Boris Vian - Ο αφρός των ημερών

Ο Μπορίς Βιάν (1920 - 1959) ήταν Γάλλος συγγραφέας, τζαζίστας, τραγουδοποιός, ηθοποιός, μεταφραστής, μέλος της 'Παταφυσικής και διευθυντής του τμήματος τζαζ της δισκογραφικής εταιρίας Philips. Αναγνωρίζεται σήμερα ως ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους της μεταπολεμικής Γαλλίας.

Ο «Αφρός των ημερών» είναι ένα ποιητικό και ερωτικό μυθιστόρημα την υπόθεση του οποίου ο Μπορίς Βιάν συνόψισε με τον εξής απλό τρόπο: «Ο Κολέν συναντά την Κλοέ. Ερωτεύονται. Παντρεύονται. Η Κλοέ αρρωσταίνει. Ο Κολέν καταστρέφεται οικονομικά για να την κάνει καλά. Ο γιατρός δεν μπορεί να τη σώσει. Η Κλοέ πεθαίνει. Ο Κολέν δεν θα ζήσει και πολύ».

Η Χλόη ήταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι της, ντυμένη με μαβιά μεταξωτή πιτζάμα και μακριά πορτοκαλιά ρόμπα από σατέν. Ολόγυρα ήταν σκορπισμένα άφθονα λουλούδια, και κυρίως ορχιδέες και τριαντάφυλλα, καμέλιες και μακριά κλωνάρια με λουλούδια ροδακινιάς και μυγδαλιάς, και αγκαλιές ολόκληρες από γιασεμιά. Το στήθος της ήταν ξεσκέπαστο, και ένας χοντρός γαλάζιος κάλυκας ήταν χαραγμένος στο κεχριμπαρένιο δέρμα του δεξιού μαστού. Τα μάγουλά της ήταν ξαναμμένα και τα μάτια της έκαιγαν, αλλά ήταν στεγνά, και τα μαλλιά της ήταν ανάλαφρα κι ηλεκτρισμένα σα μεταξωτές κλωστές.

- Θα κρυώσεις ! είπε η Αλίζ. Σκεπάσου!

- Όχι, μουρμούρισε η Χλόη. Πρέπει. Έτσι είναι η θεραπεία»

Η παραμυθένια ιστορία αγάπης καταλήγει σε τραγωδία όταν η Κλοέ αρρωσταίνει από ένα νούφαρο που φυτρώνει στο στήθος της κι ο αγαπημένος της Κολέν αναγκάζεται να βρει δουλειά για να ανταπεξέλθει στα έξοδα της ασθένειας. Μετά από συμβουλές γιατρού, σύμφωνα με τις οποίες η Κολέν αφήνεται για ώρες ανάμεσα σε άλλα λουλούδια μήπως και τρομάξουν το νούφαρο, και δεν επιτρέπεται να πιεί νερό, δεν καταφέρνει να σωθεί. Μετά την κηδεία της, ο Κόλιν θα έχει μια γεμάτη παράπονο κουβέντα με τον Ιησού, ενώ η ζωή γύρω του συνεχίζεται ανυποψίαστη…

Απόλυτα αντικομφορμιστικό, το μυθιστόρημα σατιρίζει τη μη-δημιουργική εργασία, τους κληρικούς, τους αστυνομικούς, την εφορία, όλους τους θεσμούς της γαλλικής αστικής κοινωνίας, ακόμα και τους υπαρξιστές φιλοσόφους.

Δύο ιερά ή ανίερα τέρατα στοιχειώνουν το μυθιστόρημα: ο φιλόσοφος Ζαν-Πολ Σαρτρ και η ισοϋψής συμβία του Σιμόν ντε Μποβουάρ, με παραλλαγμένα αλλά αναγνωρίσιμα τα ονόματά τους: Ζαν-Σολ Παρτρ και δούκισσα ντε Μποβιάρ.

Σ’ αυτό το εφιαλτικό σύμπαν, μόνο η τζαζ μπορεί να προσφέρει κάποια ανακούφιση και παρηγοριά στο άτυχο ζευγάρι. Αν και ο χρόνος δεν δηλώνεται πουθενά, ο Μπορίς Βιάν σε αφήνει να καταλάβεις ότι οι αναφορές βρίσκονται στη δεκαετία του '40, όταν η Γαλλία του Πετέν και της προδοτικής κυβέρνησης του Βισί θυσίαζε την εθνική υπερηφάνεια - όση είχε απομείνει ακόμη - στο βωμό της επιβίωσης μέχρι να ανακαλυφθεί το αντιστασιακό πνεύμα για να πλυθεί από τις ναζιστικές «αμαρτίες» του ολόκληρο το γαλλικό έθνος.

Θεωρείται ως ένα από τα πιο μελωδικά βιβλία του Βιάν , αφού ακόμα και το όνομα της ηρωίδας παραπέμπει στο ομώνυμο τραγούδι του Duke Ellington ενώ ο δεύτερος τίτλος του τραγουδιού, «Κλοέ ή το τραγούδι του βάλτου», συνδέεται σημασιολογικά με το νούφαρο που μεγαλώνει μέσα στο στήθος της Κλοέ. Η μουσική άλλωστε δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τα βιβλία του Βιάν αφού υπήρξε και ο ίδιος μουσικός (έχει γίνει γνωστός για τραγούδια του όπως το «Le déserteur» (ο λιποτάκτης) και το «Fais-moi mal Johnny»).

Ο Μπορίς Βιάν, με την σύντροφό του Μισέλ Λεγκλίζ Βιάν, ανάμεσα στον Ζαν-Πολ Σαρτρ και τη Σιμόν Ντε Μποβουάρ

Το 1946, ανταποκρινόμενος σε ένα στοίχημα, ο Μπορίς Βιάν γράφει το noir μυθιστόρημα Θα φτύσω στους τάφους σας το οποίο κυκλοφορεί ως έργο του φανταστικού αφρο-αμερικανού συγγραφέα Vernon Sullivan ενώ ο ίδιος παρουσιάζεται ως ο μεταφραστής του. Προκλητικό, με σοκαριστικές ερωτικές σκηνές (σαδισμός, παιδοφιλία), οι κριτικοί βάλλονται εναντίον της αμερικανικής λογοτεχνίας χωρίς να αμφισβητήσουν ούτε στιγμή την αυθεντικότητα του έργου, πεπεισμένοι ότι γράφτηκε από έναν κάτοικο των αμερικάνικων γκέτο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας δεν είχε επισκεφτεί ποτέ την Αμερική. Αργότερα η αλήθεια θα αποκαλυφθεί και ο συγγραφέας θα πληρώσει πρόστιμο για προσβολή των ηθών.

Χειρότερη όμως θα γίνει η κατάσταση όταν τον Μάρτιο του 1947 μια γυναίκα θα βρεθεί νεκρή στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, στραγγαλισμένη από τον εραστή της. Στη σκηνή του εγκλήματος, που συγκλόνισε την Γαλλία της εποχής, δίπλα από το πτώμα της στραγγαλισμένης ερωμένης θα βρεθεί ένα αντίτυπο του βιβλίου του Βιάν, ανοιγμένο στη σελίδα όπου ο ήρωας Λι Άντερσον στραγγαλίζει την ηρωίδα Τζιν Άσκουιθ. Στο συγγραφέα θα αποδοθεί η ηθική αυτουργία.

Το έργο αυτό εντέλει θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Ο Βιάν θα φύγει από τη ζωή, στις 23 Ιουνίου 1959, μέσα στην αίθουσα ενός παρισινού κινηματογράφου ενώ παρακολουθεί την πρεμιέρα της ταινίας «Θα φτύσω στους τάφους σας», βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημά του. Ο Βιάν, αντίθετος στη μεταφορά του έργου στη μεγάλη οθόνη, πεθαίνει από ανακοπή στα πέντε πρώτα λεπτά της προβολής.