Τέχνη του περιθωρίου

Ο όρος τέχνη του περιθωρίου περιγράφει καλλιτεχνικά έργα που δημιουργούνται έξω από τα όρια της γνωστής τέχνης, από ανθρώπους που δεν έχουν άμεση σχέση με τους καλλιτεχνικούς κύκλους.

Το 1922 εκδόθηκε  το βιβλίο Bildnerei der Geisteskranken (Τέχνη των ψυχικά ασθενών) από τον Δρ. Χανς Πρίντσχορν.

Ο Γάλλος καλλιτέχνης Ζαν Ντιμπιφέ (Jean Dubuffet) εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από το Bildnerei der Geisteskranken και άρχισε να συλλέγει τέτοια έργα τέχνης, την οποία ονόμασε Art Brut (ωμή ή ακατέργαστη τέχνη). Το 1948 δημιούργησε την Εταιρία Ωμής Τέχνης μαζί με άλλους καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους ο Αντρέ Μπρετόν. Η συλλογή του έγινε αργότερα γνωστή σαν Collection de l'Art Brut. Περιλαμβάνει χιλιάδες έργα και σήμερα εκτίθεται στη Λωζάννη της Ελβετίας.

Ο Ντιμπιφέ χαρακτήρισε την Ωμή Τέχνη ως εξής:

Εκείνα τα έργα που δημιουργήθηκαν στην απομόνωση και από αγνή και αυθεντική δημιουργική παρόρμηση - εκεί όπου οι έγνοιες του ανταγωνισμού, της αναγνώρισης και της κοινωνικής ανόδου δεν παρεμβαίνουν- είναι, λόγω αυτών ακριβώς των χαρακτηριστικών τους, πιο πολύτιμα από τα έργα των επαγγελματιών. Μετά από την εξοικείωση με αυτά τα άνθη ενός εκστατικού δημιουργικού πυρετού, τον οποίο έζησαν τόσο βαθιά και τόσο έντονα οι δημιουργοί τους, δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε ότι σε σχέση με αυτά τα έργα, η κουλτούρα στο σύνολό της μοιάζει να είναι το παιχνίδι μιας μάταιης κοινωνίας, μια παραστρατημένη παρέλαση" - Jean Dubuffet. Place à l'incivisme Art and Text 27 (Δεκ. 1987 -Φεβ. 1988) σελ. 36.

Ο Ντιμπιφέ πίστευε ότι η "κουλτούρα", δηλαδή η κυρίαρχη κουλτούρα, κατόρθωσε να προσαρμόσει στα μέτρα της κάθε νέα εξέλιξη στην τέχνη, στερώντας της έτσι την οποιαδήποτε δύναμη μπορεί να είχε, και καταπνίγοντας την αυθεντική έμπνευση. Η Ωμή Τέχνη ήταν η δική του λύση σ' αυτό το πρόβλημα - μόνο αυτή ήταν απρόσβλητη από τις επιρροές της κουλτούρας, και δεν μπορούσε να απορροφηθεί ή να προσαρμοστεί, ακριβώς επειδή οι ίδιοι οι καλλιτέχνες δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν.

Αργότερα, από τον κριτικό τέχνης Ρότζερ Κάρντιναλ, χρησιμοποιήθηκε ο όρος Outsider Art (τέχνη του περιθωρίου ή, πιο ελεύθερα, τέχνη των απέξω), που σήμερα συμπεριλαμβάνει και δημιουργίες καλλιτεχνών που δεν έχουν κάποιο ψυχικό πρόβλημα. Κατά κανόνα, αυτοί που εντάσσονται στο ρεύμα έχουν ελάχιστη έως καμία επαφή με τον κόσμο της τέχνης και συχνά χρησιμοποιούν πρωτότυπες τεχνικές ή υλικά. Πολλά έργα περιγράφουν ακραίες διανοητικές καταστάσεις, αντισυμβατικές ιδέες ή περίπλοκους φανταστικούς κόσμους. Από το 2000 το EUWARD, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Ζωγραφικής και Χαρακτικής για Καλλιτέχνες με Πνευματική Αναπηρία συμβάλλει στη διεθνή προβολή αυτού του είδους τέχνης.

Η τέχνη του περιθωρίου έχει πλέον αναδειχθεί σαν εμπορικά επιτυχημένο είδος-από το 1992 διοργανώνεται στη Νέα Υόρκη το Outsider Art Fair, παζάρι με έργα του είδους. Έτσι, μερικές φορές ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά για να προωθήσει το έργο ανθρώπων που απλά δεν ανήκουν στον "κόσμο της τέχνης", ανεξάρτητα από τις συνθήκες δημιουργίας ή το περιεχόμενο των έργων τους.

•   Τέχνη Ναΐφ (Απλοϊκή Τέχνη): Αναφέρεται κυρίως σε αυτοδίδακτους καλλιτέχνες που φιλοδοξούν να καθιερωθούν και έχουν στενότερη σχέση με τα καλλιτεχνικά δρώμενα απ' ό,τι οι καλλιτέχνες του περιθωρίου.  Ο Θεόφιλος (Theofilos), ηταν ο σημαντικότερος έλληνας ναΐφ ζωγράφος πέθανε στις 24 Μαρτίου του έτους 1934, δίχως ποτέ να αναγνωριστεί το έργο του όσο ζούσε.

➤  Jean-Martin Charcot
➤  Les Dents du singe / The monkey's teeth (1960)