Η «προκαταρκτική» αμφιβολία του Ντεκάρτ

Ρενέ Ντεκάρτ (Γαλλικά: René Descartes, Λατινικά: Renatus Cartesius, 1596 – 1650)

Είχα από πολύ καιρό παρατηρήσει πως για ό,τι αφορά τα ήθη, είναι κάποτε ανάγκη γνώμες που κανένας τις ξέρει πολύ αβέβαιες, να τις ακολουθεί το ίδιο σαν να ήταν αναμφίβολες, καθώς το είπα και πιο πάνω.

Επειδή όμως επιθυμούσα τότε να καταγίνω αποκλειστικά με την αναζήτηση της αλήθειας, σκέφτηκα πως έπρεπε να κάνω εντελώς το αντίθετο και να απορρίψω σαν να ήταν εντελώς ψεύτικο, οτιδήποτε θα μπορούσε να μου γεννήσει την παραμικρή αμφιβολία, για να δω αν δεν θα μου απόμενε ύστερα απ’αυτό καμιά πεποίθηση που να είναι εντελώς αναμφίβολη.

Έτσι, επειδή οι αισθήσεις μας μάς ξεγελούν κάποτε, θέλησα να υποθέσω πως τίποτα δεν υπάρχει που να είναι έτσι όπως εκείνες μας κάνουν να το φανταζόμαστε. Και επειδή υπάρχουν άνθρωποι που γελιούνται κάνοντας συλλογισμούς πάνω και στα απλούστερα ακόμη θέματα της γεωμετρίας και παραλογίζονται, κρίνοντας κι εγώ πως μπορούσα να λαθέψω όσο κι οποιοσδήποτε άλλος, απέρριψα σαν ψεύτικους όλους τους λόγους που είχα πάρει προηγουμένως για αποδείξεις.

Και τέλος, παίρνοντας υπόψη πως όλες οι σκέψεις που έχουμε ενόσω είμαστε ξυπνητοί μπορούν επίσης να μας έρχονται ολόιδιες κι όταν κοιμούμαστε, χωρίς καμιά τους να είναι τότε αληθινή, αποφάσισα να υποθέσω πως όλα όσα μου είχαν μπει κάποτε στον νου δεν ήταν περισσότερο αληθινά από τις φαντασίες των ονείρων μου.

Αμέσως όμως κατόπι πρόσεξα πως, ενώ εγώ ήθελα να σκεφτώ έτσι, ότι δηλαδή όλα ήταν ψεύτικα, έπρεπε αναγκαστικά, εγώ που το σκέπτομαι να είμαι κάτι. Και παρατηρώντας πως τούτη η αλήθεια: σκέπτομαι άρα υπάρχω ήταν τόσο γερή και τόσο στέρεη, ώστε όλες μαζί οι εξωφρενικές υποθέσεις των σκεπτικών δεν ήταν ικανές να την κλονίσουν, έκρινα πως μπορούσα δίχως ενδοιασμούς να την παραδεχτώ ως την πρώτη αρχή της φιλοσοφίας που αναζητούσα.

(René Descartes, Λόγος περί της μεθόδου, μτφρ. Χ. Χρηστίδη, Αθήνα, 1976, σσ.31-32).