Γιος συμβολαιογράφου που ήταν και συνθέτης, έτυχε επιμελημένης ανατροφής και έμαθε νωρίς Λατινικά, Ελληνικά, Γαλλικά και Ιταλικά καθώς και λίγα Εβραϊκά. Ο πατέρας του τον προόριζε για ιερωμένο αλλά ο νεαρός Μίλτον αισθανόταν αντιπάθεια προς τους ηγέτες της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας και αφιερώθηκε σε φιλολογικές σπουδές. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ και τα πρώτα του ποιήματα διακρίνονταν για την λαμπρότητα του ύφους και την δροσερότητα των εικόνων (L’Allegro, Il Penseroso, Lycidas).
Όταν εξερράγη ο εμφύλιος πόλεμος, ο Μίλτον τάχθηκε υπέρ του Κοινοβουλίου μαχόμενος με τα γραπτά του τον Κάρολο Α΄. Δημοσίευσε πολυάριθμες μελέτες που επετίθεντο με σφοδρότητα κατά του κλήρου και της συντηρητικής παράταξης και υποστήριζαν φιλελεύθερες απόψεις, την ελευθερία του τύπου, το διαζύγιο και το δικαίωμα των πολιτών να τιμωρούν τους κακούς άρχοντες (Areopagitica, Tetrachordon, Colasterion, Eikonoklastes, Το αξίωμα των βασιλέων και αρχόντων). Όταν το Κοινοβούλιο επικράτησε, στον Μίλτον ανατέθηκε η σύνταξη της επίσημης στα Λατινικά αλληλογραφίας της Κοινοπολιτείας, η λογοκρισία και η προπαγάνδα, στα πλαίσια της οποίας διεξήγαγε πόλεμο φυλλαδίων με τους μοναρχικούς συγγραφείς.
Το 1654 ο Μίλτον τυφλώθηκε και στο εξής υπαγόρευε τα έργα του. Το 1656 παντρεύτηκε για δεύτερη φορά αλλά το 1658 χήρεψε πάλι. Το 1660 το καθεστώς που υποστήριζε κατέρρευσε και οι Στιούαρτ παλινορθώθηκαν. Ο Μίλτον αποσύρθηκε από τα κοινά αφού ταλαιπωρήθηκε λίγο. Το 1662 παντρεύτηκε για τρίτη φορά μια γυναίκα 31 χρόνια νεώτερή του. Το 1667 κυκλοφόρησε το αριστούργημά του «Απολεσθείς Παράδεισος», υπαγορευμένο κι αυτό, ποίημα επικό μεγαλόπνευστο σε ανομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους. Σε δώδεκα άσματα περιγράφεται η πτώση του ανθρώπου συνεπεία του προπατορικού αμαρτήματος. Το έργο χαρακτηρίστηκε ως το έπος του αγγλικού Πουριτανισμού και χάρισε στον ποιητή μια θέση ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου.
Άλλα ποιητικά έργα του Μίλτον είναι ο «Ανακτηθείς Παράδεισος» (Paradise Regained, 1671) και ο «Σαμψών αγωνιστής»
Ο Χαμένος Παράδεισος
Το έμμετρο έπος του Μίλτον αριθμεί πάνω από δέκα χιλιάδες (!) στίχους και αφηγείται τον πόλεμο για τον Παράδεισο και την εξορία του ανθρώπου από την Εδέμ. Στα 12 κεφάλαια του αποτυπώνεται η φιλόδοξη προσπάθεια να κατανοηθεί η απώλεια του Παραδείσου. Από τη ματιά του εκπεσόντος αγγέλου, του Σατανά, και απ’ αυτή του ανθρώπου, αυτού που έχει χάσει την εύνοια του Θεού. Το ποίημα είναι στοχασμός πάνω στην εξέγερση, στην επιθυμία και στη λαχτάρα για λύτρωση.
Ο Μίλτον αν και γεννήθηκε σε εύπορο περιβάλλον, διαμόρφωσε την κοσμοθεωρία του μετά από δύσκολο προσωπικό και πολιτικό αγώνα. Δηλωμένος δημοκράτης, εμφανίστηκε στη δημόσια σφαίρα στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου της Αγγλίας. Δυο μήνες μετά την εκτέλεση του Καρόλου του Α’ το 1649, ο Μίλτον έγινε διπλωμάτης αναλαμβάνοντας τη θέση του Γραμματέα για τις Ξένες Γλώσσες. Ο Μίλτον έγραψε ποίηση στα αγγλικά, ελληνικά, λατινικά, ιταλικά, πρόζα στα ολλανδικά, γερμανικά, γαλλικά, ισπανικά, ενώ διάβαζε εβραϊκά, αραμαϊκά, συριακά. Η φήμη του εξαπλώθηκε εξαιτίας της πολυμάθειας και της ρητορικής του δεινότητας με την οποία υποστήριζε το νέο καθεστώς της Αγγλίας. Τα διπλωματικά του ταξίδια ελαχιστοποιήθηκαν λόγω των προβλημάτων όρασης που αντιμετώπιζε. Το 1654 είχε χάσει την όραση του! Τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του υπαγόρευε την ποίηση, τα γράμματα και ό,τι άλλο ήθελε να διατυπώσει.
Να εξηγηθεί ο κόσμος που καταρρέει
Στον “Χαμένο Παράδεισο” αντλεί από την ελληνική παράδοση και συγκεκριμένα των ραψωδών. Επικαλείται τον Όμηρο και τον Τειρεσία, τον μάντη από τη Θήβα που έβλεπε αυτά που δεν μπορούσε το μάτι να δει. Όπως έγραψε ο φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ “είναι η ψυχή που βλέπει και όχι το μάτι”. Ο Ουίλιαμ Μπλέικ, από τους καλύτερους ερμηνευτές του Μίλτον, σημείωσε πως “το μάτι της φαντασίας είδε πέρα από τα στενά όρια της απλής όρασης”.
Όταν ξεκίνησε τον “Χαμένο Παράδεισο” το 1658 πενθούσε. Πενθούσε για τον θάνατο της δεύτερης συζύγου του και γι' αυτόν του Όλιβερ Κρόμγουελ. Ο Κρόμγουελ κατείχε το αξίωμα του αρχηγού κράτους της Αγγλίας. Με τον θάνατο του η δημοκρατία σταδιακά κατέρρευσε. Ο “Χαμένος Παράδεισος” είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί ένας κόσμος που κατακρημνίζεται. Να δικαιολογηθούν οι τρόποι του Θεού πάνω στον άνθρωπο.
Η δικαιοσύνη του Θεού
Τα βιογραφικά στοιχεία δεν πρέπει να υποβαθμίσουν τη σημασία της θεολογίας στο ποίημα. Την ίδια στιγμή, λειτουργώντας αντιφατικά-αποτρεπτικά, το θρησκευτικό λεξικό του Μίλτον είναι ένας από τους λόγους που στρέφουν αλλού το βλέμμα τους οι αναγνώστες και όχι στο έργο του. Η χρήση του έχει εκπέσει. Ο Μίλτον ασχολήθηκε με ζητήματα θεολογικής διαμάχης, ζητήματα τόσο διαφορετικά όπως η ανοχή, ο χωρισμός, η σωτηρία...
Το ποίημα ξεκινά με τον Σατανά, τον “προδότη άγγελο”, που έχει ριχτεί στην κόλαση μετά την εξέγερση του απέναντι στο Θεό. Αρνείται να υποταχθεί σ' αυτό που αποκαλεί “Τυραννία του Παραδείσου” και αναζητά εκδίκηση βάζοντας σε πειρασμό το αγαπημένο δημιούργημα του Θεού: τον άνθρωπο! Ο κριτικός λογοτεχνίας Κρίστοφερ Ρικ σημειώνει πως “Ο Χαμένος Παράδεισος” είναι “σοβαρό επιχείρημα για τη δικαιοσύνη του Θεού”. Ο Θεός του Μίλτον κρίνεται άκαμπτος, σκληρός. Εν αντιθέσει με τον Σατανά που διαθέτει σκοτεινό χάρισμα και επαναστατική απαίτηση για αυτοδιάθεση. Ο λόγος του διανθίζεται με τη γλώσσα της δημοκρατικής διακυβέρνησης και η διακήρυξη του “καλύτερα να βασιλεύεις στην Κόλαση, παρά να υπηρετείς στον Παράδεισο”.
Τα πυρετώδη όνειρα
Αιρετικοί συγγραφείς όπως ο Πέρσι Σέλεϊ βρήκαν αδελφή ψυχή στην απεικόνιση του Σατανά. Ο Ουίλιαμ Μπλέικ, ο οποίος αμφισβήτησε την ιδέα της Πτώσης, παρατήρησε πως “ο λόγος που ο Μίλτον έγραψε πιεσμένος για Αγγέλους και τον Θεό και απελευθερωμένος για διαβόλους και την κόλαση είναι επειδή ήταν αληθινός ποιητής και στο πλευρό του Σατανά χωρίς να το ξέρει”. Ο Μίλτον πάντως πίστευε ότι αποστολή του ήταν να κηρύξει τη βασιλεία του Θεού στη γη. Ενώ απεχθανόταν την ελεώ Θεού εξουσία, ήταν πρόθυμος να υποταχθεί σ' αυτή του Θεού πιστεύοντας πως “επαναστατώντας απέναντι στους τυράννους δείχνεις την υπακοή σου στον Θεό”. Το έπος του Μίλτον μπορεί να κυριαρχείται από πολιτικές, θεολογικές διαμάχες, εντούτοις υπάρχει και το στοιχείο της αγάπης, του έρωτα. Στην εκδοχή του Μίλτον η Εύα παραδίδεται στον πειρασμό για να είναι πιο κοντά στον Αδάμ. Το εν λόγω έργο κέρδισε αμέσως την αποδοχή του κοινού. Λέγεται ότι όταν έγραφε τον “Χαμένο Παράδεισο” είχε πυρετώδη όνειρα και μόλις ξυπνούσε είχε ολόκληρα κομμάτια διαμορφωμένα στο μυαλό του.
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ Για του ανθρώπου την πρώτη ανυπακοή και τον καρπό Του απαγορευμένου εκείνου δέντρου, που η ολέθρια γεύση του Τον θάνατο έφερε στον κόσμο, κι όλα τα βάσανα μα, Με την απώλεια της Εδέμ, ώσπου Ένας καλύτερος Μας ανορθώσει, και ιδούμε και πάλι τον μακάριο τόπο, Τραγούδησε θεία Μούσα, που στη μυστική κορφή Του Χορέβ ή του Σινά, έδωσες την πνοή σου σ’ εκείνο το βοσκό, που πρώτος δίδαξε το διαλεχτό λαό, πως στην αρχή οι ουρανοί και η γη ανέτειλαν μέσα από το χάος, ή αν ο λόγος της Σιών σ’ ευφραίνει πιο πολύ και το ρυάκι Σιλωάμ, που κύλαγε γοργά πλάι στο μαντείο του Θεού, τότε εγώ τη συνδρομή σου επιζητώ στο τολμηρό μου άσμα, που δίχως μεσαία τροχιά ν’ ακολουθεί σκοπεύει να πετάξει πάνω απ’ τον Ελικώνα, για να διαλαλήσει αυτό που λόγος πεζός μη έμμετρος δεν έχει ως τώρα δοκιμάσει Και κυρίως εσύ, ω Πνεύμα, που πάντα διαλέγεις Μπρος σ’ όλους τους ναούς την τίμια καρδιά και την αγνή, Δασκάλεψε με, διότι εσύ γνωρίζεις.
Εσύ από την αρχή Ήσουν παρών, και με τα πανίσχυρα φτερά σου απλωμένα, Σαν περιστέρα εκούρνιασες πάνω στην άβυσσο την αχανή Και της ζωογόνησες τα σπλάχνα, το σκότος που ναι μέσα μου Φώτισε το, κι ότι είναι χαμηλό ανύψωσε και στήριξε το. ‘Ώστε από τα ύψη του μεγάλου ετούτου λόγου να μπορέσω Την Θεία Πρόνοια αιώνια να σημάνω Και δίκαια τον τρόπο του Θεού να δείξω στους ανθρώπους […]
ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Ολονυχτίς ο ατρόµητος Άγγελος, απ' τους διώκτες του µακρυά, Μέσ'απ'του Παράδεισου τον πλατύ τον Κάµπο την πορεία του κράτησε ως το πρωΐ', Άγρυπνος µεσ' στων Ωρών τον κύκλο, με το χέρι το ροδόχρωµο Άνοιξε τις πύλες του Φωτός. Υπάρχει µια Σπηλιά Στο Βουνό του Θεού, µακρυά απ' το Θρόνο του, Όπου το φως και το σκοτάδι σ' αιώνια περιφορά Μένουν και φεύγουν, διαδοχικά, κι έτσι υπάρχει στον Παράδεισο Μια ευχάριστη εναλλαγή, σαν τη Μέρα και τη Νύχτα* […] Κι άρχισε να σκέφτεται, στο νου του βαθιά, τα νέα Πού χε ν’ αναφέρει, γελαστός έπειτα ανακατεύτηκε Μ’ εκείνες τις φιλικές ∆υνάµεις που τον δέχτηκαν Με χαρούµενες και δυνατές ζητωκραυγές, γιατί ένας, ένας από τόσες πολλές Μυριάδες που έπεσαν, ένας Γύρισε χωρίς να χαθεί·επάνω στον Ιερό το Λόφο Μ’ έξαλλα χειροκροτήματα τον οδήγησαν και τον πήγαν Στον υπέρτατο θρόνο µπροστά εκεί µια φωνή, Τόσο ήρεµη, ακούστηκε απ' το κέντρο µιας Χρυσής Νεφέλης: "Υπηρέτες του Θεού, σωστά ενεργήσατε, καλά πολεµήσατε σ' αυτήνΤη µάχη, την καλύτερη, που απλά υπερασπίστηκε, Στα επαναστατηµένα πλήθη ενάντια, το Λόγο Της Αληθείας, της ισχυρότερης στον κόσµο, απ' ό,τι αυτοί στα Όπλα Και για τη µαρτυρία της έχει γεννηθεί πια Μια οικουµενική προσβολή, πολύ χειρότερη, για να την ανεχτεί κανείς, Απ' ό,τι τη βία. γι' αυτήν έγιναν όλες αυτές οι φροντίδες, Για να επιδοκιμαστεί µπρος στα µάτια του Θεού, αν κι οι Κόσµοι Καταδίκασαν αυτήν την αχρειότητα.
Η πιο εύκολη κατάκτηση τώρα Σε σας αποµένει, αυτό το πλήθος των φίλων τη βοήθησε, Πάτησε στους εχθρούς σας επάνω, για να γυρίσει πίσω µε δόξα µεγαλύτερη Απ' την περιφρόνηση που σας έδειξαν, και για να συντρίψει Με τη δύναµη την αιτία της περιφρόνησης τους στο Νόµο, Η σωστή αιτία για το Νόµο τους, και για το Βασιλιά τους Το Μεσσία, που στα δεξιά µου άξια Βασιλεύει. Πήγαινε, Μιχαήλ, των Ουρανίων Στρατιών Πρίγκιπα, Κι εσύ, Γαβριήλ, στη Στρατιωτική ανδρεία δεύτερε, Οδήγησε µπροστά στη Μάχη αυτούς εδώ τους Γυιους µου, Αήττητε, οδήγησε µπροστά τους οπλισµένους Αγίους µου, Πλάι στους Χίλιους και στα Εκατοµµύρια τα παρατεταγµένα για πόλεµο, Τους ισοδύναµους σ' αριθµό µ' εκείνη την Ασεβή συµµορία Των ανταρτών· αυτούς µε τη Φωτιά και τ' άσπλαχνα τα Όπλα Μ' άφοβη έφοδο, στου Παραδείσου τις παρυφές σπρώξε, Οδήγησε τους έξω, απ' το Θεό και την ευδαιµονία µακρυά, Στης τιµωρίας τους τον τόπο, στο Χάσµα Του Τάρταρου, που, έτοιµος, ανοίγει πλατιά Το Χάος του το φλεγόµενο, την πτώση τους για να δεχτεί".
Αυτά είπε η Υπέρτατη Φωνή και Σύννεφα άρχισαν Όλο το Λόφο να σκοτεινιάζουν και καπνό να κυλούν Στα σκοτεινά στεφάνια διστακτικές φλόγες,τοσηµάδι Της ξυπνηµένης οργής· κι ούτε µε λιγώτεροτρόµο Η αιθέρια Τροµπέτα, η ηχηρή, απ' την κορυφή σήµανε* Όποια διαταγή πήραν οι Πολεµικές∆υνάµεις, Γι' αυτήν ξεκίνησαν απ' τον Παράδεισο, σε δυνατά Τετράγωνα δέθηκαν Μ' ακαταµάχητη Ενότητα, µπροστά κινήθηκαν Σιωπηλά· οι φωτεινές Λεγεώνες τους, στον ήχο Της µουσικήςΑρµονίας που τους γέννησε Ηρωικό Πόθο για επικίνδυνα κατορθώµατα, Κάτω απ' τους Θεάρεστους Αρχηγούς, στ' όνοµα του Λόγου Του Θεού και του Μεσσία του· συνέχισαν να προχωρούν Αδιάσπαστα συµπαγείς' ούτε τ' αντικρυνό Βουνό, Ούτε η στενή Κοιλάδα, ούτε το ∆άσος,ούτε το Ποτάµι διέσπασε Τις τέλειες γραµµές τους Όταν ψηλά, απ' το έδαφος πάνω, Το στρατιωτικό τους- βάδισµα ακουγόταν κι ο ακίνητος Αέρας Το ευκίνητο βήµα τους στήριζε· έτσι, όπως, όταν ολόκληρο το γένος Των Πουλιών σε πειθαρχηµένα σµήνη παρατεταγµένα Ήρθαν πάνω απ' την Εδέµ, όταν κλήθηκαν, για να πάρουν Τα ονόµατα τους· έτσι πάνω απ' το µεγαλύτερο µέρος Του Παραδείσου πορεύτηκαν και της απέραντης Επαρχίας, Στις δέκα καµπές της πλατειάς εκείνης γήινης επιφάνειας.
Στο τέλος µακρυά στον Ορίζοντα, προς τον Βορρά, φάνηκε πλατειά, Από σύνορο σε σύνορο µια φλεγόµενη Περιοχή ,µια απέραντη Πολεµική θέα και το βλέµµα, πλησιάζοντας κοντά, Ανατρίχιασε µε τα όρθια, τ' αµέτρητα κοντάρια Των σκληρών Ακοντίων και τις Περικεφαλαίες που συνωστίζονταν, Και τις ποικιλόµορφες Ασπίδες και τ' αλαζονικά τα Καυχήµατα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου