John Stuart Mill - Η υπέρτατη αξία της ελευθερίας

Το δοκίμιο του Mill Περί ελευθερίας, του 1859, είναι πιθανώς η πιο κλασική υπεράσπιση της ατομικής

ελευθερίας με φιλελεύθερους όρους τον 19ο αιώνα.

Στο παρακάτω απόσπασμα συνοψίζονται κύριες πτυχές της: η ελευθερία της συνείδησης και έκφρασης της γνώμης, της πράξης και του συνεταιρίζεσθαι.

Υπάρχει, όμως, ένα πεδίο δράσης το οποίο μόνον έμμεσα ενδιαφέρει –αν ενδιαφέρει– την κοινωνία ως έννοια διαφορετική από το άτομο: περιλαμβάνει εκείνη την πλευρά της ζωής και τη συμπεριφορά του ατόμου που θίγει μόνο τον εαυτό του ή, αν θίγει και τους άλλους, αυτό γίνεται μόνο με την ελεύθερη, εκούσια και άνευ πλάνης συναίνεση και συμμετοχή τους.

Όταν λέω μόνον τον εαυτό του, εννοώ άμεσα και κατά πρώτο λόγο· γιατί ό,τι θίγει τον εαυτό του ενδέχεται, μέσω ακριβώς του εαυτού του, να θίγει και τους άλλους· και η αντίρρηση που μπορεί να στηριχτεί σε αυτό το ενδεχόμενο θα εξεταστεί στη συνέχεια.

Αυτός είναι, λοιπόν, ο καθαυτό χώρος της ανθρώπινης ελευθερίας. Περιλαμβάνει, πρώτο, τον

εσωτερικό κόσμο της συνείδησης, απαιτώντας ελευθερία συνείδησης με την ευρύτερη έννοια του όρου, ελευθερία σκέψης και αισθήματος, απόλυτη ελευθερία γνώμης και άποψης για όλα τα θέματα: πρακτικά ή θεωρητικά, επιστημονικά, ηθικά ή θεολογικά. 

Η ελευθερία έκφρασης και δημοσίευσης γνωμών ίσως φανεί ότι διέπεται από κάποια διαφορετική αρχή, αφού αναφέρεται στη συμπεριφορά ενός ατόμου η οποία αφορά τους άλλους ανθρώπους· αλλά, λόγω του ότι είναι τόσο σημαντική όσο και αυτή καθαυτή η ελευθερία σκέψης και στηρίζεται ως επί το πλείστον στην ίδια λογική, είναι ουσιαστικά αδιαχώριστη από αυτήν.

Δεύτερο, σύμφωνα με αυτήν την αρχή, απαιτείται ελευθερία ως προς τις ατομικές προτιμήσεις και επιδιώξεις μας, να διαμορφώνουμε τον τρόπο ζωής μας έτσι όπως ταιριάζει στο χαρακτήρα μας, να ενεργούμε όπως μας αρέσει, υφιστάμενοι τις συνέπειες, που ενδέχεται να προκύψουν, χωρίς προσκόμματα από τους συνανθρώπους μας, εφόσον αυτό που κάνουμε δεν τους βλάπτει, ακόμα κι αν αυτοί θεωρούν τη συμπεριφορά μας ανόητη, διεστραμμένη ή λαθεμένη.

Τρίτο, από αυτήν την ελευθερία του κάθε ατόμου απορρέει η ελευθερία, μέσα στα ίδια όρια, του συνεταιρίζεσθαι των ατόμων· ελευθερία να συνενώνονται οι άνθρωποι για την επίτευξη οποιουδήποτε σκοπού, που δεν είναι επιζήμιος για τους άλλους: προϋποτίθεται βέβαια ότι τα εν λόγω άτομα είναι ενήλικα και δεν αναγκάζονται ούτε πλανώνται για να συνενωθούν.

Η κοινωνία στην οποία δε γίνονται σεβαστές όλες αυτές οι ελευθερίες δεν είναι ελεύθερη, όποια κι αν είναι η μορφή διακυβέρνησής της· δεν είναι επίσης απόλυτα ελεύθερη και η κοινωνία στην οποία αυτές οι ελευθερίες δεν υφίστανται στην πλήρη και απόλυτη μορφή τους. 

Η μόνη ελευθερία που είναι άξια του ονόματός της είναι η ελευθερία να επιδιώκουμε το όφελός μας με το δικό μας τρόπο, αρκεί να μην προσπαθούμε να βλάψουμε τους άλλους ή να τους εμποδίσουμε να επιτύχουν το ίδιο πράγμα.

Κάθε άνθρωπος είναι αυτός ο ίδιος ο καλύτερος προστάτης της σωματικής, διανοητικής ή πνευματικής υγείας του. Οι άνθρωποι ωφελούνται περισσότερο όταν επιτρέπουν στους συνανθρώπους τους να ζουν όπως νομίζουν καλύτερα, παρά όταν αναγκάζουν κάθε άνθρωπο να ζει όπως νομίζουν καλύτερα οι υπόλοιποι.

Mill, J.S. (1983), Περί ελευθερίας.