Κατά το Χιουμ, όλα όσα γνωρίζουμε οφείλονται αποκλειστικά και μόνο σε πληροφόρηση προερχόμενη από τα αισθητήρια όργανά μας. Καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι αυτό που εμείς ονομάζουμε γνώση είναι προϊόν του συνειρμού των εντυπώσεών μας από τον εξωτερικό κόσμο. Τίποτα όμως δε μας εγγυάται ότι ο συνειρμός αυτός αποδίδει πιστά την πραγματικότητα. Αντίθετα, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως αυτό που ως τώρα το είδαμε αναρίθμητες φορές να συμβαίνει (π.χ. τον ήλιο να ανατέλλει) θα επαναληφθεί και στο μέλλον (ο ήλιος θα ανατείλει ξανά).
Η μόνη λύση, κατά το Χιουμ, είναι να συμβιβαστούμε με τα διδάγματα της συνήθειας, χωρίς τα οποία δε θα μπορούσαμε, τελικά, να ζήσουμε. Πρέπει επίσης να αποδεχτούμε τη φυσική μας τάση, που μας ωθεί να πιστεύουμε ότι «Ο ήλιος θα ανατείλει και αύριο» και ότι, γενικότερα, η φύση θα εξακολουθήσει να συμπεριφέρεται ομοιόμορφα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει, έρχεται στιγμή που πρέπει να εγκαταλείψουμε τους αφηρημένους στοχασμούς, οι οποίοι μας οδηγούν σε σκεπτικιστικές αμφιβολίες, να βγούμε από το γραφείο μας και να αναζητήσουμε την παρέα των φίλων μας, «για να παίξουμε μια παρτίδα τάβλι»!
Daνid Hume, Πραγματεία για την ανθρώπινη.
Χρειάζεται να εξετάσουμε πώς φτάνουμε στην γνώση της αιτίας και του αποτελέσματος. Τολμώ να ισχυριστώ, διατυπώνοντας μια γενική πρόταση χωρίς εξαιρέσεις, ότι η γνώση αυτής της σχέσης δεν αποκτάται σε καμιά περίπτωση με συλλογισμούς a priori, αλλά προκύπτει εξ ολοκλήρου από την εμπειρία, όταν διαπιστώνουμε πως συγκεκριμένα αντικείμενα βρίσκονται σε συνεχή σύζευξη το ένα με το άλλο.
Το πνεύμα αναμφίβολα δεν μπορεί να βρει ποτέ το αποτέλεσμα μέσα στην αιτία που υποτίθεται πως υπάρχει σύμφωνα με την ακριβέστερη δυνατή ανάλυση και εξέταση του φαινομένου. Επειδή το αποτέλεσμα είναι τελείως διαφορετικό από την αιτία και κατά συνέπεια δεν μπορούμε ποτέ να το ανακαλύψουμε μέσα σ’ αυτή. Η κίνηση της δεύτερης μπάλας του μπιλιάρδου είναι ένα συμβάν ξεχωριστό από την κίνηση της πρώτης. Δεν υπάρχει τίποτε μέσα στην πρώτη που να υποδεικνύει στο ελάχιστο τη δεύτερη.
Μια πέτρα ή ένα κομμάτι μέταλλο που σηκώνουμε και μετά αφήνουμε χωρίς στήριξη πέφτουν αμέσως, αλλά, αν εξετάσουμε το θέμα a priori, δεν ανακαλύπτουμε τίποτε σ’ αυτή την κατάσταση που να γεννά την ιδέα μιας πτώσης περισσότερο από εκείνη μιας ανύψωσης ή οποιασδήποτε άλλης κίνησης της πέτρας ή του κομματιού του μετάλλου(...).
Άρα, η συνήθεια είναι ο μεγάλος οδηγός της ανθρώπινης ζωής. Είναι η μόνη αρχή που κάνει δυνατόν να μας εξυπηρετεί η εμπειρία μας, η μόνη που μας κάνει να περιμένουμε στο μέλλον μια σειρά συμβάντων όμοιων με εκείνα του παρελθόντος. Χωρίς την επενέργεια της συνήθειας, θα αγνοούσαμε τελείως οποιοδήποτε γεγονός πέρα από ό,τι είναι άμεσα παρόν στη μνήμη και στις αισθήσεις. Δε θα ξέραμε πώς να προσαρμόσουμε τα κατάλληλα μέσα στην επιδίωξη κάποιων σκοπών ούτε πώς να χρησιμοποιήσουμε τις φυσικές μας δυνάμεις για να προκαλέσουμε ένα αποτέλεσμα. Θα ήταν ταυτόχρονα το τέλος κάθε πράξης όσο και σχεδόν κάθε θεωρητικής εικασίας.
Ποιο είναι λοιπόν το συμπέρασμα από όλα αυτά; Είναι απλό, αν και, πρέπει να ο μολογήσουμε, κατά πολύ απομακρυσμένο από τις συνηθισμένες φιλοσοφικές θεωρίες. Κάθε πίστη σε ένα γεγονός ή σε μια πραγματική ύπαρξη προέρχεται απλά από κάποιο αντικείμενο παρόν στη μνήμη ή στις αισθήσεις και από μια σύζευξη ενός αντικειμένου με κάποιο άλλο, βασισμένη στη συνήθεια. Η, με άλλα λόγια, έχοντας διαπιστώσει σε πολλές περιπτώσεις, πως δύο οποιαδήποτε είδη αντικειμένων -φλόγα και ζέστη, χιόνι και κρύο- ήταν πάντα συνδεδεμένα, αν η φλόγα ή το χιόνι παρουσιάζεται στη συνέχεια στις αισθήσεις μας, ο νους οδηγείται από τη συνήθεια να περιμένει τη ζέστη ή το κρύο, και να πιστεύει πως μια τέτοια ιδιότητα υπάρχει και θα ανακαλυφθεί αν πλησιάσουμε περισσότερο.
Η πίστη προκύπτει κατ’ ανάγκη από το γεγονός ότι ο νους βρίσκεται στις κατάλληλες περιστάσεις. Πρόκειται για μια λειτουργία της ψυχής τόσο αναπόφευκτη, όταν βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση, όσο και το να νιώθουμε το συναίσθημα της αγάπης, όταν δεχόμαστε αγαθοεργίες, ή του μίσους, όταν υφιστάμεθα προσβολές.
Όλες αυτές οι λειτουργίες ανήκουν στα φυσικά ένστικτα, που κανένας συλλογισμός και καμιά νοητική διαδικασία δεν μπορούν ποτέ ούτε να προκαλέσουν ούτε να εμποδίσουν.
(Daνid Hume, Έρευνα για την ανθρώπινη νόηση, Οξφόρδη 1975, IV, V, Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση, Οξφόρδη, 1978, Ι, σύγχρονες εκδόσεις).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου