τακτική αυτή οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το σκορβούτο τελικά προκαλούταν από την έλλειψη βιταμίνης C στον οργανισμό. Ακόμα, ο Κουκ υπήρξε ο πρώτος ικανός χαρτογράφος. Χαρτογράφησε πολλά συμπλέγματα νησιών, τις ακτές της Αυστραλίας και άλλα νέα μέρη, ενώ οι χάρτες του χρησιμοποιούνταν ευρέως μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Ακόμα, ενίσχυσε την ενδυμασία των ναυτικών με πιο ζεστά και άνετα ρούχα ώστε να προστατεύονται από τη βροχή και τον αέρα. 

Τα ταξίδια στη Ταϊτή και τη Νέα Ζηλανδία 

Στο πρώτο του ταξίδι (1768-1771) ο Κάπτεν Κουκ πραγματοποίησε τον περίπλου της νότιας Αμερικής, έκανε παρατηρήσεις στους πλανήτες και τα αστέρια και στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς το νησιωτικό σύμπλεγμα της Νέας Ζηλανδίας, το οποίο εξερεύνησε και χαρτογράφησε. Συγκεκριμένα, ο Ειρηνικός Ωκεανός, αν και είχε εξερευνηθεί 200 χρόνια πριν από το Μαγγελάνο, παρέμενε μία αχανής και ανεξερεύνητη θάλασσα με πολλά μυστήρια και προκλήσεις. Ο Κουκ ξεκίνησε από την Αγγλία τον Αύγουστο του 1768 πλέοντας κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού φτάνοντας στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας στις 13 Νοεμβρίου 1768. Συνέχισε το ταξίδι του περνώντας το νοτιότερο άκρο της νοτίου Αμερικής, τη Γη του Πυρός και πιο συγκεκριμένα, από το εξαιρετικά επικίνδυνο Ακρωτήριο Χορν στις 25 Ιανουαρίου 1769. Σκοπός του ήταν να φτάσει στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Πολυνησίας, καθώς στο συγκεκριμένο ταξίδι, εκτός των άλλων, ο Κουκ έπρεπε με το πλήρωμά του να εγκαθιδρύσει ένα αστρονομικό παρατηρητήριο στην Ταϊτή. Τη χρονιά εκείνη η Αφροδίτη επρόκειτο να περάσει μπροστά από τον Ήλιο. Σκοπός λοιπόν ήταν η παρατήρηση και η καταγραφή του φαινομένου ώστε οι επιστήμονες της εποχής να μπορέσουν να καταλήξουν σε καλύτερα συμπεράσματα για το Ηλιακό μας σύστημα. Ο Κουκ εντυπωσιάστηκε από τους ιθαγενείς της Ταϊτής αλλά και από το φυσικό περιβάλλον των νησιών....

Στις 8 Οκτωβρίου 1769 προσάραξε στη Νέα Ζηλανδία όπου ήρθε σε επαφή με τους ιθαγενείς, τους περίφημους Μαορί. Στην ουσία, πρόκειται για την ίδια φυλή με τους Πολυνήσιους που συνάντησε ο Κουκ στην Ταϊτή και του προξένησαν μεγάλη εντύπωση. Έγραφε μάλιστα στο ημερολόγιό του πως οι Μαορί ήταν «μεσαίου μεγέθους, με δέρμα στο χρώμα του χαλκού, μακριά ίσια κατάμαυρα μαλλιά, ζωγράφιζαν το σώμα τους με μαύρες και κόκκινες γραμμές ενώ συνήθιζαν να φορούν δέρματα από φώκιες». 

Προσπάθησε να πείσει τους Μαορί να μην τρώνε ανθρώπινο κρέας, καθώς μετά τις μάχες συνήθιζαν να τρώνε τους ηττημένους εχθρούς τους. Δεν το έκαναν ούτε από ανάγκη ούτε από πείνα. Ήταν καθαρά ένα πολεμικό έθιμο. 

Η Αυστραλία και τα καγκουρό 

Από τη Νέα Ζηλανδία ο Κουκ έπλευσε προς την Αυστραλία, όπου ήλθε σε επαφή με τους γηγενείς Αβοριγίνες. Ο Κουκ παρατήρησε τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των γηγενών και κατέγραψε ακόμα τα νέα ζώα και φυτά που είδε. Ένα από αυτά τα ζώα ήταν και το περίφημο καγκουρό. Ο Κουκ είδε το περίεργο αυτό ζώο και αρχικά το αποκάλεσε «τέρας», καθώς δεν έμοιαζε με κανένα άλλο ευρωπαϊκό ζώο. Ρώτησαν τότε κάποιον ιθαγενή πώς λεγόταν το ζώο αυτό, αλλά ο ιθαγενής δεν κατάλαβε τη γλώσσα τους και απάντησε «κα γκα ρου», δηλαδή «δεν καταλαβαίνω τι μου λες». Ο Κουκ συμπέρανε λανθασμένα πως αυτή είναι η ονομασία του ζώου και το κατέγραψε. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως η ονομασία αυτή δεν είναι η σωστή....

Το Σεπτέμβριο του 1770 το Endeavour έφτασε στη Νέα Γουινέα. Οι αυτόχθονες έμοιαζαν πολύ στους Αβοριγίνες, ωστόσο επειδή ήταν βαμμένοι το χρώμα του δέρματός τους δε μπορούσε να φανεί καθαρά. Τον Ιούλιο του 1771 ο Κουκ έφθασε στην πατρίδα του νιώθοντας πως «είχε ταξιδέψει παντού και πουθενά». Η επιστροφή στην Αγγλία τον είχε ταράξει, οι εφημερίδες της εποχής ωστόσο έγραφαν διθυραμβικά σχόλια για τα ταξίδια του. Κάποιες εφημερίδες μάλιστα υπερέβαλαν και ανέφεραν ότι ο Κουκ είχε ανακαλύψει την περίφημη «Νότια Ήπειρο» και πως το νησάκι Savu ήταν «το πρώτο θαύμα στον κόσμο – μία χώρα καλά κατοικημένη που η πορνεία δεν υπήρξε ποτέ»....

Ο γύρος της Αφρικής και η κατάρριψη της θεωρίας ότι υπάρχει η θρυλούμενη «νότια γη» 

Το δεύτερο ταξίδι του Τζέιμς Κουκ πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 1772-1775. Χρηματοδοτήθηκε από τη Βασιλική Εταιρία του Λονδίνου και αυτή τη φορά, ο Κουκ αποφάσισε να πλεύσει με αντίθετη φορά, δηλαδή από την ανατολή προς τη δύση. Έκανε το γύρο της Αφρικής, έπλευσε το νότιο Ειρηνικό αλλά και προς τη μεριά της Ανταρκτικής. Ο Κουκ συμπέρανε ότι δεν υπάρχει ξηρά παρά μόνο πάγος. Κατέρριψε έτσι και την άποψη για την περίφημη «Νότια Γη», τον θρύλο της εποχής για μία αχανή, ανεξερεύνητη ήπειρο νότια της Αυστραλίας....

Στη συνέχεια ο Κουκ έπλευσε προς την Αυστραλία και τα νησιά της Ωκεανίας όπου ήρθε σε επαφή με ιθαγενείς. 

Ο Κουκ παρατήρησε καλύτερα τους Μαορί, κατέγραψε το γεγονός ότι έβαφαν τα σώματά τους με κόκκινη μπογιά καθώς επίσης και το ότι ένας από τους ιθαγενείς προσπάθησε να χύσει λάδι στα μαλλιά του Κουκ (το κεφάλι για αυτούς είναι το πιο «ιερό» μέρος του σώματος). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αναφορές του Κουκ αλλά και οι προσπάθειες του ίδιου να προσεγγίσει τους ιθαγενείς είναι από τις πρώτες ανθρωπολογικές αναφορές που έχουν καταγραφεί. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τον τρόπο που προσέγγισε τους πολιτισμούς και τις φιλίες που ανέπτυξε με ορισμένους από τους γηγενείς. Εντύπωση επίσης του προκάλεσαν τα τατουάζ, τα οποία ήταν μεν εξαιρετικά οδυνηρά, αποτελούσαν όμως για τους Μαορί μία τελετή ενηλικίωσης, καθώς κάλυπταν μ’ αυτά ακόμα και τα πρόσωπά τους....

Τον Μάρτιο του 1774 ο Κουκ έφτασε στο Νησί του Πάσχα. 

Οι ιθαγενείς τους προσέφεραν πατάτες, μπανάνες και ζαχαροκάλαμα. Ο ζωγράφος του πλοίου εντυπωσιάστηκε από τα πανύψηλα και αλλόκοτα αγάλματά τους, τα περίφημα μοάι, αρχικά για το μέγεθός τους και στη συνέχεια για το γεγονός ότι δε βρέθηκαν εργαλεία στο νησί και, δεύτερον, ότι και οι ίδιοι οι γηγενείς δε γνώριζαν κάτι συγκεκριμένο για την προέλευση των αγαλμάτων. Ο Κουκ εντυπωσιάστηκε από τους ιθαγενείς καθώς έμοιαζαν εκπληκτικά με τους Μαορί τόσο στο σωματότυπο, τα τατουάζ και τα όπλα αλλά και στη γλώσσα, αν και τους χώριζαν εκατοντάδες μίλια από τα νησιά της Ωκεανίας....

Το τελευταίο ταξίδι 

Βασική αποστολή του Κουκ στο τρίτο (και τελευταίο…) ταξίδι του ήταν η ανακάλυψη και χαρτογράφηση ενός περάσματος το οποίο ένωνε τον βόρειο Ειρηνικό με τον Αρκτικό Ωκεανό. Η ανακάλυψη ενός τέτοιου περάσματος, θεωρητικά έστω, θα είχε σπουδαία εμπορική σημασία, καθώς τα πλοία θα μπορούσαν να περνούν άνετα από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό αποφεύγοντας το εξαιρετικά επικίνδυνο ακρωτήριο Χορν, αλλά και τον περίπλου ολόκληρης της αμερικανικής ηπείρου. Ο Κουκ, στη συνέχεια, κατευθύνθηκε προς τις βόρειες αμερικανικές ακτές και συγκεκριμένα στις βορειοδυτικές ακτές του Καναδά, αφού πρώτα πέρασε από το νησιωτικό σύμπλεγμα της Χαβάης, το οποίο ονόμασε Νησιά Σάντουιτς. Έπλευσε κατά μήκος της Αλάσκας, πέρασε τον Βερίγγειο Πορθμό και έφθασε στην Αρκτική προσπαθώντας να σπάσει τον πάγο.

Παρέμεινε για αρκετό διάστημα στη Χαβάη με σκοπό να παρατηρήσει τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού, τον Φεβρουάριο όμως του 1779, συνέβη το μοιραίο. Κάποια μέρα χάθηκε μία από τις βάρκες του πλοίου, ο Κουκ κατηγόρησε γι΄ αυτό τον αρχηγό της φυλής των ιθαγενών και τον έπιασε αιχμάλωτο. Οι ιθαγενείς, όπως ήταν φυσικό, εξοργίστηκαν με το γεγονός και σε μία συμπλοκή μεταξύ Άγγλων και γηγενών, ο Κουκ χτυπήθηκε θανάσιμα στο κεφάλι και ξεψύχησε. Στο σημείο όπου πέθανε τοποθετήθηκε αναθηματική πλάκα, ενώ η σορός του δε θάφτηκε αλλά ρίχτηκε στη θάλασσα όπως ήταν το ναυτικό έθιμο της εποχής. Το πλοίο του εξερευνητή συνέχισε, ακέφαλο πλέον, τον δρόμο του περνώντας από τις ακτές της Κίνας, της νοτιοανατολικής Ασίας, της Αφρικής και διασχίζοντας τον Ατλαντικό έφθασε πλέον στην Αγγλία....

➤  Τατουάζ