Ο αλ-Κίντι συνέγραψε περί τις 265 πραγματείες που καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων. Από αυτές, οι 13 έχουν ως θέμα την επιστήμη της μουσικής, αλλά μας είναι γνωστές μόνο έξι.
Τον αλ-Κίντι τον απασχόλησαν τόσο ζητήματα της φύσης του ήχου και της μουσικής (κλίμακας) όσο και φιλοσοφικά ερωτήματα που αφορούσαν κυρίως τη σύνδεση της μουσικής με τον κόσμο, το έργο του όμως ταυτίστηκε κυρίως με το δεύτερο πεδίο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και τα τεχνικά ζητήματα του πρώτου πεδίου ερμηνεύονται από τον αλ-Κίντι μέσω της επιστήμης της αρμονίας, η οποία χρησιμοποιείται με αρκετά ευρεία έννοια (Shiloah, 1995, σ. 49).
Ο αλ-Κίντι κατατάσσει τη μαθηματική τετρακτύ (μουσική, αριθμητικής, γεωμετρίας και αστρονομία) ενδιάμεσα από τις επιστήμες της φύσης και αυτές «πέρα από τη φύση». Η καινοτομία του αλ-Κίντι σε σχέση με αυτή την κατηγοριοποίηση είναι ότι εκκινεί από αυτήν και προχωρά στη θεώρηση των φαινομένων που μελετώνται ως αλληλένδετα από τις επιστήμες των τριών αυτών κατηγοριών. Στη βάση αυτής της θεώρησης, προβαίνει στη διατύπωση αντιστοιχιών και σχέσεων συνάφειας μεταξύ μουσικών και μη μουσικών στοιχείων.
Όσον αφορά τη σύνθεση του αισθητού κόσμου, ο αλ-Κίντι υιοθετεί τη θεωρία των τεσσάρων στοιχείων του Αριστοτέλη (γη, νερό, αέρας, φωτιά). Στα τέσσερα στοιχεία τα οποία αποτελούν αιτιώδεις αρχές, ο αλ-Κίντι προσθέτει ένα πέμπτο, την ουράνια σφαίρα ή falak. Η προσθήκη αυτού του στοιχείου, το οποίο διαφοροποιείται ως προς τη φύση του από τα τέσσερα στοιχεία τα οποία συνιστούν υλικά αίτια, αποτελεί έκφραση της μεταφυσικής του αλ-Κίντι. Συνολικά η παραπάνω θεώρηση του κόσμου προϋποθέτει προτεραιότητα της γνώσης έναντι της πράξης και εντάσσεται στην ευρύτερη αντίληψη που πρεσβεύει ο αλ-Κίντι, σύμφωνα με την οποία ο πρωταρχικός στόχος της ενασχόλησης με τη μουσική είναι η θεωρητική γνώση (Shehadi, 1995, σσ. 17-20).
Το μέσο για τη διατύπωση των διαφόρων συσχετισμών μεταξύ των μουσικών και των μη μουσικών στοιχείων είναι το ο ύτι, και συγκεκριμένα οι τέσσερις χορδές του. Ο αλ-Κίντι ονομάζει το ούτι «το όργανο των φιλοσόφων» εννοώντας το ως μια αντανάκλαση της τέλειας αρμονίας που διέπει το σύμπαν (Shiloah, 1995, σσ. 49-50). Ξεκινώντας από την ψηλότερη προς τη χαμηλότερη, οι χορδές του έχουν τις ονομασίες al-zīr, al-mathnā, al-mathlath και al-bamm. Ο αλ-Κίντι αντιστοιχίζεί στις τέσσερις χορδές τα τέσσερα στοιχεία, τις φάσεις της σελήνης, τα άστρα και τους ανέμους, αλλά και μουσικά στοιχεία όπως είναι οι ρυθμοί, ο χαρακτήρας των μελωδιών και οι τύποι των συνθέσεων.
Κεντρικό στοιχείο στη θεώρηση της μουσικής από τον αλ-Κίντι αποτελεί η θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής κατά τρόπο που γίνεται αντιληπτή μέσω της επίδρασής της στη φυσιολογία, στο συναίσθημα και στον χαρακτήρα των ανθρώπων αλλά και των ζώων (Shehadi, 1995, σ. 27).
Στη βάση αυτής της αντίληψης διατυπώθηκε η θεωρία γύρω από τη σχέση μουσικής και ιατρικής στον ισλαμικό κόσμο, η οποία κληρονομείται από τους μεταγενέστερους θεωρητικούς.
Στο πλαίσιο των κοσμολογικών συσχετισμών που διατυπώνει, ο αλ-Κίντι αντιστοιχεί στις τέσσερις χορδές του ουτιού τους τέσσερις χυμούς (κίτρινη χολή, αίμα, μαύρη χολή, φλέγμα), υιοθετώντας από τους κλασικούς Έλληνες συγγραφείς της ιατρικής την καθιερωμένη θεωρία των χυμών.
Πέρα από τους ευθείς συσχετισμούς μεταξύ χορδών και επιδράσεων, προτείνεται και η συνδυαστική χρήση των χορδών με τα ανάλογα θεραπευτικά αποτελέσματα αναδεικνύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη μουσική και ως τέχνη και ως επιστήμη.
Η θεραπευτική διάσταση της μουσικής καλύπτει και τον δεύτερο, εφαρμοσμένο, σκοπό της θεωρητικής γνώσης, που είναι η χρήση της «για τη θεραπεία και την διατήρηση της υγείας» (Shehadi, 1995, σσ. 17, 30-31).
Ως προς την πιο τεχνική πλευρά της μουσικής, ο αλ-Κίντι υιοθετεί το αρχαίο ελληνικό Τέλειον Μείζον Σύστημα το οποίο είχε ήδη σχολιαστεί από προγενέστερους Άραβες θεωρητικούς. Καθιερώνει όμως την οπτική παρουσίαση των διαφόρων διαστηματικών σχέσεων μέσω της χρήσης του ουτιού, την οποία θα μιμηθούν και οι μεταγενέστεροι μουσουλμάνοι θεωρητικοί. Σε αυτό το πλαίσιο συζήτησης των διαστηματικών σχέσεων ο αλ-Κίντι προσθέτει μια πέμπτη υποθετική χορδή στο ούτι, επεκτείνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το Τέλειον Μείζον Σύστημα σε δύο οκτάβες.
Αν και ο ίδιος ο αλ-Κίντι δεν αναφέρεται άμεσα σε αυτό το ζήτημα, έχει υποστηριχθεί ότι οι διατονικές κλίμακες που παρουσιάζει αντιστοιχούν στους οκτώ μουσικούς τρόπους που χρησιμοποιούνται στην εποχή του.
Δύο σημεία στο έργο του αλ-Κίντι, στα οποία αντανακλάται με μεγαλύτερη σαφήνεια η μουσική πράξη της εποχής, είναι η αναφορά του σε παραλλαγές του κουρδίσματος της χαμηλότερης χορδής (al-bamm) και η συμπερίληψη συγκεκριμένων, γνωστών ρυθμικών κύκλων (Wright κ.ά., 2014).
Η τελευταία παρατήρηση επαναφέρει το γενικότερο ζήτημα της σχέσης μεταξύ προφορικότητας και μουσικής εγγραμματοσύνης στον ισλαμικό κόσμο, καθώς επίσης το κυρίαρχο ερώτημα σχετικά με τον βαθμό στον οποίο ο όγκος των μουσικών πραγματειών και οι συγγραφείς τους επικοινωνούν με τη μουσική πράξη της εποχής τους. Ο εντοπισμός αντίστοιχου τύπου «ρωγμών» στα μάλλον στεγανά, στην προκειμένη περίπτωση, όρια μεταξύ των θεωρητικών και των μουσικών, όπως για παράδειγμα οι αναφορές του αλ-Κίντι στις παραλλαγές των κουρδισμάτων του ουτιού, αποτελεί βασική ερευνητική μέριμνα για τον ιστορικό της μουσικής του ισλαμικού κόσμου.
Αντίστοιχα, ανάλογης σπουδαιότητας είναι τα ερωτήματα σχετικά με τις συνθήκες στις οποίες αναπτύχθηκε η παράδοση της φιλοσοφικής προσέγγισης της μουσικής και η σημασία της ως ένα στοιχείο της ταυτότητας των εγγράμματων ομάδων, αρχικά στη Βαγδάτη και σε άλλες αββασιδικές πόλεις και αργότερα σε όλα τα πνευματικά κέντρα που αναδείχθηκαν στα διάφορα γεωγραφικά σημεία του ισλαμικού κόσμου. ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου