Robert Owen - Περί της μεταρρύθμισης στην εκπαίδευση

Σε αυτό το απόσπασμα κειμένου, του 1813, συμπυκνώνονται οι θέσεις του Owen για τον αναμορφωτικό ρόλο της αγωγής, όσο και για την επιτακτική ανάγκη εφαρμογής ενός σχετικού μεταρρυθμιστικού εκπαιδευτικού προγράμματος. Μολονότι η έγνοια για την άρση της δυσπραγίας των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, καθώς και η απόδοση ενεργητικού ρόλου στο κράτος, όσον αφορά την αντιμετώπιση των επαχθών συνεπειών της ελεύθερης αγοράς στις εργασιακές σχέσεις, είναι σαφώς εκφρασμένες, οι ιδέες του δεν είναι ακόμη ανατρεπτικές ‒κάτι που θα συμβεί αργότερα‒, ούτε καν ξεκάθαρα σοσιαλιστικές, εφόσον δεν αμφισβητούν ριζικά την καθεστηκυία τάξη και τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Προς το παρόν υπάρχει μόνο μία εφικτή, και κατά συνέπεια λογική, μεταρρύθμιση, η οποία μπορεί να

αποτολμηθεί σε αυτόν τον τόπο χωρίς κίνδυνο· μια μεταρρύθμιση στην οποία πρέπει να συμμετάσχουν όλα τα άτομα και όλες οι ομάδες, δηλαδή μια μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση και στη μεταχείριση των φτωχών και των αμαθών, όσων διαθέτουν ανεπαρκή ή μηδαμινή παιδεία και κατάρτιση.

Πρέπει λοιπόν να βρεθεί ένα κατανοητό, απλό και εφικτό σχέδιο γι’ αυτόν τον σκοπό, το οποίο να μην ενέχει τον παραμικρό κίνδυνο για οποιοδήποτε άτομο ή ομάδα της κοινωνίας.

Αυτό το σχέδιο θα είναι ένα εθνικό, καλά επεξεργασμένο σύστημα που θα σκοπεύει, χωρίς

αποκλεισμούς, στη διάπλαση χαρακτήρων και στη γενική βελτίωση της κατάστασης των κατώτερων

στρωμάτων. Με βάση την εμπειρία μιας ζωής αφιερωμένης στο ζήτημα, δεν διστάζω να πω ότι τα μέλη κάθε κοινωνίας μπορούν να εκπαιδευτούν έτσι ώστε να ζουν χωρίς αεργία, χωρίς φτώχεια, χωρίς έγκλημα και χωρίς τιμωρία· κι αυτό επειδή καθένα από αυτά τα δεινά είναι συνέπεια της πλάνης που χαρακτηρίζει τα διάφορα κυρίαρχα συστήματα του κόσμου. Όλα αποτελούν τις αναγκαίες συνέπειες της άγνοιας.

Διαπαιδαγωγήστε οποιονδήποτε λαό λογικά και θα γίνει λογικός. Προσφέρετε έντιμες και χρήσιμες

εργασίες σε όσους έχουν εκπαιδευτεί με αυτόν τον τρόπο και θα τις προτιμήσουν πολύ περισσότερο από άλλες ανέντιμες ή βλαβερές ασχολίες. Η παροχή αυτού του είδους εκπαίδευσης και εργασίας, η οποία είναι εύκολα εφικτή, θα αποβεί αδιαμφισβήτητα προς το συμφέρον κάθε κυβέρνησης.

Το πρώτο, όπως ήδη αναφέραμε, θα επιτευχθεί με ένα σύστημα εθνικής κλίμακας για τη διάπλαση

των χαρακτήρων· το δεύτερο με την προετοιμασία από τις κυβερνήσεις ενός αποθέματος θέσεων για την ικανοποίηση του εργατικού δυναμικού που πλεονάζει, όταν η ζήτηση εργατικών χεριών σε όλη τη χώρα δεν  ισοδυναμεί με πλήρη απασχόληση. Οι εν λόγω εργασίες θα έχουν έναν εθνικά χρήσιμο στόχο και το κοινό θα απολαμβάνει ωφέλεια ισοδύναμη με τη δαπάνη που θα καταβάλλεται γι’ αυτές τις εργασίες.

Το εθνικό σύστημα διάπλασης των χαρακτήρων πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλες τις σύγχρονες τάσεις της εκπαίδευσης, χωρίς να περιορίζεται από το σύστημα που επινόησε ένας και μοναδικός άνθρωπος, και δεν θα πρέπει να αποκλείει τα παιδιά κανενός υπηκόου της αυτοκρατορίας.

Owen, R., Δοκίμιο δεύτερο. Στου ίδιου (2007): Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας. Και άλλα κείμενα (επιμ. Β. Δρουκόπουλος, Α. Μιχαλάκης, μτφρ., Β. Δρουκόπουλος, Α. Μιχαλάκης Ν. Χριστοδουλάκης), Αλεξάνδρεια, Αθήνα, σσ. 92-93