Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν δεν ήταν μόνον ένας σπουδαίος κινηματογραφιστής, πρωτοπόρος της έβδομης τέχνης. Ηταν μια κινητή βιβλιοθήκη. Δεν υπήρξε ούτε μια μέρα στη ζωή του που να μην αγόρασε ένα βιβλίο ή να έλαβε κάποιο ταχυδρομικώς. Διάβαζε συνέχεια και συνήθιζε να εντυπωσιάζει τους συνομιλητές του ανατρέχοντας στις πλούσιες γνώσεις του. Είχε την ικανότητα να απαγγέλλει στη μητρική γλώσσα του κάθε συγγραφέα αποσπάσματα του έργου του. Ηταν γνωστός για την ικανότητά του αυτή και γινόταν δεκτός με ενθουσιασμό από διάσημες καλλιτεχνικές παρέες σε διάφορα μέρη του κόσμου.
Οταν συνάντησε τον Τζόις στο Παρίσι, όχι μόνον είχε διαβάσει τον Οδυσσέα, αλλά έκανε και καίριες ερωτήσεις. Στην Αγγλία, όταν βρέθηκε με τον διάσημο θεατρικό συγγραφέα Μπέρναντ Σο, συζήτησε μαζί του για όλα τα έργα του.
Ο Αϊζενστάιν σκιτσάριζε, έγραφε, δίδασκε, μελετούσε, κινηματογραφούσε. Ηταν ένας θεωρητικός της αισθητικής. Ο ίδιος έγραφε: «Τυχαία βρέθηκα να είμαι κινηματογραφιστής, καλλιτέχνης, σχεδιαστής, συγγραφέας και ό,τι άλλο. Η κύρια πρόθεσή μου είναι να κάνω ό,τι έκανε ο Δαρβίνος στη φυσική επιστήμη ή ο Καρλ Μαρξ στον χώρο της Πολιτικής Οικονομίας. Θέλω να καταστήσω φανερή την ουσιαστική φύση της καλλιτεχνικής δημιουργίας».
Ο Αϊζενστάιν είχε πλήρη συνείδηση ότι ο κινηματογράφος ήταν μια σύνθεση τεχνών. Δανείστηκε και προσάρμοσε ιδέες και τεχνικές που αναπτύχθηκαν πρώτα σε άλλες τέχνες. Στη ζωγραφική, το θέατρο, την ποίηση, το μυθιστόρημα. Είχε επανειλημμένως πει ότι η θεωρία του μοντάζ είχε χρησιμοποιηθεί πρώτα σε αυτές τις τέχνες. Το μοντάζ δεν ήταν απλώς το κόψιμο και το ράψιμο κάποιων πλάνων. Είχε μεγάλη ιστορία πίσω του. Μπορείς να συναντήσεις το μοντάζ στην ποίηση του Πούσκιν. Στη λογική των κινεζικών ιερογλυφικών, όπου η σύνθεση δύο διαφορετικών εννοιών δημιουργεί μια άλλη νέα: «Πόρτα συν αυτί = κρυφακούω».
Η εμπεριστατωμένη μελέτη τού έδωσε τη συνθετική ικανότητα και προσάρμοσε τις ιδέες αυτές στη νέα τέχνη. Δημιούργησε κινηματογραφικά αριστουργήματα, όπως η Απεργία και το Θωρηκτό Ποτέμκιν. Πρόθεσή του δεν ήταν να δώσει στο κοινό έναν τρόπο φιλικής διασκέδασης δύο ωρών, αλλά να βουτήξει μέσα στη θυελλώδη ιστορία της εποχής του.
Είχε ξεκινήσει να γίνει πολιτικός μηχανικός, ακολουθώντας την παράδοση του πατέρα του, αλλά η επανάσταση τον κλόνισε και άλλαξε την πορεία της ζωής του. «Η επανάσταση μου έδωσε το πιο πολύτιμο πράγμα στη ζωή, με έκανε καλλιτέχνη». Ξεκίνησε στο θέατρο, αλλά γρήγορα πέρασε στην επαναστατική τέχνη της εποχής, τον κινηματογράφο. Ο Αϊζενστάιν είχε με την επανάσταση κοινή πορεία. Την ανέδειξε και τον ανέδειξε. Εφερε σε πρωταγωνιστικό ρόλο τις μάζες. Αποχαιρέτησε τη «βασιλευόμενη επανάσταση» για το Χόλιγουντ, μα γύρισε γρήγορα πίσω, απογοητευμένος, με μισοτελειωμένες ταινίες στις αποσκευές του.
Σκόνταψε σε γραφειοκρατικές επιτροπές, νόθα τέκνα της επανάστασης, μα επέμεινε, σηκώθηκε όρθιος πάλι. Κέρδισε εκ νέου την εμπιστοσύνη του κόμματος, ανέλαβε υπεύθυνα πόστα στην κινηματογραφική παραγωγής της Σοβιετικής Ενωσης, έκανε νέες εντυπωσιακές ταινίες. Οπως οι Αλέξανδρος Νιέφσκι και Ιβάν ο τρομερός. Μα τον Ιβάν δεν τον έκανε ατρόμητο, αλλά αδύναμο. Θύμιζε τον Αμλετ του Σαίξπηρ. Το πλήρωσε αυτό με την εκ νέου αμφισβήτηση του έργου του, λίγο πριν από τον θάνατό του.
Παράλληλα με το κινηματογραφικό του έργο, υπάρχει σήμερα μια τεράστια παραγωγή γραπτών και σχεδίων που έκανε ο Αϊζενστάιν στη σύντομη ζωή του. Ως στοχαστής, αφήνει μια παρακαταθήκη για το συναρπαστικό μέλλον του κινηματογράφου στα τελευταία γραπτά του. Ως σχεδιαστής άφησε περισσότερα από 5.000 σχέδια σε όλη τη ζωή του, συμπεριλαμβανομένων σχεδίων για ταινίες και storyboards.
Τα σεξουαλικά του σχέδια ολοκληρώθηκαν μεταξύ του 1931-1948 και καλύπτουν την περίοδο των ταξιδιών του στο Μεξικό και τις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930 μέχρι το θάνατό του στη Μόσχα το 1948. Τα σχέδια είναι κυρίως μονοχρωματικά, ομαδοποιημένα και με ποικιλία περιεχομένου και έχουν γίνει από χρωματιστά μολύβια σε μπλε ή κόκκινο χρώμα.
Η ιστορικός Joan Neuberg σημειώνει πως το σχέδιο δεν ήταν λιγότερο σημαντικό στο έργο του ως καλλιτέχνη από όσο η συγγραφή σεναρίων και η θεωρία, αν και παραμένει λιγότερο γνωστό. Απεικονίζει συχνά πρόσωπα που εμπλέκονται σε σεξουαλική επαφή σε δημόσιους χώρους, όπως στο τσίρκο, σε νυχτερινά κέντρα και δρόμους. Ένα σχέδιο με κόκκινο και μαύρο μολύβι με τη λέξη “Drag” έχει δημιουργηθεί σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης, πιθανότατα στη Νέα Υόρκη. Σε άλλα σχέδια είναι σαφώς επηρεασμένος από την επαφή του με τον κόσμο του Walt Disney, καθώς θεωρούσε τις ταινίες του ως «τη μεγαλύτερη συμβολή του αμερικανικού λαού στην τέχνη».
Το 1946, όταν ταξίδεψε στο Μεξικό για να ξεκινήσει το ¡Que Viva México !, ένα επικό θέμα για την ιστορία της χώρας έγραψε ότι «στο Μεξικό το σχέδιο μου υποβλήθηκε σε μια εσωτερική κάθαρση και καθαρότητα της γραμμής». Το ενδιαφέρον αυτό υπογραμμίζει τη σύνδεσή του με το έργο των Μεξικανών muralists, συμπεριλαμβανομένου του Ντιέγκο Ριβέρα, τον οποίο ο Eisenstein συναντήθηκε για πρώτη φορά το 1927, και του οποίου το έργο θαύμαζε πολύ.
Επίσης, το 1931 στο Μεξικό, προσπάθησε να ολοκληρώσει ένα εκτεταμένο έπος για την ιστορία της Βρετανίας. Σε μια μόνο μέρα παρήγαγε ένα τεράστιο, εκπληκτικό σε παραλλαγές κύκλο σχεδίων σχετικά με τον Μακμπέθ, τη Λαίδη Μακμπέθ σύζυγό του και τον Ντάνκαν. Τα σχέδια θεωρήθηκαν πολύ τολμηρά από τον Upton Sinclair, σοσιαλιστή εκατομμυριούχο υποψήφιο χρηματοδότη του και η παραγωγή ματαιώθηκε.
Όταν αναχώρησε από το Μεξικό, ο Αιζενστάιν, σε έναν έλεγχο στα σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών, τα σχέδια κατασχέθηκαν και κάηκαν. Με την επιστροφή του στη Μόσχα επί Στάλιν κράτησε τα σχέδια κρυμμένα μέχρι το θάνατό του το 1948. Η χήρα του Βέρα Ατάσεβα έδωσε το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του, εκτός από τα σεξουαλικά σχέδιά του, στα Ρωσικά κρατικά αρχεία λογοτεχνίας και τέχνης στη Μόσχα (RGALI). Η Ατάσεβα τα παρέδωσε στον Andrei Moskvin, ο οποίος διαφύλαξε τη φήμη του σκηνοθέτη, διατηρώντας τα σχέδια αυτά κρυμμένα.
Οι κληρονόμοι του το 1990 τα πούλησαν στους σημερινούς ιδιοκτήτες ενώ το ένα τέταρτο των σχεδίων δόθηκε στη μόνιμη συλλογή του κρατικού μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη.
➤ In a Nutshell - Ο κόσμος με μια ματιά
➤ Andrej Tarkovskij
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου