Στο έργο του, ο Κροπότκιν υποδεικνύει αυτές που θεωρεί αδυναμίες των οικονομικών συστημάτων του φεουδαλισμού και του καπιταλισμού και γιατί πιστεύει οτι τα δύο μοντέλα μπορούν να αναπτύσσονται ενώ ταυτόχρονα διατηρούν την πείνα. Συνεχίζει προτείνοντας ένα αποκεντρωμένο οικονομικό μοντέλο βασισμένο στον μουτουαλισμό και την εθελοντική συμμετοχή, ισχυριζόμενος πως οι τάσεις αυτές για συνεργασία, προέκυψαν από την εξελικτική διαδικασία στην ανθρώπινη κοινωνία.
Η κατάκτηση του ψωμιού έγινε κλασικό εργο στην πολιτική αναρχική βιβλιογραφία. Επηρέασε αρκετα τόσο τον Ισπανικό εμφύλιο, όσο και το Occupy movement.
Προλογος
Προλογος
Μια από τις σύγχρονες ενστάσεις που χρησιμοποιούνται ενάντια στον Κομμουνισμό και τον Σοσιαλισμό γενικότερα είναι ότι η ιδέα είναι τόσο παλιά και όμως δεν έχει ποτέ πραγματοποιηθεί. Σχέδια για τη δόμηση μιας ιδεώδους Πολιτείας στοίχειωναν το μυαλό των αρχαίων Ελλήνων και, στη συνέχεια, οι πρώτοι Χριστιανοί σχημάτισαν κομμουνιστικές ομάδες. Αιώνες μετά, μεγάλες κομμουνιστικές αδελφότητες δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεταρρυθμιστικού Κινήματος, ενώ στη συνέχεια οι ίδιες ιδέες αναβίωσαν κατά τη διάρκεια της μεγάλης Αγγλικής και Γαλλικής Επανάστασης. Και τελικά, πολύ πρόσφατα, το 1848, μια επανάσταση εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τα Σοσιαλιστικά ιδεώδη, έγινε στη Γαλλία «Και όμως, βλέπετε» μας λένε, «πόσο μακριά είστε ακόμη από την πραγματοποίηση των σχεδίων σας. Δε νομίζετε πως έχετε κάποιο θεμελιώδες σφάλμα στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και των αναγκών της;»
Με μια πρώτη ματιά αυτή η ένσταση μοιάζει πολύ σοβαρή. Μελετώντας όμως την ανθρώπινη ιστορία με μεγαλύτερη προσοχή χάνει τη δύναμή της. Καταρχήν, βλέπουμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι έχουν καταφέρει να διατηρήσουν για εκατοντάδες χρόνια αναμεταξύ τους, στις μικρές τους κοινότητες, ένα από τα βασικότερα στοιχεία του Σοσιαλισμού. Την κοινοκτημοσύνη του κύριου μέσου παραγωγής, της ίδιας της γης, καθώς και τον καταμερισμό της ανάλογα με την εργατική δυνατότητα κάθε οικογένειας. Ανακαλύπτουμε δε, πως αν η ιδέα της κοινοκτημοσύνης της γης έχει καταστραφεί στη Δυτική Ευρώπη τούτο δεν συνέβη εκ των έσω, αλλά από εξωτερικούς παράγοντες, από τις κυβερνήσεις που δημιούργησαν το μονοπώλιο της γης προς όφελος της αριστοκρατίας και της μεσαίας τάξης. Μαθαίνουμε επίσης, ότι οι μεσαιωνικές πόλεις κατάφεραν να διατηρήσουν μεταξύ τους για αρκετούς αιώνες μια σταθερή κοινωνικοποιημένη οργάνωση της παραγωγής και του εμπορίου. Ότι αυτοί οι αιώνες ήταν περίοδοι ταχύτατης πνευματικής, βιομηχανικής και καλλιτεχνικής προόδου και πως η παρακμή αυτών των συλλογικών θεσμών προήλθε κυρίως από την ανικανότητα των ανθρώπων να συνδυάσουν το χωριό με την πόλη, τον χωρικό με τον αστό, έτσι ώστε από κοινού να αντιμετωπίσουν την εξάπλωση των μιλιταριστικών κρατών που κατέστρεφε τις ελεύθερες πόλεις.
Η ιστορία της ανθρωπότητας, λοιπόν, από αυτή την οπτική δεν προσφέρει κάποιο επιχείρημα ενάντια στον κομμουνισμό. Αντιθέτως, φαντάζει ως μια σειρά προσπαθειών για την πραγματοποίηση κάποιου είδους κομμουνιστικής οργάνωσης, προσπαθειών οι οποίες στέφθηκαν με μερική επιτυχία για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Και αυτό που μας επιτρέπεται να συμπεράνουμε, είναι ότι η ανθρωπότητα δεν έχει βρει ακόμα την κατάλληλη δομή για να συνδυάσει, σε κομμουνιστικές αρχές, τη γεωργία με την ξαφνική ανάπτυξη της βιομηχανίας και ένα γρήγορα αναπτυσσόμενο διεθνές εμπόριο. Το τελευταίο φαίνεται σαν ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο, καθώς πλέον δεν είναι μόνο άτομα ή πόλεις που πλουτίζουν από το μακρινό εμπόριο και τις εξαγωγές αλλά έθνη ολόκληρα που πλουτίζουν εις βάρος των εθνών που μένουν πίσω στην βιομηχανική ανάπτυξη.
Οι συνθήκες αυτές, οι οποίες εμφανίστηκαν από τα τέλη του 18ου αιώνα, ωστόσο, αναπτύχθηκαν πλήρως μόνο κατά τον 19ο αιώνα μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων. Και ο σύγχρονος κομμουνισμός έπρεπε να τις πάρει υπόψιν του.
Είναι πλέον γνωστό πως η Γαλλική Επανάσταση, πέρα από την πολιτική της βαρύτητα, ήταν μια προσπάθεια του Γαλλικού λαού, το 1793 και 1794, σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις λίγο-πολύ συγγενικές προς τον σοσιαλισμό. Αυτές ήταν, πρώτον, η εξίσωση των περιουσιών μέσω της επιβολής φόρου εισοδήματος και φόρου κληρονομιάς, και οι δύο πολύ προοδευτικοί, καθώς επίσης και με την άμεση κατάσχεση της γης για την αναδιανομή της αλλά και με την βαριά πολεμική φορολογία που επιβλήθηκε μόνο τους πλούσιους. Η δεύτερη προσπάθεια έγινε για την εισαγωγή ενός ευρέους εθνικού συστήματος λογικού καθορισμού τιμών για όλα τα εμπορεύσιμα αγαθά, για τον καθορισμό των οποίων θα λαμβανόταν υπόψιν το αληθινό κόστος παραγωγής και ένα λογικό εμπορικό κέρδος. Η Συνέλευση εργάστηκε σκληρά πάνω σε αυτό το σχέδιο και βρισκόταν πολύ κοντά στην ολοκλήρωση του, όταν οι αντιδραστικοί πήραν το πάνω χέρι. Και ο τρίτος στόχος ήταν μια μορφή Δημοτικού Κομμουνισμού σχετικά με την κατανάλωση κάποιων ειδών πρώτης ανάγκης, τα οποία αγόραζαν οι δήμοι και πουλούσαν σε τιμές κόστους.
Ήταν κατά τη διάρκεια αυτού του εντυπωσιακού κινήματος. το οποίο δεν έχει ακόμα μελετηθεί σωστά, που γεννήθηκε ο σύγχρονος Σοσιαλισμός. ο Φουριερισμός με τον Λανζέ στη Λυών, και ο εξουσιαστικός Κομμουνισμός του Μπουοναρότι, του Μπαμπέφ και των συντρόφων τους, Και ήταν αμέσως μετά τη Μεγάλη Επανάσταση που οι τρεις μεγάλοι θεωρητικοί ιδρυτές του σύγχρονου Σοσιαλισμού Φουριέ, Σαιν Σιμόν και Ρόμπερτ Όουεν, καθώς και ο Γκόντουιν ( Μη Κρατικός Σοσιαλισμός) βρέθηκαν στο προσκήνιο, την ίδια στιγμή που οι μυστικές κομμουνιστικές ομάδες γεννημένες από οπαδούς των Μπουοναρότι και Μπαμπέφ έβαζαν την σφραγίδα τους στον Ένοπλο Κομμουνισμό για τα επόμενα πενήντα χρόνια.
Για να ακριβολογούμε, λοιπόν, πρέπει να πούμε ότι ο σύγχρονος Σοσιαλισμός δεν έχει ακόμη ούτε εκατό χρόνια ζωής και ότι τα πρώτα πενήντα χρόνια, μόνο δυο κράτη που κυριαρχούσαν στη βιομηχανική επανάσταση (η Αγγλία και η Γαλλία) συνέβαλαν στη διαμόρφωση του. Και οι δύο αιμορραγώντας εκείνη τη περίοδο από τις τρομερές πληγές που τους άφησαν δεκαπέντε χρόνια Ναπολεόντειων πολέμων, και αμφότεροι κυκλωμένοι από τη μεγάλη Ευρωπαϊκή αντίδραση η οποία ήρθε από την Ανατολή.
Βασικά, μόνο μετά την Επανάσταση του Ιούλη του 1830 στην Γαλλία και το Μεταρρυθμιστικό κίνημα του 1830-32 στην Αγγλία, αποτινάχτηκε αυτή η τρομερή αντίδραση έγινε εφικτή μια συζήτηση για τον Σοσιαλισμό μέσα στα επόμενα δεκαέξι ή δεκαοχτώ χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων οι φιλοδοξίες των Φουριέ, Σαιν Σιμόν και Ρόμπερτ Όουεν, επεξεργάστηκαν από τους υποστηρικτές τους, πήραν μια συγκεκριμένη μορφή, και μορφή και οι διαφορετικές σχολές του Σοσιαλισμού που υπάρχουν σήμερα προσδιορίστηκαν.
Στη Βρετανία, ο Ρόμπερτ Όουεν και οι οπαδοί του εργάστηκαν πάνω στα σχέδια τους για τους κομμουνιστικούς οικισμούς, η φύση των οποίων επρόκειτο να είναι αγροτική και βιομηχανική ταυτόχρονα. Τεράστιες συνεργατικές ενώσεις ξεκίνησαν, να δημιουργήσουν με τα μερίσματά τους περισσότερες κομμουνιστικές αποικίες. Και το Μεγάλο Ενοποιημένο Εργατικό Σωματείο δημιουργήθηκε – ο πρόδρομος των Εργατικών Κομμάτων των ημερών μας και της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Εργατών.
Στη Γαλλία, ο Φουριεριστής Κονσιντεράν έκδωσε το αξιοσημείωτο μανιφέστο του το οποίο περιέχει, έξοχα διατυπωμένες, όλες τις θεωρητικές εκτιμήσεις για την ανάπτυξη του Καπιταλισμού που πλέον αναφέρονται ως "Επιστημονικός Σοσιαλισμός". Ο Προυντόν ανέπτυξε την ιδέα του περί Αναρχισμού και συμβιωτισμού χωρίς την παρέμβαση του Κράτους. Ο Λουί Μπλαν έκδωσε το βιβλίο Οργάνωση της Εργασίας, οποίο αργότερα έγινε το πρόγραμμα του Λασάλ στην Γερμανία. Ο Βιντάλ στη Γαλλία και ο Λόρενζ Στέιν στη Γερμανία ανέπτυξαν περισσότερο, σε δύο αξιοσημείωτα έργα, δημοσιευμένα το 1846 και 1847 αντίστοιχα, τις θεωρίες του Κονσιντεράν. Και, τέλος, ο Βιντάλ και κυρίως ο Πικέρ ο τελευταίος σε μια πολύ επιμελημένη εργασία, καθώς και σε μια σειρά εκθέσεων – ανέπτυξαν με λεπτομέρειες το σύστημα του Κολεκτιβισμού, το οποίο ο Πικέρ ήθελε να ψηφίσει σαν νόμο η Εθνοσυνέλευση του 1848.
Ωστόσο, υπάρχει ένα κοινό γνώρισμα σε όλες τις Σοσιαλιστικές τάσεις αυτής της περιόδου το οποίο πρέπει να σημειωθεί. Οι τρεις σπουδαίοι θεμελιωτές του Σοσιαλισμού που έγραψαν στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν τόσο μαγεμένοι από τους πλατεις ορίζοντες που ανοίγονταν μπροστά τους, που έβλεπαν τον σοσιαλισμό σαν μια καινούργια αποκάλυψη και τους εαυτούς τους σαν τους ιδρυτές μιας καινούργιας θρησκείας. Ο Σοσιαλισμός έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει θρησκεία και οι ίδιοι θα έπρεπε να ελέγχουν την πρόοδο του, ως κεφαλές μιας νέας εκκλησίας. Άλλωστε, γράφοντας κατά στην περίοδο της αντίδρασης που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση, και βλέποντας περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες, δεν εμπιστεύονταν τις μάζες και δεν απευθύνονταν σε αυτές ώστε να τις πείσουν για τις αλλαγές τις οποίες οι ίδιοι θεωρούσαν αναγκαίες. Αντίθετα, εναπόθεσαν τις ελπίδες τους σε κάποιον σπουδαίο κυβερνήτη. Αυτός θα κατανοούσε τη νέα αποκάλυψη θα πειθόταν για το επιθυμητό της από τα επιτυχημένα πειράματα των φαλανστηρίων, ή ενώσεών τους και θα πραγματοποιούσε ειρηνικά με την εξουσία του την επανάσταση που θα έφερνε ευημερία και ευτυχία στην ανθρωπότητα. Μια στρατιωτική ιδιοφυΐα, ο Ναπολέων, μόλις είχε κυριαρχήσει στην Ευρώπη... Γιατί λοιπόν να μην εμφανιστεί μια κοινωνική ιδιοφυία η οποία θα καθοδηγούσε την Ευρώπη και θα έδινε ζωή στο νέο Ευαγγέλιο;... Αυτή η πίστη ήταν βαθιά ριζωμένη και στάθηκε για πολύ καιρό εμπόδιο στον Σοσιαλισμό. Τα ίχνη της διακρίνονται ακόμη και σήμερα ανάμεσά μας.
Ήταν μόνο κατά την περίοδο 1840-48, όταν η έλευση της επανάστασης ήταν αισθητή παντού και οι προλετάριοι άρχιζαν σιγά να τοποθετούν το λάβαρο του Σοσιαλισμού στα οδοφράγματα, που η πίστη στον ίδιο τον λαό άρχισε να επανέρχεται στις καρδιές των σοσιαλιστών θεωρητικών. Πίστη, από τη μια, στην Ρεπουμπλικανική Δημοκρατία και, από την άλλη, στην ελεύθερη σύμπραξη και οργάνωση των δυνάμεων των ίδιων των εργατών.
Αλλά μετά ήρθε η Επανάσταση τον Φλεβάρη του 1848 η Δημοκρατία της μεσαίας τάξης και μαζί με αυτή οι χαμένες ελπίδες. Τέσσερις μόνο μήνες μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας ξέσπασε, τον Ιούνη, εξέγερση του προλεταριάτου του Παρισιού, η οποία πνίγηκε στο αίμα. Ακολούθησε γενική σφαγή των εργαζομένων, μαζική μετανάστευση στη Νέα Γουϊνέα, και τελικά το πραξικόπημα του Ναπολέοντα. Οι Σοσιαλιστές καταδιώχθηκαν με λύσσα και οι εκκαθαρίσεις ήταν τόσο τρομερές και βαθιές που για τα επόμενα 12 με 15 χρόνια τα ίχνη του Σοσιαλισμού εξαφανίστηκαν. Η φιλολογία του εξαλείφθηκε ολοκληρωτικά. Ακόμη και τα ονόματα που ήταν τόσο συνηθισμένα πριν το 1848 ξεχάστηκαν εντελώς. Ιδέες οι οποίες κυκλοφορούσαν τότε – παρακαταθήκη ιδεών των πριν το 1848 Σοσιαλιστών – σβήστηκαν από τις μνήμες για να τις αναλάβει τελικά η σημερινή γενιά, και να προχωρήσει σε νέες ανακαλύψεις.
Ωστόσο, όταν μια νέα αναγέννηση ήρθε, περίπου το 1866, όταν ο Κομμουνισμός και ο Κολεκτιβισμός για άλλη μια φορά ήρθαν στο προσκήνιο, η αντίληψη σχετικά με τα μέσα για την πραγματοποίησή τους είχε υποστεί μια βαθιά αλλαγή. Η παλιά πίστη στην Πολιτική Δημοκρατία είχε χαθεί και οι πρώτη αρχή πάνω στην οποία οι εργαζόμενοι του Παρισιού και οι Βρετανοί συνδικαλιστές και Οουενιστές συμφώνησαν όταν συναντήθηκαν στο Λονδίνο το 1866, ήταν ότι "η απελευθέρωση των εργατών θα πρέπει να επιτευχθεί από τους ίδιους τους εργάτες". Ακόμη, συμφώνησαν σε άλλο ένα σημείο. Τα ίδια τα συνδικάτα θα έπρεπε να πάρουν τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και να οργανώσουν μόνα τους την παραγωγή. Έτσι, η Γαλλική ιδέα του Φουριεριστικού και Συμβιωτικού Συνεταιρισμού συγχωνεύτηκε με την ιδέα του Robert Owen για την ύπαρξη ενός «Μεγάλου Ενοποιημένου Εργατικού Σωματείου» η οποία επεκτάθηκε τώρα, και έγινε μια Διεθνής Συνομοσπονδία Εργατών.
Για άλλη μια φορά, αυτή η νέα αναβίωση του Σοσιαλισμού διήρκησε μόνο μερικά χρόνια. Σύντομα ήρθε ο πόλεμος του 1870-1871, η εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας και ξανά η ελεύθερη ανάπτυξη του Σοσιαλισμού κατέστη αδύνατη στη Γαλλία. Αλλά ενώ η Γερμανία δεχόταν τώρα από τα χέρια των Γερμανών δασκάλων της, Μαρξ & Ένγκελς, τον Σοσιαλισμό των Γάλλων «σαρανταοχτάρηδων», τον Σοσιαλισμό του Κονσιντεράν και του Λουί Μπλαν και τον Κολεκτιβισμό του Πικέρ, η Γαλλία έκανε ένα βήμα περαιτέρω.
Τον Μάρτη του 1871, το Παρίσι ανακήρυξε πως από δω και στο εξής δεν θα περίμενε τα αργοπορημένα τμήματα της Γαλλίας, αλλά ότι προτίθεται να ξεκινήσει μέσα στη δικιά του Κομμούνα τη δική του κοινωνική ανάπτυξη.
Το κίνημα ήταν πολύ βραχύβιο για να αποδώσει κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Παρέμεινε απλά κοινοτιστικό, διεκδίκησε μερικώς τα δικαιώματα της κομμούνας για πλήρη αυτονομία. Αλλά οι εργατικές τάξεις της παλιάς Διεθνούς διέκριναν αμέσως την ιστορική του σημασία. Κατανόησαν πως η ελεύθερη κομμούνα θα ήταν εφεξής το μέσο της πραγματοποίησης του σύγχρονου Σοσιαλισμού. Οι ελεύθερες αγρο-βιομηχανικές κομμούνες, για τις οποίες τόσα ειπώθηκαν το 1848, δεν έπρεπε να είναι μικρά φαλανστήρια ή μικρές κοινότητες των 2000 ανθρώπων. Πρέπει να είναι πολύ μεγάλες συσσωρεύσεις, όπως το Παρίσι, ή ακόμη καλύτερα μικρές επαρχίες. Αυτές οι κοινότητες θα ομοσπονδοποιηθούν για να σχηματίσουν έθνη σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμη και ανεξάρτητα από τα εθνικά σύνορα (όπως τα Πέντε Λιμάνια ή η Χάνσα). Ταυτόχρονα μεγάλες εργατικές ενώσεις θα δημιουργηθούν για τις διακοινοτικές υπηρεσίες των σιδηροδρόμων, των αποβαθρών και τα λοιπά. Τέτοιες ήταν οι ιδέες που άρχισαν σιγά σιγά να κυκλοφορούν μετά το 1871 ανάμεσα στους σκεπτόμενους εργαζόμενους, ιδιαίτερα στις Λατινικές χώρες. Σε κάποιες τέτοιες οργανώσεις, τις λεπτομέρειες των οποίων η ίδια η ζωή θα ρυθμίσει, οι εργατικοί κύκλοι αυτών των χωρών είδαν το μέσο με το οποίο Σοσιαλιστικοί τρόποι ζωής μπορούν πιο εύκολα να πραγματοποιηθούν σε σχέση με το Κολεκτιβιστικό σύστημα των Κρατικών Σοσιαλιστών.
Αυτές είναι οι ιδέες στις οποίες προσπάθησα να δώσω έναν, λίγο ή πολύ, σαφή προσδιορισμό σε αυτό το βιβλίο.
Αναπολώντας τα χρόνια που πέρασαν από τότε που γράφτηκε αυτό το βιβλίο, μπορώ να πω με πλήρη συνείδηση ότι οι βασικές του ιδέες πρέπει να είναι σωστές. Ο Κρατικός Σοσιαλισμός του κολεκτιβιστικού συστήματος έχει κάνει αναμφίβολα κάποια πρόοδο. Κρατικοί σιδηρόδρομοι, Κρατικές τράπεζες και Κρατικό εμπόριο οινοπνεύματος έχει εισαχθεί εδώ κι εκεί. Αλλά κάθε βήμα που έγινε προς αυτή την κατεύθυνση, ακόμα και αν οδήγησε στη μείωση των τιμών κάποιων εμπορευμάτων, αποδείχθηκε τελικά ένα νέο εμπόδιο στον αγώνα των εργαζομένων για την απελευθέρωσή τους. Έτσι τώρα βρίσκουμε ανάμεσα στους εργαζόμενους, ειδικά στην Αγγλία, την ιδέα ότι ακόμη και τη λειτουργία τέτοιων τεράστιων εθνικών περιουσιών, όπως ενός σιδηροδρομικού δικτύου, μπορεί να τη διαχειριστεί πολύ πιο καλά ένα Ομόσπονδο Συνδικάτο σιδηροδρομικών υπαλλήλων, παρά ένας κρατικός οργανισμός.
Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε ότι έχουν γίνει σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική αμέτρητες προσπάθειες που έχουν ως κύρια ιδέα, από τη μία, να πάρουν οι εργαζόμενοι στα χέρια τους ευρείς κλάδους της παραγωγής και, από την άλλη, να διευρύνεται διαρκώς μέσα στις πόλεις ο κύκλος των λειτουργιών εκείνων που η ίδια η πόλη εκτελεί προς όφελος των κατοίκων της. Οι τρεις κατευθύνσεις στις οποίες έχει δοθεί το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργικής δύναμης τελευταία είναι: Οι Συντεχνίες, με μια αυξανόμενη τάση προς την οργάνωση των διαφορετικών κλάδων σε διεθνές επίπεδο, όχι μόνο σαν ένα όργανο για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας, αλλά επίσης σαν ένας οργανισμός ο οποίος, ίσως, σε δοσμένη στιγμή πάρει στα χέρια του τη διαχείριση της παραγωγής. Ο Συνεργατισμός -τόσο στην παραγωγή όσο και στη διανομή- στη βιομηχανία και τη γεωργία και οι προσπάθειες συνδυασμού των δύο σε πειραματικές αποικίες. Και, τελικά, το πολυποίκιλο πεδίο του αποκαλούμενου Δημοτικού Σοσιαλισμού.
Φυσικά, καμία από αυτές τις κατευθύνσεις, σε κανέναν βαθμό, δεν μπορεί να θεωρηθεί υποκατάστατο του Κομμουνισμού ή έστω του Σοσιαλισμού, αφού και οι δύο έννοιες εμπεριέχουν την κοινή ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αλλά αναμφίβολα πρέπει να εξετάσουμε όλες τις προαναφερθείσες προσπάθειες σαν πειράματα. Σαν αυτά που ο Όουεν, ο Φουριέ και ο Σαιν Σιμόν δοκίμασαν στις αποικίες τους, πειράματα που προετοιμάζουν την ανθρώπινη σκέψη να συλλάβει κάποιες πρακτικές μορφές στις οποίες μια κομμουνιστική κοινωνία ίσως βρει την έκφρασή της. Η σύνθεση όλων αυτών των μερικών πειραμάτων πρέπει να γίνει κάποια μέρα από τη δημιουργική ευφυΐα κάποιου από τα πολιτισμένα έθνη, και θα γίνει. Αλλά δείγματα από τα τούβλα με τα οποία το μεγάλο αυτό συνθετικό οικοδόμημα θα χτιστεί, ακόμα και δείγματα μερικών δωματίων του, προετοιμάζονται από την πελώρια προσπάθεια της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου.
Μπρόμλεϊ, Κέντ (Bromley, Kent)
Οκτώβρης του 1906
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου