Βίκτωρ Ουγκό - Οι Άθλιοι

«Oι Άθλιοι γράφτηκαν για όλα τα έθνη. Δεν ξέρω αν θα διαβαστούν απ' όλους, όμως εγώ για όλους τούς έγραψα. Όπου ο άνθρωπος ζει αμόρφωτος και απελπισμένος, όπου η γυναίκα πουλάει το κορμί της για μια μπουκιά ψωμί, όπου το παιδί υποφέρει από αγραμματοσύνη κι από έλλειψη παιδείας, το βιβλίο των «Αθλίων» χτυπά την πόρτα φωνάζοντας δυνατά: “Ανοίξτε μου! Έρχομαι για σας!” Στο σκοτεινό σημείο όπου βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άθλιος ονομάζεται άνθρωπος που αγωνιά κάτω απ' όλα τα κλίματα και τα καθεστώτα και που στενάζει σ' όλες τις γλώσσες» έγραψε ο συγγραφέας των Αθλίων Βίκτωρας Ουγκό αμέσως μόλις τελείωσε το μυθιστόρημά του που έμελλε να γίνει το δημοφιλέστερο του 19ου αιώνα.

Αυτή είναι γνωριμία μας με το περίφημο Γιάννη- Αγιάννη , τον πρωταγωνιστή των Αθλίων του Βίκτωρος Ουγκό ενός βιβλίου αρχέτυπου και μνημείου της παγκόσμιας λογοτεχνικής κληρονομιάς.

Η κιβωτός των Αθλίων περιλαμβάνει από μια αθάνατη ιστορία αγάπης μέχρι μια σχεδόν αστυνομική περιπέτεια καταδίωξης, από ένα ιστορικο-κοινωνικό σχόλιο των επαναστάσεων και του 19ου αιώνα μέχρι μια φιλοσοφική-θρησκευτική μελέτη για την αμαρτία, την τιμωρία και την πορεία ενός ανθρώπου προς τη λύτρωση και την εξιλέωση, από τον προβληματισμό για τα αιώνια ανθρώπινα ζητήματα μέχρι έναν νοσταλγικό ύμνο του εξόριστου συγγραφέα για την πόλη του Παρισιού.

Ο Γιάννης Αγιάννης, ένας πεινασμένος φτωχοδιάβολος, συλλαμβάνεται επειδή έκλεψε ένα καρβέλι ψωμί και περνά δύο δεκαετίες περίπου στα κάτεργα. Όταν αποφυλακίζεται, γνωρίζει τον φιλάνθρωπο και μεγαλόψυχο επίσκοπο Μυριήλ, που κάνει να φωλιάσει μέσα του το σπέρμα του καλού και της μετάνοιας. Χρόνια μετά, ως δήμαρχος πλέον, μιας παραλιακής γαλλικής πόλης, και έχοντας αλλάξει ταυτότητα, ευημερεί και προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.

Κάπως έτσι μετατρέπεται στον ήρωα που ο ίδιος ο συγγραφέας ανέφερε πως προερχόμενος από τα πιο ταπεινά κοινωνικά στρώματα, επιχείρησε μια προσωπική, με ηθικούς όρους «έφοδο στον ουρανό», οδηγούμενος από «την ύδρα στον άγγελο».

Ο άτεγκτος όμως αστυνομικός επιθεωρητής Ιαβέρης σαν λαγωνικό βρίσκεται πάντα στα ίχνη του προσπαθώντας να τον ξετρυπώσει. Ο Γιάννης Αγιάννης, Μαγδαλινής πια, γνωρίζει κάποτε μια ετοιμοθάνατη ξεπεσμένη πόρνη, τη Φαντίνα, και υπόσχεται να προστατεύσει το παιδί της, την Τιτίκα, την οποία η μητέρα της είχε εμπιστευθεί σε ένα ζευγάρι διεφθαρμένων ταβερνιάρηδων, τους Θεναρδιέρους. Ο Αγιάννης θα μεγαλώσει σαν παιδί του την Τιτίκα, έχοντας εν τω μεταξύ καταφύγει στο Παρίσι.

Τα χρόνια περνούν και η Τιτίκα θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τον Μάριο, γιο στρατηγού του Ναπολέοντα που σκοτώθηκε στο Βατερλό. Ο έρωτας των δύο νέων θα έχει αίσιο τέλος, αφού όμως μεσολαβήσουν εξεγέρσεις, θάνατοι, χωρισμοί και επανασυνδέσεις, προδοσίες και διασώσεις.

Ο πρωταγωνιστής, έχοντας εξιλεωθεί για το παρελθόν του, θα πεθάνει ευτυχισμένος στα χέρια των παιδιών του, που θα αναγνωρίσουν κι αυτά, όπως εξάλλου κι ο διώκτης του Ιαβέρης, την ηθική του ανωτερότητα και αυταπάρνηση.

Σε μια πλοκή δαιδαλώδη οι διάφοροι ήρωες και η μοίρα τους διασταυρώνονται κατά τρόπο που μπορεί μερικές φορές να μοιάζει υπερβολικός και εξωπραγματικός, το τελικό όμως αποτέλεσμα είναι ένα αριστοτεχνικό γαϊτανάκι συμπτώσεων, χωρισμών και επανασυνδέσεων στη διάρκεια πολλών χρόνων.

Ο Ουγκό, ως συγγραφέας, υπήρξε αναλυτικός κι εμπεριστατωμένος. Η μόρφωσή του ήταν ευρεία και με γερές βάσεις, η δε χρήση εκ μέρους του της γαλλικής γλώσσας είναι υποδειγματική. Διακρίθηκε σε όλα τα είδη του λόγου: ως ποιητής, υπήρξε λυρικός, μ' έναν λυρισμό αρχικά σχηματικό και επίσημο, πλούσιο σε εικόνες και αισθήματα, εμπνευσμένο από μεγάλες ιδέες (Ανατολίτικα, Ωδές).

Τα τραγικά όμως γεγονότα της ζωής και της οικογένειάς του (απιστίες, θάνατοι, τρέλα, εξορία) διευρύνουν το λυρισμό του έως τα όρια του μυστηρίου και της μεταφυσικής αγωνίας, χωρίς όμως να απουσιάζει η ελπίδα (Ρεμβασμοί). Τα θεατρικά του έργα χαρακτηρίζονται μελοδραματικά, έχουν ωστόσο έντονη δράση και λυρισμό.

O δημιουργός του Γιάννη Αγιάννη και πιο πολυδιαβασμένος Γάλλος συγγραφέας όλων των εποχών, είναι ο άνθρωπος που κατέγραψε την αφανή κάποτε εποποιία των προλετάριων, πριν αυτοί αποκτήσουν τη συνείδηση της τάξης τους

Ο Βίκτωρ Ουγκό θεωρείται ως ο επισημότερος εκπρόσωπος του δημοκρατικού ρομαντισμού. Γεννημένος στη Μπεζανσόν της Γαλλίας το 1802, από πατέρα αξιωματικό του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και η μητέρα του γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας. Από αυτήν πήρε και τους πρώτους του πολιτικούς προβληματισμούς, που ήταν φιλοβασιλικοί και συντηρητικοί.

Στο πιο πολυδιαβασμένο έργο του, τους «Αθλίους», ο νεαρός Μάριος, γιος ήρωα του Βατερλώ, που ανατρέφεται στο σπίτι του φιλοβασιλικού παππού του και «γνωρίζει» τη δράση του πατέρα του μετά το θάνατό του, αποτελεί τη λογοτεχνική persona του ίδιου του συγγραφέα και της ιδεολογικής του πορείας.

➤ Βίκτωρ Ουγκώ - Η Παναγία των Παρισίων