Βασικά στοιχεία του είναι ο πρόλογος, οι πέντε πράξεις όλες έμμετρες3, η εξύφανση δυσάρεστων γεγονότων όπως στην τραγωδία, που έχουν όμως ευτυχές τέλος όπως στην κωμωδία. Το σκηνικό είναι η Αρκαδία, ή η αρχαία Ελλάδα ή η Ιταλία, ενώ η διάρθρωση της πλοκής είναι σύνθετη με μεγάλο αριθμό προσώπων, συνήθως παρουσιασμένων σε ζευγάρια, και με τους έρωτές τους περιπλεγμένους ο ένας με τον άλλον.
Θέμα τους είναι ο έρωτας που πρέπει να υπερβεί τα εμπόδια τα οποία γεννιούνται συχνά από τον δόλο ή από τις παρεξηγήσεις, οι οποίες προέρχονται από την αυλή ή από την πόλη, ενώ τα επεισόδια είναι εν γένει κωμικά με πολλές μεταμορφώσεις των προσώπων και κρυμμένες ταυτότητες.
Ο συγγραφέας ωστόσο που έκανε γνωστό αυτό το είδος σε όλη την Ευρώπη είναι ο Γκουαρίνι (Battista Guarini, 1538-1612) με το έργο του Pastor Fido (Ο πιστός ποιμένας, 1η έκδοση: 1590, οριστική: 1602). Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι «από την πρώτη ως την οριστική έκδοση έγιναν δεκατέσσερις ανατυπώσεις και ότι στην Ευρώπη τον 17ο αιώνα εκδόθηκε τριάντα μία φορές, ενώ τον 18ο αιώνα σαράντα» (Luperini, 302).
Αυτό το βουκολικό δράμα, το οποίο ο Guarini ονομάζει «τραγικωμωδία», διαδραματίζεται στην Αρκαδία και έχει ως θέμα τον έρωτα του Μιρτίλο και της Αμαρίλλι, που αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες.
Ο Guarini περιπλέκει την πλοκή και μπολιάζει το βουκολικό ποίημα με στοιχεία χριστιανικής παράδοσης, όπως το στοιχείο της πίστης, που αποτελεί την κατ’ εξοχήν αρετή που αξίζει την ευτυχία. Η τελική λύση, αντί να προβάλλει τη θέληση των θεών ή της τύχης ή της μοίρας, παραπέμπει στη Θεία Πρόνοια που καθοδηγεί τα πρόσωπα μέσα στον σκοτεινό, λαβυρινθώδη και απατηλό δρόμο των γεγονότων, και γίνεται έτσι αισθητή η παρουσία της με σκοπό το καλό.
Η σοφία και η δεξιοτεχνία του συγγραφέα εκφράζονται στις ικανότητές του να κάνει όλο και πιο πυκνά τα νήματα του μίτου της ζωής, μέχρι του σημείου να φαίνονται αξεδιάλυτα, για να τα λύσει στη συνέχεια με φυσικό τρόπο και να δώσει ευτυχές τέλος.
Η ενσωμάτωση της τραγωδίας στην κωμωδία δεν περιορίζεται στο καθαρά υφολογικό και μορφολογικό επίπεδο, αλλά υπαγορεύτηκε και από συγκεκριμένες ιδεολογικές αιτιάσεις: η επιβεβαίωση της θεϊκής εξουσίας ενάντια στις δυνάμεις της τύχης, της μοίρας και των θεών συνοδεύει την υπεράσπιση της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, που ενώ είναι υπεύθυνο για τα σφάλματά του και τα λάθη του, βλέπει να προβάλλεται και η ευκαιρία για την άσκηση της μετάνοιας ή της αρετής. Αυτό το επιστημολογικό παράδειγμα αναπτύσσεται και εναρμονίζεται με την ηθική και τη στόχευση της Αντιμεταρρύθμισης. Ο πολλαπλασιασμός των δυσκολιών και των περιπετειών επιτείνουν τη δυναμική του τραγικού, καθιστώντας τον κίνδυνο του θανάτου πιο πιθανό. Η μορφική σοβαρότητα της κωμωδίας έγκειται στη διάταξη, στην πολυπλοκότητα και τη θεματική ενότητα της πλοκής, ενώ η σοβαρότητα του περιεχομένου στην ηθική, τη συγκίνηση και το αίσθημα του τραγικού, στον φόβο και την έκπληξη, στοιχεία που αναμειγνύονται με τις συμβάσεις του κωμικού (Intonti, 25).
Η τραγικωμωδία
μορφική εκζήτηση και περιπλεγμένα τεχνάσματα στην αφηγηματική δομή, διάχυτη και εκλεπτυσμένη αισθησιακότητα, η παρουσία τριών ερωτικών ιστοριών που συνυφαίνονται αντιβαίνοντας την αρχή της ενότητας της δράσης (Salinari, 485).
Η τεράστια επιτυχία του Pastor Fido στο κοινό όλης της Ευρώπης εδράζεται στον σύνθετο χαρακτήρα του έργου που συνδυάζει το λυρικό με το μουσικό στοιχείο, το δραματικό με το κωμικό, το θεαματικό με το εκπληκτικό και το θαυμαστό: «Οι θεατές μπορούσαν να αφεθούν ευχάριστα στο ρίγος της αισθησιακότητας και αμέσως να νιώσουν ηθικά συμφιλιωμένοι με τη θρησκεία, να αγγίξουν την τραγωδία και να απολαύσουν την κωμωδία, αν αφεθούν στο λυρικό pathos και να αποκομίσουν εύκολη τέρψη από τη μυθιστορηματική πλοκή» (Luperini, 303).
Το δεξιοτεχνικά αρμονικό παιχνίδι του απροσδόκητου και του θαυμαστού στον Πιστό ποιμένα
αντανακλά με ακρίβεια τη σοφή ισορροπία πάνω στην οποία εδράζεται η Μπαρόκ εικονοποιία και αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική του Μπαρόκ (Romei, 474).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου