Michael Oakeshott - Το συντηρητικό ταμπεραμέντο

Στο θεωρούμενο ως κλασικό δοκίμιό του Το να είσαι συντηρητικός (On being conservative, 1956), o Βρετανός πολιτικός φιλόσοφος Michael Oakeshott εκφράζει υποδειγματικά τη θέση ότι ο συντηρητισμός συνιστά μια προδιάθεση προς τα πράγματα, μια ψυχοδιανοητική κατάσταση, και όχι μια συστηματική θεωρία ή ιδεολογία. Σε αυτή την προοπτική, ο συντηρητισμός προτιμά το καθιερωμένο και το οικείο, ενώ αντιτίθεται στις μεγάλες και απότομες αλλαγές, αλλά δεν μπορεί μόνος του να συγκροτήσει μια ολοκληρωμένη δέσμη δημόσιων πολιτικών.

Το να είναι κάποιος συντηρητικός, λοιπόν, σημαίνει να προτιμά το οικείο από το άγνωστο, το δοκιμασμένο από το αδοκίμαστο, το γεγονός από το μυστήριο, το πραγματικό από το πιθανό, το περιορισμένο από το απεριόριστο, το κοντινό από το απόμακρο, το επαρκές από το υπεραρκετό, το βολικό από το τέλειο, το τωρινό γέλιο από την ουτοπική ευδαιμονία. Θα προτιμήσει τις οικείες σχέσεις και την αφοσίωση από τη σαγήνη πιο επικερδών προσηλώσεων. Θα είναι λιγότερο σημαντικό να αποκτήσει και να διευρύνει από το να διατηρήσει, να καλλιεργήσει και να απολαύσει. Η θλίψη της απώλειας θα είναι πιο έντονη από τον ενθουσιασμό της καινοτομίας ή της υπόσχεσης.

Ο συντηρητικός ανταποκρίνεται στην κατάστασή του, ζει σύμφωνα με τις δυνατότητές του, αρκείται στην επιθυμία για μεγαλύτερη βελτίωση, σύμφωνη προς τον εαυτό του και τις περιστάσεις. […]

Από όλα αυτά κάποιος με συντηρητική ιδιοσυγκρασία εξάγει ορισμένα συμπεράσματα. Πρώτον, η

καινοτομία συνεπάγεται συγκεκριμένες απώλειες και πιθανά κέρδη, και επομένως το βάρος της απόδειξης ότι η προτεινόμενη αλλαγή μπορεί να αναμένεται συνολικά επωφελής εναπόκειται στον επίδοξο νεωτεριστή.

Δεύτερον, πιστεύει ότι, όσο περισσότερο μια καινοτομία oμοιάζει με επαύξηση (δηλαδή, όσο πιο ξεκάθαρα οικεία είναι, παρά απλώς επιβάλλεται σε μια κατάσταση), τόσο λιγότερο πιθανό είναι να καταλήξει σε ζημιά.

Τρίτον, θεωρεί ότι μια καινοτομία που είναι απάντηση σε ένα συγκεκριμένο ελάττωμα, σχεδιασμένη να

επανορθώσει μια συγκεκριμένη ανισορροπία, είναι περισσότερο επιθυμητή από κάποια η οποία πηγάζει από την έννοια μιας γενικά βελτιωμένης κατάστασης ανθρώπινων συνθηκών και είναι πολύ πιο επιθυμητή από κάποια η οποία έχει προκύψει από ένα όραμα τελειότητας. Κατά συνέπεια, προτιμά μικρές και περιορισμένες καινοτομίες παρά μεγάλες και αόριστες.

Τέταρτον, προτιμά έναν μάλλον αργό παρά γρήγορο ρυθμό και σταματά για να παρατηρεί τις τρέχουσες συνθήκες και να κάνει τις κατάλληλες προσαρμογές. Και, τέλος, πιστεύει ότι η περίσταση είναι σημαντική. Και, με τις υπόλοιπες μεταβλητές σταθερές, θεωρεί ότι η πιο ευνοϊκή περίσταση για καινοτομία είναι όταν η προβλεπόμενη αλλαγή είναι περισσότερο πιθανό να είναι περιορισμένη και λιγότερο πιθανό να υπονομευτεί;; από ανεπιθύμητες και μη διαχειρίσιμες συνέπειες.

Η ιδιοσυγκρασία του συντηρητικού είναι, λοιπόν, θερμή και θετική σε σχέση με τη διασκέδαση και

ανάλογα ψυχρή και επικριτική σε σχέση με την αλλαγή και την καινοτομία: αυτές οι δύο προδιαθέσεις

υποστηρίζουν και διασαφηνίζουν η μία την άλλη.

Ένας άνθρωπος με συντηρητικό ταμπεραμέντο δεν πιστεύει ότι ένα γνωστό καλό πρέπει ελαφρά τη καρδία να εγκαταλειφθεί για κάτι άγνωστο καλύτερο. Δεν είναι ερωτευμένος με ό,τι είναι επικίνδυνο και δύσκολο, δεν του αρέσει η περιπέτεια, δεν έχει καμία παρόρμηση να πλεύσει σε ανεξερεύνητες θάλασσες.

Γι’ αυτόν δεν υπάρχει καμιά μαγεία στο να χαθεί, να είναι σαστισμένος ή ναυαγός. Αν αναγκαστεί να περιηγηθεί στο άγνωστο, θεωρεί προτέρημα να έχει συνέχεια το προβάδισμα.

Αυτό που άλλοι εύλογα χαρακτηρίζουν ως δειλία ο ίδιος το θεωρεί λογική σύνεση, αυτό που άλλοι

ερμηνεύουν ως αδράνεια το αναγνωρίζει ως μια διάθεση να ευχαριστιέται μάλλον, παρά να εκμεταλλεύεται.

Είναι επιφυλακτικός και έχει την τάση να δείχνει τη συναίνεση ή την άρνησή του όχι απόλυτα, αλλά με

διαβαθμίσεις. Παρατηρεί την κατάσταση εξετάζοντας κατά πόσο τείνει να διαταράξει την οικειότητα των χαρακτηριστικών του κόσμου του.

Oakeshott, M. (1962), On being consevative. Στου ίδιου, Rationalism in politics and other essays, Νέα Υόρκη: Basic Books. Στο Love, N. (επιμ.), (1998), Dogmas and dreams. A reader in modern political ideologies (2η έκδ., Τσάταμ (N.J.): Chatham House Publishers, σσ. 120, 122-123.