Milton Friedman - Το περιορισμένο κράτος

Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να θεωρηθεί συνδυαστικά ως μια κατεδαφιστική κριτική στην κεϋνσιανή (εκ του J.M. Keynes) πολιτική οικονομία και στο κοινωνικό κράτος, καθώς και ως ένα αίτημα αναβίωσης του κλασικού φιλελευθερισμού, με έμφαση στη διεκδίκηση της ατομικής οικονομικής ελευθερίας και της πρωτοκαθεδρίας των ελεύθερων αγορών, χωρίς εξίσου ισχυρή εμμονή στα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες.

Ο Friedman, ο πλέον διακεκριμένος μαζί με τον Hayek νεοφιλελεύθερος οικονομολόγος, συνοψίζει ορισμένες από τις κυριότερες θέσεις του περί κράτους.

Είναι ένα αναγκαίο κακό, διότι, ενώ είναι απαραίτητο ως μέσο για τη διασφάλιση της ελευθερίας, έχει την εγγενή τάση να επεκτείνεται, με αποτέλεσμα να απειλεί τις ίδιες τις ελευθερίες τις οποίες οφείλει να προστατεύσει.

Επομένως, το κράτος θα πρέπει να είναι περιορισμένο –να εγγυάται την τάξη και την ασφάλεια, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τους κανόνες ανταγωνισμού στην ελεύθερη αγορά–, όπως εξίσου περιορισμένη πρέπει να είναι και η εξουσία των πολιτικών.

Αυτές οι απόψεις, πάντως, δεν τον εμπόδισαν να ενεργήσει ως οικονομικός σύμβουλος στο δικτατορικό καθεστώς του Πινοσέτ στη Χιλή. Για τον ελεύθερο άνθρωπο, η χώρα είναι το σύνολο των ατόμων που την απαρτίζουν, όχι κάτι πάνω από αυτά. Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι υπερήφανος για μια κοινή κληρονομιά και τηρεί τις κοινές παραδόσεις.

Θεωρεί όμως την κυβέρνηση ένα μέσο, ένα εργαλείο, όχι χορηγό ευνοιών και δώρων, ούτε κύριο ή Θεό που πρέπει να λατρεύει και να υπηρετεί τυφλά. Δεν αναγνωρίζει κανέναν εθνικό στόχο, αν δεν είναι προϊόν συναινετικού συγκερασμού των επιδιώξεων για τις οποίες πασχίζουν οι πολίτες ξεχωριστά.

Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν θα ρωτήσει ούτε τι μπορεί να κάνει η χώρα του γι’ αυτόν ούτε τι μπορεί

να κάνει αυτός για τη χώρα του. Θα ρωτήσει αντίθετα: Τι μπορούμε να κάνουμε εγώ και οι συμπατριώτες μου μέσω της κυβέρνησης, ώστε να μας βοηθήσει να ελαφρύνουμε τα βάρη των αστικών μας ευθυνών, να πετύχουμε τους ξεχωριστούς μας στόχους και τις ξεχωριστές μας επιδιώξεις και, προπάντων, να προστατεύσουμε την ελευθερία μας; Και θα συνοδεύσει αυτό το ερώτημα με ένα άλλο:

Πώς μπορούμε να εμποδίσουμε την κυβέρνηση που δημιουργούμε από το να μετατραπεί σε Φρανκενστάιν που θα καταστρέψει την ίδια αυτή ελευθερία για την προστασία της οποίας την εγκαθιδρύσαμε; Η ελευθερία είναι φυτό σπάνιο και ευπαθές.

Η λογική μάς λέει, και η ιστορία το επιβεβαιώνει, ότι η μεγάλη απειλή για την ελευθερία είναι η

συγκέντρωση εξουσίας. Η κυβέρνηση είναι αναγκαία για την προστασία της ελευθερίας μας, είναι ένα

εργαλείο μέσω του οποίου μπορούμε να ασκούμε την ελευθερία μας· ωστόσο, η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των πολιτικών είναι επίσης και απειλή για την ελευθερία. Ακόμα κι αν οι άνθρωποι που κατέχουν αυτή την εξουσία έχουν στην αρχή καλές προθέσεις, ακόμη κι αν δεν διαφθαρούν από την εξουσία που ασκούν, η εξουσία θα προσελκύει και ταυτόχρονα θα διαπλάθει ανθρώπους με διαφορετικό χαρακτήρα. […]

[Η] εμβέλεια της κυβέρνησης πρέπει να είναι περιορισμένη. Η βασική της λειτουργία πρέπει να είναι

να προστατεύει την ελευθερία μας τόσο από τους εξωτερικούς εχθρούς όσο και τους συμπολίτες μας: να περιφρουρεί το νόμο και την τάξη, να επιβάλλει την ισχύ των ιδιωτικών συμφωνιών, να ενθαρρύνει τις ανταγωνιστικές αγορές. […] Μια κυβέρνηση που τηρεί το νόμο και την τάξη καθορίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, χρησιμεύει ως μέσο για την τροποποίηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και άλλων κανόνων του οικονομικού παιχνιδιού, διαιτητεύει διενέξεις σχετικά με την ερμηνεία των κανόνων, επιβάλλει την εφαρμογή των συμβολαίων, προάγει τον ανταγωνισμό, παρέχει ένα νομισματικό πλαίσιο, εμπλέκεται σε δραστηριότητες για την καταπολέμηση των τεχνικών μονοπωλίων και την υπέρβαση των παράπλευρων συνεπειών, που θεωρούνται κατά κοινή ομολογία αρκετά σημαντικές για να δικαιολογούν την κυβερνητική παρέμβαση, και συμπληρώνει την ιδιωτική φιλανθρωπία και την οικογένεια σε ό,τι αφορά την προστασία των ανεύθυνων, τρελών ή παιδιών – μια τέτοια κυβέρνηση έχει προφανώς σημαντικές λειτουργίες να εκπληρώσει. Ο συνεπής φιλελεύθερος δεν είναι αναρχικός.

Friedman, M. (2014), Καπιταλισμός και ελευθερία (μτφρ. Γ. Καράμπελας) σσ. 23-25, 67.