Pierre Josef Prοudhon (1809 -1865) - Ενάντια στο κράτος

Σε κυβερνούν σημαίνει σε επιτηρούν, σε εποπτεύουν, σε ρουφιανεύουν, σε καθιστούν υποκείμενο νομοθεσίας, σε ρυθμίζουν, σε περιχαρακώνουν, σε διαπαιδαγωγούν, σου κάνουν κατήχηση, σε ελέγχουν, σε κοστολογούν, σε αποτιμούν, σε μετρούν, σε διοικούν όντα που δεν έχουν ούτε το δικαίωμα ούτε τη γνώση ούτε την αρετή γι’ αυτό.

Σε κυβερνούν σημαίνει σε κάθε λειτουργία, σε κάθε συναλλαγή, σε κάθε κίνηση σε σημειώνουν, σε καταγράφουν, σε απογράφουν, σε ζυγίζουν, σε ταξινομούν, σε φορολογούν, σε υποσημειώνουν, σε εμποδίζουν, σε μετασχηματίζουν, σε αναστηλώνουν, σε διορθώνουν. Σημαίνει, με το πρόσχημα της δημόσιας ωφέλειας και του γενικού συμφέροντος, να σε καταχωρούν, να σε εξαγοράζουν, να σε εκμεταλλεύονται, να σε γδύνουν, να σε στύβουν, να σε σαστίζουν, να σε κλέβουν· κι έπειτα, με την παραμικρή αντίσταση, με την παραμικρή διαμαρτυρία να σε καταδιώκουν, να σε προπηλακίζουν, να σε ταλανίζουν, να σε κυνηγούν, να σε λοιδωρούν, να σε ανασκολοπίζουν, να σε αφοπλίζουν, να σε δένουν χειροπόδαρα, να σε χώνουν φυλακή, να σε τουφεκίζουν, να σε πυροβολούν, να σε δικάζουν, να σε καταδικάζουν, να σε θυσιάζουν, να σε πουλούν, να σε προδίδουν και, σαν αποκορύφωμα, να σε εμπαίζουν, να σε χλευάζουν, να σε ξεφτελίζουν, να σε βασανίζουν, να σε ατιμάζουν.

Αυτή είναι η εξουσία, αυτή είναι η δικαιοσύνη της, αυτή είναι η ηθική της!
(Proudhon).

Αυτό το διάσημο απόσπασμα από γραπτό του Proudhon εκφράζει με την ένταση, τον πλεονασμό και την πολεμική του διάθεση την απερίφραστη και ολοκληρωτική εναντίωση του αναρχισμού στην κυβέρνηση, στο κράτος και στην εξουσία.

Ποια είναι τα δεινά του κράτους από αναρχική σκοπιά.

Πρώτον και πρωταρχικό, το κράτος είναι μια αυθαίρετη δύναμη που προσβάλλει την ατομική και τη

συλλογική ελευθερία. Επιβάλλει απαγορεύσεις, περιορισμούς και εμπόδια, καθώς και νόμους, κανόνες και υποδείξεις, όλα τους αυθαίρετα και καταχρηστικά. Εισβάλλει στην προσωπική μας ζωή και την ποδηγετεί, αξιώνει από εμάς υποταγή, μας θεωρεί υπόχρεους απέναντί του, ακόμη και να πολεμήσουμε για χάρη του, διακινδυνεύοντας τη ζωή μας – και μάλιστα, την ίδια στιγμή που τα κράτη είναι αυτά που συγκρούονται μεταξύ τους και προκαλούν πολέμους. Με απειλές, καταναγκασμό και βία επιβάλλει τιμωρίες και ποινές εάν δεν συμμορφωθούμε. Με τον τεράστιο γραφειοκρατικό μηχανισμό του, ελέγχει και ρυθμίζει τη ζωή μας από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό μας.

Δεύτερον, το κράτος είναι ένας μηχανισμός κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Διαφυλάσσει, νομιμοποιεί και αναπαράγει τον πλούτο, την ιδιοκτησία και τα προνόμια (Sylvan, 2007). Συνιστά μια

δύναμη κοινωνικής διαίρεσης και ανισότητας, εφόσον οι προνομιούχες τάξεις διά του κράτους κατοχυρώνουν αυθαίρετα την ηγεμονία τους επί των υπολοίπων, τις οποίες καθυποτάσσουν και απομυζούν. Αυτός είναι και ο πραγματικός σκοπός του κράτους, ανεξάρτητα από τις ηθικές επικλήσεις του, που πρέπει να θεωρηθούν προσχηματικές. Αναπόφευκτα, είναι επιπλέον ένας θεσμός διαφθοράς.

Τρίτον, το κράτος όχι μόνο συγκεντρώνει υπερβολική ισχύ, αλλά χαρακτηρίζεται και για την εγγενή

τάση του να επαυξάνει ακατάπαυστα την ισχύ του, με το να επινοεί διαρκώς νέες λειτουργίες ή να διεκδικεί την επέκταση όσων ήδη έχει. Εν μέρει, γι’ αυτόν τον λόγο το κράτος είναι και εξαιρετικά κοστοβόρο, αντλώντας πόρους από την κοινωνία και για τη δική του διαιώνιση και επαύξηση. Μολονότι το ίδιο επιχειρεί να δικαιολογήσει τους φόρους και τα άλλα κόστη που επιβάλλει, στη βάση των αναγκών που καλύπτει, του δημοσίου συμφέροντος κ.ο.κ., στην πράξη είναι αθεράπευτα αντιπαραγωγικό, ενώ πολλές από τις λειτουργίες του, όταν δεν εξυπηρετούν τον πρωταρχικό στόχο της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης, είναι αχρείαστες και πάντως μπορούν να διεκπεραιωθούν πολύ αποδοτικότερα από τα ίδια τα άτομα και την κοινότητα. Η δε τάση συγκεντρωτισμού που επιδεικνύει είναι βλαπτική ακόμη περισσότερο για τις τοπικές κοινωνίες.

Στον αντίποδα του κράτους, κοινοί τόποι του αναρχισμού μπορούμε να θεωρήσουμε, βασιζόμενοι στον Sylavan (2007), ότι είναι:

 Η υιοθέτηση αυτορυθμιζόμενων μεθόδων οργάνωσης, οι οποίες είναι όσο λιγότερο παρεμβατικές γίνεται και αντίκεινται στον συγκεντρωτισμό και στην καθοδήγηση. Αυτή η γενική διατύπωση, ωστόσο, επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και εφαρμογές, που μπορεί να διχάζουν αναρχικούς διαφορετικής προέλευσης. Για παράδειγμα, οι αναρχοκαπιταλιστές θεωρούν την ελεύθερη, καπιταλιστική αγορά ένα αυτορυθμιζόμενο, μη συγκεντρωτικό, μη ιεραρχικό σύστημα, ενώ οι κολεκτιβιστές αναρχικοί τη θεωρούν ένα σύστημα άνισο, εκμεταλλευτικό και μόνο ψευδεπίγραφα ελεύθερο.

 Η έμφαση στην εθελούσια, μη εξαναγκαστική συμμετοχή σε συνέργειες και συμπράξεις.

 Η επιδίωξη της εξάλειψης κάθε είδους σχέσεων ισχύος και καταπίεσης.

 Η τάση για αποσυγκέντρωση και η ενεργοποίηση σε τοπικό επίπεδο και σε μικρά μεγέθη.

Ως προς το τελευταίο σημείο, αξίζει να αναφερθεί η θέση υπέρ της ομοσπονδιακής δομής που υπερασπίστηκε ο Proudhon. Εναντιώνεται τόσο στο κράτος όσο και στον καπιταλισμό, προκρίνοντας ‒στη βάση της αρχής της αμοιβαιότητας‒ ένα μοντέλο αγοράς στο πλαίσιο του οποίου συναλλάσσονται ελεύθεροι τεχνίτες, αγρότες και συνεταιρισμοί παραγωγών, που ανταλλάσουν τα προϊόντα τους χωρίς να υπάρχουν ο θεσμός του κέρδους, ατομική ιδιοκτησία (παρά μόνο «υπάρχοντα») και έμμισθη εργασία. Οι μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής, όπως τα εργοστάσια, θα γίνονται αντικείμενο διαχείρισης, προτείνει ο Proudhon, από συμβούλια εργατών με ισότιμες, δημοκρατικές διαδικασίες.

Και, επειδή ακριβώς αναγνωρίζει ότι κάποιου είδους διευθετήσεις και σχέσεις θα πρέπει να ρυθμιστούν στη μεγάλη κλίμακα, και όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο, υποστηρίζει τη συνεννόηση μεταξύ των ελεύθερων κοινοτήτων σε ένα ομοσπονδιακό σχήμα.

Επομένως, κάποιου είδους αντιπροσώπευση φαίνεται αναπόφευκτη – και εδώ η κριτική που μπορεί να γίνει είναι ότι, όπως και να έχει, κάποιες σχέσεις εξουσίας θα υφίστανται, μολονότι ο στοχαστής προσδιορίζει ότι αυτό που είναι αντικείμενο διαχείρισης είναι οι συναλλακτικές σχέσεις και δεν υφίστανται σχέσεις εξουσίας με την παραδοσιακή έννοια του όρου.