Virginia Woolf - Στο Φάρο

Η Virginia Woolf (Βιρτζίνια Γουλφ) ήταν Αγγλίδα μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, βιογράφος και φεμινίστρια. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς του 20ου αιώνα, αλλά και από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του φεμινισμού, κυρίως του λεγόμενου «φιλελεύθερου» φεμινισμού. Μας έχει αφήσει πλούσιο έργο, πρωτοποριακό και καινοτόμο. 

Η Virginia Adeline Stephen, ένα από τα έξι παιδιά μιας μεγαλοαστικής βικτωριανής οικογένειας, μεγάλωσε σε περιβάλλον όπου κυκλοφορούσαν πολλοί από τους σημαντικότερους συγγραφείς, καλλιτέχνες και λογίους της εποχής. Ωστόσο, μόνο οι αδελφοί της πήγαν στο πανεπιστήμιο, ενώ η ίδια και η αδελφή της απέκτησαν τη μόρφωσή τους στο σπίτι, όπου είχαν βέβαια στη διάθεσή τους μια τεράστια βιβλιοθήκη και καλούς δασκάλους. Πάντα καταλόγιζε στον πατέρα της την απόφασή του να μη τη στείλει στο σχολείο και συχνά στα κείμενά της την απασχολεί ο αποκλεισμός των γυναικών από τα καλά σχολεία και τα πανεπιστήμια της εποχής.

Η Βιρτζίνια είχε δύσκολα παιδικά και νεανικά χρόνια. Έχασε τη μητέρα της όταν ήταν μόλις δεκατριών ετών και η μεγάλη απώλεια της προκάλεσε τον πρώτο της νευρικό κλονισμό. Έχασε πολύ νωρίς και τον πατέρα της και τον αγαπημένο της αδελφό. Εικάζεται, επίσης ότι, όπως και η αδελφή της, η ζωγράφος Vanessa Bell, είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από δύο μεγαλύτερους ετεροθαλείς αδελφούς. 

Σε κάθε περίπτωση, η ψυχική της υγεία ήταν κλονισμένη και υπέφερε από περιοδικές επιθέσεις βαριάς κατάθλιψης που τελικά προκάλεσε την αυτοκτονία της, τον Μάρτιο του 1941. Μαζί με τον σύζυγο και καλό φίλο της, Leonard Woolf, συμμετείχε στην ομάδα των πρωτοποριακών και φιλελεύθερων συγγραφέων, κριτικών και καλλιτεχνών, το Bloomsbury Group. Αργότερα, ίδρυσαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο, το Hogarth Press.

Woolf's voice

BBC radio broadcast 29 April 1937

Ο φεμινισμός της Βιρτζίνια Γουλφ

Η Γουλφ έγραψε εκτενώς για την περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών στο πανεπιστήμιο και σε επαγγελματικούς χώρους όπως η εκκλησία, η νομική, η ιατρική. Επίσης έγραψε για την έλλειψη ισότητας ανδρών και γυναικών στο πλαίσιο του γάμου. Το παράδειγμά της ήταν ο γάμος των γονέων της, τον οποίο χρησιμοποίησε ως μοντέλο στο μυθιστόρημά της, To the Lighthouse (Στον φάρο).

Η Βιρτζίνια Γουλφ ως λογοτέχνης

Ο μοντερνισμός στη λογοτεχνία, το λογοτεχνικό ρεύμα των αρχών του 20ού αιώνα στην Ευρώπη στο οποίο συμβάλει η Γουλφ, είναι ένα από τα πιο πρωτοποριακά στην ιστορία της λογοτεχνίας. Η ενότητα και συνοχή του προηγούμενου ρεαλιστικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα κατακερματίζεται, ενώ οι παραδοσιακές λογοτεχνικές συμβάσεις αμφισβητούνται, με αποτέλεσμα να χάνεται η αυστηρή διαφοροποίηση ανάμεσα στα λογοτεχνικά είδη. Στα λογοτεχνικά κείμενα της Γουλφ η δράση περνάει από «έξω προς τα μέσα», από το εξωτερικό περιβάλλον στα «συμβάντα» που διαδραματίζονται μέσα στον νου του αφηγητή και των ηρώων, που όμως ομολογούν την αδυναμία τους να αποδώσουν την εξωτερική πραγματικότητα με αξιοπιστία και αντικειμενικότητα. Η Γουλφ επινοεί την αφηγηματική τεχνική που ονομάζεται «ροή της συνείδησης», μια προσπάθεια αποτύπωσης μέσω της γραφής των διεργασιών που γίνονται στον νου των λογοτεχνικών χαρακτήρων. Υπό την επίδραση της ψυχανάλυσης, αμφισβητείται η συνοχή της υποκειμενικής προοπτικής των αφηγητών και ηρώων της Γουλφ, ενώ η «αυτοαναφορικότητα», δηλαδή μια συνεχής ενασχόληση με τη λειτουργία, τη διαδικασία και τα όρια της γραφής, είναι πανταχού παρούσα στο έργο της.

Σημείωμα αυτοκτονίας προς τον σύζυγό της

Αισθάνομαι σίγουρα πως τρελαίνομαι πάλι. Αισθάνομαι ότι δε μπορούμε να ξαναπεράσουμε άλλον ένα σαν εκ τους φοβερούς χρόνους. Και δεν θα συνέλθω ξανά τούτη τη φορά. Αρχίζω ν' ακούω φωνές και δε μπορώ να συγκεντρωθώ. Έτσι κάνω κείνο που μου φαίνεται καλύτερο για όλους μας. Μου 'χεις δώσει τη μέγιστη δυνατή ευτυχία. Ήσουν με κάθε τρόπο όλ' αυτά που κανείς δε θα μπορούσε να 'ναι. Δε γνωρίζω δυο ανθρώπους που θα μπορούσαν να είναι ευτυχέστεροι, μέχρι που με χτύπησε τούτη η φοβερή αρρώστια. Δεν μπορώ να την παλεψω άλλο. Ξέρω ότι χαλώ τη ζωή σου, που χωρίς εμένα θα μπορούσες να κάνεις. Και το ξέρεις πως το ξέρω. Βλέπεις δεν μπορώ μήτε να γράψω... ακόμη κι αυτό. Δε μπορώ να διαβάσω. Θέλω να πω πως οφείλω όλη την ευτυχία της ζωής μου σε σένα. Ήσουν ολότελα υπομονετικός μαζί μου και καλός σ' απίστευτο βαθμό. Θέλω να σ' το πω αυτό -ο καθένας το ξέρει. Αν κάποιος θα μπορούσε να μ' είχε σώσει, αυτός θα 'σουν εσύ. Όλα έχουνε χαθεί για μένα μα βεβαιώνω για την καλοσύνη σου. Δεν μπορώ να συνεχίσω να χαλώ τη ζωή σου άλλο. Δεν σκέφτομαι ότι δυο άνθρωποι θα μπορούσαν να 'ναι ευτυχέστεροι απ' όσο ήμασταν εμείς.

Στο Φάρο

Τo μυθιστόρημα Στο Φάρο εκδόθηκε το 1927 και η Βιρτζίνια Γουλφ το θεωρούσε το καλύτερο βιβλίο της. Ο σύζυγός της Λέοναρντ έλεγε πως ήταν αριστούργημα, «ένα εντελώς καινούργιο ψυχολογικό ποίημα». 

Το μυθιστόρημα αυτό θεωρείται αυτοβιογραφικό αφού αναγνωρίζει κανείς εύκολα στοιχεία της ζωής της συγγραφέως, όπως είναι η σύνθεση της οικογένειας, η εμμονή της με τη θάλασσα και τα διαρκή ερωτηματικά της για τη ζωή, το θάνατο και την απώλεια.

Στο έργο παρατηρούμε να επανέρχονται ερωτήματα και θέματα που κυριαρχούν στο έργο της Γούλφ αλλά και στην εποχή της.Αυτό της απώλειας,του εύθραυστου παρόντος ότι δηλαδή τίποτα δεν έχει διάρκεια και η εντύπωση ότι το παρόν είναι ακόμη μια εύθραυστη επικαιρική συνθήκη.Η διερώτηση σχετικά με το θείο και το πραγματικό νόημα της ζωής. Φυσικά επικρατεί το μοτίβο της πίστης της Γουλφ κόντρα στο πνευματικό κατεστημένο της εποχής της ότι και οι γυναίκες μπορούν να δημιουργήσουν τέχνη και να στέκονται ισότιμα πλαί στους άνδρες διανοούμενους.

Οι κεντρικοί ήρωες αυτού του μυθιστορήματος έχουν βασιστεί  ξεκάθαρα στους γονείς της Βιρτζίνια Γουλφ, τον σερ Λέσλυ Στηβεν και τη γυναίκα του. Η κυρία Ράμζυ είναι η όμορφη, μυστηριώδης και στοργική μητέρα μιας αγγλικής οικογένειας με οκτώ παιδιά. Ο σύζυγός της εμφανίζεται, κατά το πρότυπο της εποχής, ως αυταρχικός και απόμακρος πατέρας και αναφέρεται ως φιλόσοφος. Στο σπίτι τους εκτός από τα παιδιά τους βρίσκεται και μια ομάδα φίλων,  που άλλοι από αυτούς τους θαυμάζουν και άλλοι τους κατακρίνουν – και είναι αυτή η ομάδα φίλων, το μέσο που μετέρχεται η συγγραφέας για να αναδείξει τον διαφορετικό τρόπο σκέψης μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο με τίτλο “το παράθυρο”,  η οικογένεια Ράμζυ και οι φίλοι τους βρίσκονται στο εξοχικό της οικογένειας κοντά στη θάλασσα, όπου σε κοντινή απόσταση υπάρχει ένας φάρος.  Η αφήγηση ξεκινάει με την πρόταση για μια εκδρομή στο φάρο η οποία τελικά δεν πραγματοποιείται.

Στο δεύτερο με τίτλο “ο καιρός περνάει”, συναντάμε την οικογένεια Ράμζυ δέκα χρόνια αργότερα, σε ένα σκηνικό με φόντο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί από τους χαρακτήρες που συναντήσαμε στο πρώτο μέρος έχουν πεθάνει – μαζί τους και η κυρία Ράμζυ – γεγονός που αναφέρεται χωρίς ιδιαίτερη έμφαση και εξηγήσεις στο βιβλίο, αλλά εντελώς παρενθετικά. Οι χαρακτήρες αντιμετωπίζουν την ταλαιπωρία της προσαρμογής και της αλλαγής που επιτάσσουν οι συνθήκες και η εποχή με την καταγραφή των σκέψεων, των αποφάσεων και της συμπεριφοράς τους, να μιμείται τη χώρα στην οποία ζουν.

Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου με τίτλο “στο Φάρο”, οι εναπομείναντες Ράμζυ, δέκα χρόνια μεγαλύτεροι, πραγματοποιούν την εκδρομή στο Φάρο σαν ένα είδος προσκυνήματος, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν και να κάνουν ειρήνη με το παρελθόν τους.

Ο Φάρος της Γούλφ είναι ένα σύμβολο, είναι το φως που φωτίζει το μυαλό, ξεκαθαρίζει την πλάνη και ενδεχομένως δείχνει το δρόμο για το μέλλον.

Απόσπασμα από το έργο

“Πώς γίνεται λοιπόν αυτό; Πώς κρίνει κανείς τους ανθρώπους, πώς σχηματίζει γι’ αυτούς γνώμη; Πώς προσθέτει κανείς το ένα και το άλλο και συμπεραίνει πως συμπάθεια είναι αυτό που αισθάνεται, ή αντιπάθεια; Και στις λέξεις αυτές τι νόημα τελικά αποδίδεται;”

“Κι αυτή την ανάγκη ένιωθε τώρα συχνά-να σκέφτεται ή μάλλον ούτε καν να σκέφτεται.Να σωπαίνει,να είναι μόνη.Τότε όλη σου η ύπαρξη,όλες οι πράξεις αστραφτερές ,λυρικές,έμφωνες-εξανεμίζονταν,κι αποτραβιόσουν,με μία αίσθηση τελετουργικότητας στον εαυτό σου, σ’ ένα σφηνοειδή πυρήνα σκοταδιού,κάτι αόρατο για τους άλλους…Όταν η ζωή έσβηνε και χανόταν για λίγο, το φάσμα της εμπειρίας φαινόταν απεριόριστο…Χάνοντας την προσωπικότητα σου,έχανες τον εκνευρισμό,τη φούρια,την έξαψη.Κι ανέβαινε πάντα στα χείλη της ένα επιφώνημα θριάμβου επί της ζωής,όταν όλα συνέρχονταν σ’ αυτή τη γαλήνη,αυτή την ησυχία,αυτή την αιωνιότητα.”

“Γιατί η μεταμέλειά μας αξίζει μια ματιά μονάχα. Ο μόχθος μας μονάχα μια αναστολή.”

“«Σαν έργο τέχνης», επανέλαβε, κοιτάζοντας απ’ το τελάρο στα σκαλιά του σαλονιού και ξανά πίσω. Πρέπει να ξεκουραστεί για λίγο. Και καθώς ησύχαζε, κοιτάζοντας μια το ένα μια το άλλο, αόριστα, το παλιό ερώτημα, που διέτρεχε πάντα τον ουρανό της ψυχής, το πελώριο, το γενικό ερώτημα, που είχε την τάση να προβάλει σε στιγμές σαν κι αυτές, όταν η ίδια απελευθέρωνε δυνάμεις που είχαν ενταθεί, ήρθε και στάθηκε αποπάνω της, σταμάτησε αποπάνω της, έριξε τη σκιά του πάνω της. Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Αυτό ήταν όλο – ένα απλό ερώτημα. Ένα ερώτημα που σε πίεζε όλο και περισσότερο όσο περνούσαν τα χρόνια. Η μεγάλη αποκάλυψη ποτέ δεν ήρθε. Αντί γι’αυτήν, έρχονταν μικρά καθημερινά θαύματα, εκλάμψεις, σπίρτα που άναβαν απροσδόκητα στο σκοτάδι.”

•   Βιρτζίνια Γουλφ - για τη γυναικεία χειραφέτηση - Διαβαστε περισσοτερα...